Körkem JŪMAŞKİNA, qala tūrǧyny:
– Jylda jazdyŋ soŋynda Ata zaŋymyzdy ūlyqtau şaralary ötıp jatady. Jai künı köpşılıktıŋ Konstitusiiaǧa degen ıltipatyn baiqamaityndyqtan, bızge būl kündı atap ötu, qūr änşeiın elımızdıŋ basty qūjatynyŋ bar ekenın eske tüsıru üşın ǧana kerek siiaqty äser qaldyrady. Ata zaŋy – memlekettıŋ bekemdıgı men halyq bostandyǧyn, qoǧamnyŋ ūdaiy jan-jaqty damuyn qamtamasyz etetın elımızdıŋ eŋ basty qūjaty. Konstitusiiamyzda «Qazaqstan Respublikasy özın demokratiialyq, zaiyrly, qūqyqtyq jäne äleumettık memleket retınde ornyqtyrady» dei kelıp, onyŋ eŋ qymbat qazynasy – adam jäne adamnyŋ ömırı, qūqylary men bostandyqtary ekenı körsetılgen. Alaida, kündelıktı ömırde adam ömırıne qol sūǧu, qūqyn būzu ädettegı körınıs siiaqty äser qaldyryp jatatyny jasyryn emes. Qūqyǧy tabanǧa taptalyp, ony qorǧau üşın ädılettılık ızdep şarq ūrǧandar, tıptı, sol ädıletke jete almai, tauy şaǧylyp jatatyndar da joq emes.
Sonymen bırge, Ata zaŋymyzda respublika azamattary jer jäne tūrǧyn üi ielenuge qūqyly bolǧanymen, memleket öz tūrǧyndaryn jer telımı jäne baspanamen qamtamasyz etude qauqarsyzdyq tanytyp keledı. Qazır eldıŋ bärınıŋ basty mäselesı – baspanaly bolu. Jai künde ūlan-ǧaiyr jerımız bar, asty-üstı qazynaǧa toly jerūiyq mekende ömır süremız dep masattanamyz. Alaida, aiadai jerge zar bolyp, öz jerınde tentırep jürgender köp. Sondyqtan, respublika azamattary zamanǧa laiyqty ǧūmyr keşuı üşın olardyŋ qajettılıkterın Konstitusiiamyzben qorǧauǧa tiıs dep oilaimyn. Sonda ǧana elımız äleuettı ärı ädılettı qoǧam qūra alady.
Almat BAIŞOLAQOV, Astana qalasy prokurorynyŋ orynbasary:
– 2012 jyldyŋ 30 tamyzy künı memleketımızdıŋ qūqyqtyq jüiesınıŋ negızı bolyp tabylatyn Qazaqstan Respublikasynyŋ Konstitusiiasynyŋ qabyldanǧanyna 17 jyl tolady. Būl kün – memlekettık mereke. Elorda prokuraturasy Konstitusiiany basşylyqqa ala otyryp, zaŋdylyqtyŋ saqtaluyn qadaǧalau arqyly qūqyqtyq tärtıptı nyǧaitu, adam qūqylarynyŋ qorǧaluyn qamtamasyz etu boiynşa bırqatar qadaǧalau şaralaryn jüzege asyrdy. Äsırese, azamattardyŋ eŋbek qūqyqtaryn, tūrǧyn üi qūrylysyna qatysuşy üleskerlerdıŋ qūqyǧyn qorǧauǧa, biudjet qarjysynyŋ maqsatty paidalanuyna, sondai-aq sybailas jemqorlyq pen basqa da qylmys türlerımen kürestı küşeituge jäne azamattardyŋ konstitusiialyq qūqylaryn qorǧauǧa basa nazar audarady.
Būǧan dälel retınde üstımızdegı jyldyŋ bırınşı jartyjyldyǧynda äleumettık-ekonomikalyq saladaǧy prokurorlyq qadaǧalau nätijesınde 20 myŋǧa juyq adamnyŋ konstitusiialyq qūqylarynyŋ qorǧalǧanyn aitsaq jetkılıktı dep oilaimyn. Soŋǧy jyldary jūmyskerlerdıŋ eŋbekaqy alu qūqylaryn qamtamasyz etu prokuratura organdarynyŋ qyzmetındegı asa maŋyzdy mındetterdıŋ bırıne ainalyp otyr. Biyldyŋ özınde qala prokuraturasy jalaqy boiynşa azamattardyŋ aldyndaǧy bereşektı 100 mln teŋgeden 34,5 mln teŋgege deiın azaiuyna yqpal ettı, būl üşın keibır josyqsyz jūmys beruşılerge pärmendı şaralar qoldanuǧa da tura keldı.
Mysaly, Saryarqa audanynyŋ prokuraturasy qala käsıporyndarynda azamattardyŋ eŋbek qūqylarynyŋ saqtaluy, onyŋ ışınde jūmysşylarǧa jalaqyny uaqytynda töleu jaiyna monitoring jasau barysynda «Mejregionkomplekt–Astana» JŞS-nıŋ 2011 jyldan berı 21 jūmysşyǧa 5 814 829 teŋge bereşegı baryn anyqtady.
Audan prokuraturasy Qazaqstan Respublikasy Eŋbek kodeksınıŋ jalaqyny aiyna kemınde bır ret, kelesı aidyŋ bırınşı onkündıgınen keşıktırmei töleudı közdegen 134-babyn būzu faktısı boiynşa Astana qalasynyŋ Baqylau jäne äleumettık qorǧau departamentıne zaŋ būzuşylyqty joiu turaly ūsynys engızdı. Ūsynysty qarau nätijesınde JŞS Qazaqstan Respublikasy Äkımşılık qūqyq būzuşylyq turaly kodekstıŋ 87-baby 3-tarmaǧynda közdelgen (jūmys beruşınıŋ jalaqyny tolyq ärı eŋbek zaŋdarynda belgılengen merzımde tölemeuı) äkımşılık jauapkerşılıkke tartyldy.
Eŋbektı qorǧau salasynda 1 qylmystyq ıs, 26 äkımşılık qūqyq būzuşylyq turaly ıs qozǧaldy, jūmys beruşılerge zaŋ būzuşylyqty joiu turaly 15 ūsynys, uäkılettı organnyŋ atyna 3 ūsynys engızıldı, 8 qūrylys obektısındegı 14 uchaske toqtatyldy (qazırgı künı uaqytşa toqtatuǧa sebep bolǧan kemşılıkter joiyldy).
Balalardyŋ konstitusiialyq qūqyn qorǧau salasynda da bırqatar jūmystar atqaryldy.
2012 jyldyŋ 1-toqsanynda Astananyŋ prokuratura organdary Balalardy mektepke deiıngı tärbiemen jäne oqytumen qamtamasyz etu jönındegı «Balapan» memlekettık baǧdarlamasyn ıske asyruda zaŋdylyqtyŋ saqtalu mäselesı boiynşa tekseru ūiymdastyryldy.
Prokuratura organdary bılım beru turaly zaŋ talaptarynyŋ oryndaluyna, halyqtyŋ sanitarlyq-epidemiologiialyq äl-auqatyna, mektepke deiıngı bılım beru mekemelerınıŋ ört qauıpsızdıgıne jäne qarjylyq-şaruaşylyq qyzmetıne basty nazar audardy.
Nätijesınde 4899 balanyŋ Qazaqstan Respublikasy Konstitusiiasynyŋ 29-babynda közdelgen densaulyǧyn saqtauǧa konstitusiialyq qūqylary qorǧaldy.
Prokuratura organdary memlekettı qalyptastyru men nyǧaitu ısıne öz ülesın qosa otyryp, aldaǧy uaqytta da Konstitusiianyŋ äleuetın, memlekettıŋ qūqyqtyq saiasatynyŋ negızgı baǧyttaryn ıske asyru jūmystaryn jalǧastyra bermek.
Jansaia OMARBEKOVA, jas maman:
– Ärkim Qazaqstan Respublikasynyŋ Konstitusiiasy men zaŋdaryn saqtauǧa tiıs, basqa adamdardyŋ qūqylaryn, bostandyqtaryn, abyroiy men qadir-qasietin qūrmetteuge mindetti degen normalar da öz qūqyŋdy qorǧaumen bırge, özgenıŋ de qūqyǧyna qūrmetpen qarauǧa şaqyrady. Konstitusiiamyz adam qūqyǧyn osylaişa äspettegenımen, ökınışke qarai, elımızde adam qūqylary tiısınşe qorǧala bermeidı. Sarapşylardyŋ pıkırınşe, adam qūqylary köbınese qūqyq qorǧau organdary men tüzeu mekemelerınde aiaqqa taptalady eken. Adam qūqyn būzuǧa bolmaityndyǧy turaly aitylǧanmen, ıs jüzınde basqaşa jaǧdai oryn alatyny ras. Mysaly, özım jūmysqa ornalasar kezde jūmys beruşıler «täjıribesı joq» dep qabyldamai qoiǧany bar. Sondai-aq, olar «egdelenıp qaldy» dep jasy eluge taianǧandardy da qabyldamaityn körınedı. Qūqyǧyn jynysyna jäne jasyna qarai şekteu faktılerı kezdesıp jatady. Şyn mänınde, mūndai şekteulerdıŋ bärı adam qūqyn būzu dep esepteledı.
Osy sebepten de, halyqaralyq ūiymdardyŋ bergen baǧasy boiynşa Qazaqstan adam qūqylaryn saqtauda älemdegı alǧaşqy jüz memlekettıŋ qūramyna da kırmeidı eken. Demek, tek ekonomika boiynşa ǧana damyǧan elu eldıŋ qataryna kırudı maqsat etıp qoimai, adam erkıne de qūrmetpen qaraityn älemdegı aldyŋǧy qatarly memleketterdıŋ qataryna kırudı mejeleuımız qajet.
Saualdamany jürgızgen Erkejan SÄTIMBEK
