Qadırın qaşyrmaiyq
Tūǧyrdaǧy Tuymyzdy, maŋdaişadaǧy Eltaŋbamyzdy, jürekten şyǧar Änūranymyzdy hal-qadırımızşe qasterleu jönınde Qazaqstan Respublikasy Konstitusiiasynyŋ 34-babynyŋ 2-tarmaǧynda: «Ärkım respublikanyŋ memlekettık rämızderın qūrmetteuge mındettı» dep taiǧa taŋba basqandai anyq jazylǧan. Sondai-aq, Qazaqstan Respublikasy Äkımşılık qūqyq būzuşylyq turaly kodeksınıŋ 354-1-babyna bır sät köz toqtatsaŋyz, «Jeke jäne zaŋdy tūlǧalardyŋ Qazaqstan Respublikasynyŋ memlekettik nyşandaryn zaŋsyz paidalanuy – eskertu jasauǧa nemese ailyq eseptik körsetkiştiŋ eluge deiingi mölşerinde aiyppūl saluǧa äkep soǧady» degendı oqisyz. Memlekettık rämızderımızge bailanysty zaŋnamalarǧa özgerıster engızılıp, jazalau jaǧynyŋ küşeitılgenı de mälım. Bıraq…
Atalǧan būljymas talapty basty qaǧidaǧa ainaldyra almai kele jatqan tüisıksız nemelerge ne daua?! Ärkımnıŋ suret salǧansyp, kök bairaǧymyzdaǧy qyrandy sümpitıp qoiǧanyna jäne onysynyŋ memlekettık mekemelerdıŋ törı men jeke saittarynan körınıs tabatynyna nalymai körıŋız!.. Däl osyndai jaǧdai Qytai elınde oryn alsa, memlekettık rämızderdı qorlaǧan qolǧa bırden kısen salynady. Erıkken «suretşılerdı» erkıne jıbere beruge bolmaityndyǧyn tüsınu üşın būdan artyq mysaldyŋ keregı şamaly.
* * *
Biyl Almatyda 130 memlekettık mekemelerdı tekseru barysynda, bırazynyŋ töbesındegı Tuymyzdyŋ tüsı äbden oŋyp, jūlym-jūlymy şyǧa jelbırep tūrǧany anyqtaldy. Kentau qalasynyŋ kıreberısınde alystan jarqyrap körıngen kök bairaq ta solardyŋ kebın kigen.
* * *
Öskemennıŋ №11 mektep-gimnaziiasy saityna Ablaketkadaǧy «Qazaqstan» tauynyŋ ūşarbasyna tıgılgen kök bairaǧymyz jariialanypty. Būnyŋ odan saiyn parşa-parşasy şyqpai tūrǧanda, ornyn almastyratyn ekınşı Tudy äzırlep qoisa jarar edı…
* * *
1946 jyly qūrylyp, sodan berı 191 elde jūmys jasap jatqan UNICEF balalardy qorǧau ūiymy keŋsesınıŋ aldyndaǧy körınıs: töŋkerılgen Tu. Būǧan bailanysty tüsınık bergen bailanys ūiymynyŋ üilestıruşısı Sūltan Qūdaibergenovtıŋ aituynşa, jaǧdai «Astanadaǧy qatty jeldıŋ saldarynan bolǧan». Amal joq, üidegı tılı jaŋadan şyǧyp kele jatqan böpemızdı de soǧan sendıruge tyrystyq.
* * *
«Alǧa, Qazaqstan!» dep qoiady özderınşe. Künnıŋ astyna jyldam tūra qalu üşın erbiıp ūşyp kele jatqan bürkıtınıŋ siqyn qaraŋyz!..
Ony qoişy, bügınde Qytaidan keletın ışkiımnıŋ özı «patriotizm jarşysy» ǧoi! Ony kere ūstaǧan özge ūlttyŋ ökılı tauaryna jarnama jasap tūr ma, älde, bızdı mazaq etkenı me… Äiteuır, äleumettık jelıge ornalastyrǧan orynsyz suretıne ış tarta qaramaǧanymyz anyq!
* * *
Ädette, jeltoqsan aiynda elımızdıŋ barlyq öŋırınde Täuelsızdık künınen būryn «Jaŋa jylǧa» daiyndyq bastalyp ketedı. Byltyr sondai bır şara barysynda Taldyqorǧandaǧy «Jiguli» jauapkerşılıgı şekteulı serıktestıgınıŋ qyzmetkerlerı men köşe tazalauşylary kädımgı özımızdıŋ kök Tudan dorba tıgıp, qoqys tasydy. Ortalyq alaŋdaǧy şyrşany sändeitın oiynşyqtardy da osy qapqa salyp süirep jürgen serıktestıktıŋ bezendıru boiynşa pysyǧy Svetlana Druzina men kögaldandyru boiynşa qolbala Galina Kraskovanyŋ aituynşa, Tu eskırıp qalǧan eken. Sondyqtan ony «bır ıske» jaratu kerek bolypty.
«Şymkenttıŋ salqyn syrasy». Bezendırılgen türın!
Kün men qyrandy körıngen närsege qystyra berudıŋ ne keregı bar eken, ä?! Eljandylyǧyŋ ūstap bara jatsa, ışımdık ataulyǧa Eltaŋbamyzdy da jabystyra sal!.. Qalai bolar eken?..
* * *
Vinokurov şaitanarbasynyŋ erşıgın sändeitın basqa ūstynymyz qūryp qalǧan syndy. Memlekettık rämızımızdı lypadan kördıŋ ne, veloşabandozdyŋ ekı aiaǧynyŋ arasynan aŋǧardyŋ ne, bärıbır!.. Qorlyqtyŋ mūndai da türı bolady eken.
* * *
Elımızge belgılı bır kolledj studentterınıŋ memlekettık Tudy tömen tüsırıp jürgen beinesiujetı ǧalamtordy jailap, düiım eldı dürlıktırgen edı. Oǧan da qoǧamdyq tūrǧydan onşa qozǧau bola qoiǧan joq.
Endı Eltaŋbamyzǧa keleiık… Aqmola oblysy ortalyǧynyŋ Bırjan sal köşesınde Ş.Uälihanov atyndaǧy Kökşetau memlekettık universitetınıŋ turizm, sport jäne dizain fakultetı ornalasqan jeke oqu ǧimaraty bar. Sonyŋ maŋdaişasyndaǧy Eltaŋbanyŋ jalpy qūrylymy qalai bolsa solai salynǧanymen qoimai, «Qazaqstan» sözınen «t» ärpı tüsıp qalyp, «Qazaqsan» bolyp tūr.
P.S. Būl maqalaǧa män berer közıqaraqty oqyrmannyŋ «anany nege aita ketpegen?», «mynany qalai körmei qalǧan?» dep küiıp-pısuı mümkın. Öitkenı, bızdıŋ tızbektegenımız – zaŋǧa tompaq äreketterdıŋ bergı jaǧy ǧana. Tu töŋıregındegı tūrpaiylyqtaryn tügel aitpaǧannyŋ özınde, Änūrandy jatqa bılmei, ony özge qaŋǧyr-küŋgırmen şatastyryp alyp jatqan otandastarymyz qanşama?! Ol da öz aldyna bölek bır taqyrypqa jük bolarlyq deŋgeide. «Jyndyny «jyndy» degen saiyn börkı qazandai bolady» degendı eskerıp, saldyr-salaq sabazdardy synau jaǧyn osymen-aq doǧarǧan dūrys.
Erkeǧali BEISENOV
Eldıgımızdıŋ eren belgısı
Memlekettık täuelsızdıkke ie bolyp, Qazaqstan Respublikasy atanǧanymyzǧa jiyrma ekı jylǧa juyqtady. Qazır älem de bızdı osy atpen tanidy. Derbes el ekenımızdı bıldıretın barlyq nyşandarymyz bar. Sonyŋ bırı de, bıregeiı de – memlekettık rämızderımız.
Şetel jūrty osy rämızderımızge qarap, kım ekenımızdı tanyp jatady. Äsırese, sportşylarymyz el mereiın asyrǧan sätterde kök Tuymyz biıkte jelbırep, Änūranymyz şyrqalǧanda tanymaldyǧymyz arta tüsedı.
«Kiımıne qarap qarsy alady» degen söz bar. Sondyqtan, ärine, sportşylarymyzdyŋ kiımderı de jarasymdy, körgen jūrt tamsanatyndai boluy şart. Osyny oilaǧan QR Sport jäne dene şynyqtyru ısterı agenttıgı 2014 jyly Sochide ötetın XXII qysqy Olimpiada oiyndarynda Qazaqstan ūlttyq qūramasy kietın sport kiımderınıŋ dizainyna konkurs jariialady. Jäne onda Qazaqstannyŋ Memlekettık Tuy, Eltaŋbasy men aǧylşyn tılınde Kazakhstan degen jazu mındettı türde boluy kerek. Agenttık qoiyp jatqan bes talaptyŋ bırı osy.
Tek qana sporttyq emes, qarapaiym jūrt kietın kiımderde de rämızderımız beinelenıp jatady. Ökınışke qarai, ondai kiımder Qyrǧyzstan, Qytai sekıldı elderde ǧana tıgıletın siiaqty. Mäselen, «NUR.kz» portalynyŋ jazuynşa, qyrǧyz tıgınşılerınıŋ qolynan şyqqan, Qazaqstannyŋ Eltaŋbasy beinelengen kürteşe, bas kiımder Bışkektıŋ bazarynda samsap tūr. Olarǧa sūranys ta joǧary eken.
Asa bır sänqoilar bolmasa, kiım örnegıne onşa män berıp qaramaidy ekenbız. Al, odan da ruh aluǧa bolatyndai. Aqyn Ūlarbek Nūrǧalymnyŋ öleŋın oqyǧanda sondai oiǧa keldık:
Aǧamnyŋ sodyr ūly bar edı,
Altaida qalǧan, auylda.
«Erlıgın» estıp otyram älı,
Tıldessem aǧa-bauyrǧa.
Mektepten qaitqan «batyrlar» jolda,
Tentektıgıne basatyn.
Qytai balalar qyrǧiqabaq bop,
Qyrylysyp kep jatatyn.
Qyrda ösken myǧym bırtoǧa bala,
Töbeles dese türlener.
Sol «jıgıt» eken Ospan batyrdyŋ,
Rölın somdap jürgen er.
Ötkende sonyŋ bır sözın estıp,
Toq jürıp öttı denemde.
«Qazaqstannyŋ tuy bar şäpkı,
ap kelsın» deptı kelerde.
Törtınşı synyp oqityn bala,
Myŋ tättı qiial oiynda…
Kelgen ketkennen estıp jürgen ǧoi
Qazaqtyŋ elı jaiynda…
Mıne, qytaidyŋ balalaryna ses körsetu maqsatyndaǧy 10-11 jasar «būzyqtyŋ» oiy osyndai. Mūnda jat jerde jürgen balanyŋ atamekenıne degen saǧynyşy da bar.
Köbımız osyndai bola almai jürgenımız ökındıredı. Äitpese, AQŞ-tyŋ tuy nemese özge eldıŋ belgısı belgılengen kiımdı kimes te edık.
Qysqasy, rämızderımız beinelengen kiımderdı (tek olar belden tömen ornalaspau kerek) kieiık, olar beinelengen käde-syilarymyzben bölıseiık. Sebebı, rämızderımız – maqtanyştarymyz.
Amanǧali QALJANOV
Är qoŋyraudan änūran estılse…
Qaltafonnan jiı qoldanylatyn ämbebap būiym joq şyǧar. Bır özınde bırneşe qyzmettı bırıktırgen bailanys apparatynyŋ jūrtqa ūnaityn taǧy bır jerı – bıreu-mıreuge telefon şalsaŋ, būrynǧydai qūlaq etın jeitın dyŋyldaǧan qoŋyraudyŋ ornyna özıŋızge ūnaǧan äuennıŋ bırın qoiuǧa bolady. «Fanton» nemese «ringbekton» dep ataidy ony.
Ötkende, jurnalistikany bırge bastaǧan joldasyma habarlasqam. Söitsem, jūrttyŋ bärı Top-20, Top-10 legındegı tanymal änderdı japa-tarmaǧai qoiyp jatqanda, özgeden erekşelenbese jüre almaityn jügırmektıŋ telefonynan memleketımızdıŋ änūrany tögılıp tūr. Tura kelgende, türtpektep it-sılıkpesın şyǧaratyn älgı dosyma sol kezde şyn jürekten riza boldym. Şırkın-ai, jüregı ūltym dep soqqan är azamatqa ülgı bolarlyqtai qarapaiym mysal osy ǧoi.
Söitsem, ol da oŋailyqpen bola qoimaityn dünie eken. Bızdegı bailanys operatorlarynyŋ bırde-bıreuınıŋ saitynan änūran ızdep tappadyq. Cenbeseŋızder, «Ksell»/«Activ» brendınıŋ www.simfonia.kz, «Beeline»-nyŋ www.funtone.kz, «Dalacom/Patword»-tyŋ www.tonix.kz, «Tele2»-nıŋ www.gudok.tele2.kz, «Qazaqtelekomnyŋ» www.telecom.kz caittaryna arnaiy kırıp tekserıp körıŋız. «Qazaqstandyq änder» bölımınen Qairat Nūrtastyŋ qaptaǧan «mahabbatyna» malşynyp qaluyŋyz mümkın, bıraq, Jūmekendei aqyn men Şämşıdei sazgerdıŋ jüregınen şyqqan jıgerlı ändı jaryq künde jolyqtyra almaisyz. Nege? Özbekşalys aitqanda, «gäp nede?»
Ony bailanys operatorlarynyŋ ökılderı türlışe tüsındıredı. «Tele-2 Kazakhstan» kompaniiasynyŋ qoǧammen bailanys jönındegı menedjerı Nürken Halyqbergen:
– Bärı «Avtorlyq jäne aralas qūqyq turaly» zaŋnyŋ talabyna tırelıp tūr. Änūran memlekettıŋ nyşany bolǧandyqtan, onyŋ avtory dep naqty bıreudı tanuymyzǧa, ortaqtastyruymyzǧa bolmaidy. Sondyqtan, plei-paraqşaǧa qoimaimyz. Eger zaŋ şyǧaruşy organ osy jäittıŋ basyn aşyp berse, Änūrandy abonentterımızge tegın taratuǧa äzırmız, – deidı.
Al, «Beeline» kompaniiasynyŋ PR-menedjerı Anar Jūmaǧūlovanyŋ pıkırınşe, kez kelgen memlekettıŋ änūrany – daŋq dastany, ony «şöptı de öleŋ, şöŋgenı de öleŋ» qylatyn oiyn-sauyq kontentınıŋ ortasyna aparyp salyp qoiu – etikalyq tūrǧydan dūrys emes siiaqty. Ärı bır jaǧynan änūrandy fanton retınde paidalanuǧa avtorlyq qūqyqty paidalanu turaly rūqsattyŋ joqtyǧy kedergı keltırıp tūr.
Qaltafonyŋyzdan änūran äuenın qalyqtatudyŋ bır ǧana joly bar eken. Saitqa kıresız de «Öz äuenım» funksiiasy arqyly kompiuterıŋızden jükteisız. Ras, provaider kompaniia ännıŋ sapasy men avtorlyq qūqyǧynyŋ saqtaluyna qatysty jauapkerşılıktı özıŋızge ysyryp tastaidy, bıraq, abonenttık aqy alady. Sondyqtan, būl mäselenı Memlekettık rämızder jönındegı respublikalyq komissiiasy bırjaqty qylǧan jön. Osy künı änūrannyŋ sözın bılmei, jorta ernın jybyrlatyp tūratyndardyŋ talaiyn körıp jürmız. Kündelıktı estıp jürmegesın, söitedı de. Al, «ringbektonyn» resmi ainalysqa şyǧarsa, qoldan-qolǧa ötıp, özıne habarlasqanda änūran oinatu sänge ainalar ma edı. Äsılı, qoǧamnyŋ patriottyq sezımın köteruge tehnologiia tamaşalary taptyrmas qūral ekenın keşe Feisbuktegı «Aza bauy» aksiiasy aiǧaqtap bergen joq pa?
Ädıl ALAŞ
Kök Tuymyz kökten tüspesın!
Baqytbek SMAǦŪL, QR Parlamentı Mäjılısınıŋ deputaty, «Nūr Otan» fraksiiasynyŋ müşesı, Auǧanstan soǧysy ardagerlerı ūiymdarynyŋ «Qazaqstan ardagerlerı» qauymdastyǧynyŋ töraǧasy:
Täuelsızdıgımızdıŋ tündıgınde, tuǧan jerımızdıŋ kındıgınde kielı şaŋyryǧymyzdyŋ bırlıgınde, Kök tuymyz kökke köterılıp, jaryq ǧalamǧa kün nūryn şaşqanda, kün şuaǧy altyn araiymen zeŋgır aspanymyzda qūs patşasy – qyran qalyqtaǧanda, menıŋ köz aldyma ūdaiy Şäken aǧam elesteidı.
Nege deisıŋ ǧoi?
Qasiettı Qazaq Elınıŋ memlekettık Tuynyŋ avtory Şäken Niiazbekov aǧamyz ata-babalarymyz ejelden qasiet tūtyp, simvolǧa ainaldyrǧan kündı, qyrandy jäne aspan tüstes kök boiaudy ädemı astastyryp, üilestırıp, bügıngı künı barşamyzdyŋ maqtanyşymyzǧa köz quanyşymyzǧa ainalǧan Qazaqstan Respublikasynyŋ Memlekettık Tuyn jasap, qolymyzǧa ūstatty.
Ǧalamnyŋ qai tüpkırınde bolmasyn, qandai memlekette, qai elde jürmeiık, özge memleketterdıŋ samsaǧan bairaqtarynyŋ arasynan Qazaqstannyŋ Kök Tuy sonadaidan közge ūryp, özınıŋ etenelıgımen ärı erekşelıgımen janymyzǧa küş-quat beredı.
Tuymyzdy qazaqtyŋ jüregıne öte jaqyn ärı etene, sonymen qatar özgelerden özındık erekşelıgımen, aiyryqşalanyp tūratyn etıp jasauǧa Şäken aǧamyz qyruar köp eŋbek sıŋırdı, qyruar qajyrymen bılık-bılımın jūmsady.
Amerikanyŋ azamattary «AQŞ-tyŋ Tuy zäulım ǧimarattyŋ töbesınde ılulı tūrsyn, meilı sudyŋ astynda jatsyn nemese qyryq büktelıp umajdalyp, qoimanyŋ ışınde jatsyn, orauly küiınde sörede tūrsyn, közıŋnıŋ qiyǧy tüskende-aq, onyŋ AQŞ-tyŋ memlekettık Tuy ekenın bırden jazbai tanisyŋ» dep maqtanyş etedı.
Būl sözdıŋ jany bar. Sebebı, AQŞ Tuynyŋ özındık beder-belgılerı öte aiqyn, aişyqty, ärı eşkımge ūqsamaidy. Osy tūrǧydan qarasaq, bızdıŋ bairaǧymyzdyŋ da dizainy asa ǧajap ärı ūtymdy şyqqan.
Qazaqta «Tuyŋ jyǧylmasyn!», «Kök bairaǧyŋ biık bolsyn!», «Qoldaǧy Tuyŋ jelbırep baryp, jelbırep qaitsyn!» deitın ejelden kele jatqan jaqsy tılekter bar.
Būl – tek Tu ūstap, tūlpar mıngen halyqqa tän tılekter.
Tudyŋ qadır-qasietın tek qana halyq bıledı. Şäken aǧamyzdyŋ keşegı tarihymyz ben bügıngı zamanymyzdyŋ talap-tılekterın eskere otyryp jasaǧan kök Tuy eşqaşan jyǧylmaidy! Qazaq Elınde mäŋgı jelbıreidı de tūrady!
Alaşymnyŋ aibary
Kök bairaǧym aspanymdai zeŋgır kök,
Jelbıreidı: «Men Täuelsız Elmın» dep,
Eldıgımdı, erlıgımdı paş etken,
Kök tuymdy biıkterden kördım köp.
Biıkterge köterılse bairaǧyŋ,
Arqalanyp, arta tüser aibarym.
Börı mınez, jylqy tektes babamdai,
Tu köterse, namysymdy qairadym!
Alty qūrlyq basyn igen narqyna,
Köz timegei qazaǧymnyŋ daŋqyna.
Tarihymdy özı-aq tanyp, bılmei me,
Boilaǧan jan Eltaŋbamnyŋ parqyna.
Änūranym şyrqalǧanda şaryqtap,
Qūs patşasy kök bairaqta qalyqtap.
Altyn arai kün nūrymen oianǧan,
Öz Otanyn ardaqtaidy halyq haq.
Kım tanysa, el belgımnen tanysyn,
Erteŋ külıp atatūǧyn taŋ üşın.
Osylardy saqtap tūrǧan barlyǧyn,
Ata Zaŋym – Ar-ojdanym, namysym!
