ROBİNZON KRUZO SİNDROMY
Qūlpyrǧan dalamen kün şuaǧyna rahattanyp, jaiau, şarşamai, şaldyqpai kele jatyrmyn. Maŋaiym – jemısterı äbden pısıp, jerge tüsıp jatqan iran baq. Köz ūşynda şyŋdaryn qar basqan alyp taular körınedı. Ol jaqtan janymdy jadyratyp, samal esude. Qūrma aǧaştarynyŋ būtaqtaryn mekendegen sairauyq qūstar tamyljyta än saluda. Jerde şaşylyp jatqan alqorylardan uysymdy toltyra asap-asap alamyn. Qarnym toq, uaiymym da joq sekıldı. Bıraq, köŋılım nege ekenı beimälım, alaŋdauly. Qorqynyş sekıldı suyq bır sezım ışımdı qaltyratyp qoiady. Jan-jaǧyma alaŋdap, äldenenı ızdeitın sekıldımın. Aŋdar maǧan tiısken joq. Älgınde jolyqqan jolbarystyŋ özı azu tısterın aqsityp, esınegenı bolmasa, menı jan eken dep elemedı. Arbaŋdaǧan anau aiu da qonjyqtaryna äldenenı körsetıp, qasymnan ötıp ketken… Mıne, adamdar körındı. Manadan ızdegenım solar eken. Quanyp, aldaryna qarai qūraq ūştym. Nege ekenı belgısız, olar sälemımdı almady. Bärı bırtürlı jansyz, sezımsız syndy… Bıreuımen söilespekke talaptanyp kördım… Qolyn alyp edım, sūp-suyq, jan joq.
– Bızder adam emespız, robottarmyz, – dedı älgım, dauysy qyryldap.
– Sonda adamdar qaida ketken dedım, şoşyna aiqailap… Jauap ornyna robot syqyrlai basyp, menen alystap kettı.
– Bızdegı baǧdarlamaǧa būl saualyŋyzǧa jauap jazylmaǧan, – degen temırdei şyŋyldaǧan mehanikalyq ündı estıdım alystan.
– Robottardan jaqsylyq kütpe. Olarda sezım bolmaidy. Sondyqtan, aiauşylyq, meiırım, qaiyrym sekıldı adamdarǧa ǧana tän qasietterden olar ada, – dedı sanama joǧarydan qūiylǧan oilar…
Endı bır uaqytta qala ışınde avtobusta kele jatyr ekenmın… Jolauşylar ädettegıdei bır-bırımen söilesıp te otyrǧan joq. Tüsterı suyq. Bärı de qymbat kiıngen. Sausaqtarynda altyn, gauhar, asyl tastar…
– Sender de robotsyŋdar ma? – deimın, qasymda otyrǧan balaǧa būrylyp…
– Joq, bızder robotqa älı ainalyp ülgergen joqpyz. Robot bolu üşın boiymyzdaǧy bükıl adami sezımderden, kısılık qasietterden äbden aryluymyz kerek, – dedı ol maǧan tünere qarap…
…Qystyǧyp, jylap jatyp oianyp kettım…
– Adamdar, qaidasyŋdar! Robotqa ainalmaŋdar, bır-bırıŋe degen sezımderıŋdı, qaiyrym, jaqsylyqtaryŋdy joǧaltpaŋdar, – dedım kübırlep, atyp kele jatqan taŋ araiyna tabyna qarap…
…Bailyq degen keide adamnyŋ basyn ainaldyryp, kısılıkten jaŋyldyrady. Aitpaqşy, bailyq degende, Robinzonnan bai adam bolmaǧan ǧoi. Mūhittaǧy bütındei bır aral menşıgınde. Araldyŋ aŋ-qūstary, jemısterı, qoinyndaǧy barşa qazynalary, mūhittaǧy marjan, balyqtary – bärı Robinzondıkı boldy emes pe? Tek, jetpegenı Adamdar ǧoi, Robinzonǧa! Esterıŋızde bolar, alǧaş Piatnisa-Jūma qasyna serık bolǧanda, Robinzon qalai quanyp edı…
Ömırde bailyǧyŋ da, biık mansabyŋ da ainalaŋda adamdar bolmasa, tükke kerek emes. Daŋqyŋ da, darynyŋ da solai. Adamdar qoǧamy ǧana adamdy baqytty etetın… Olai bolsa, bai bol, patşa bol, aldymen maŋyŋdaǧy adamdardy syila. Arman, maqsattaryŋdy, tıptı, ömırıŋdı de solarǧa arna!
Men Daniel Defony adamzattyŋ eŋ ūly da danyşpan jazuşysy dep oilaimyn… «Robinzon Kruzo» atty taǧylymy zor roman jazǧany üşın oǧan myŋ da bır rahmet!
…Adamdarsyz baqyt joq! .. Tırşılıgıŋnıŋ tynysy üzıledı… Ei, adamdar, bır-bırımızdı şyndap qadırleiıkşı!..
Smaǧūl RAHYMBEK,
jazuşy