«ASTANA OPERA» TEATRY KÖRERMENDERGE ÜLKEN QUANYŞ SYILADY
Mereke aty – «Jıbek joly» I halyqaralyq festivalı. Festival baǧdarlamasy qomaqty. Köpşılık süie tamaşalaityn, älemde eŋ jiı qoiylatyn Chaikovskiidıŋ «Aqqu kölı», Prokofevtıŋ «Romeo men Djulettasy», Hachaturiannyŋ «Spartagy»… Būryn Qazaqstanda qoiylmaǧan Vagnerdıŋ «Rein Altyny» men «Valkiriiasy». Oǧan Mūqan Tölebaevtyŋ «Bırjan-Sarasy» men Puchchinidıŋ qos operasy – «Toska» men «Bogemany» qosyŋyz. Tenor üşın de, soprano üşın de Puchchinidı oryndau asa qiyn ekenın közı qaraqty körermen bıledı. Al, B.Eifmannyŋ «Qyzyl Jizelı» – bölek äŋgıme. Būl – qazırgı balet älemındegı eŋ şoqtyǧy biık dünienıŋ bıregeiı. Osynyŋ bärıne än önerınıŋ padişasy Bibıgül Tölegenovanyŋ jäne Qytai önerapazdarynyŋ konsertın qosyŋyz. Al, festivalge qatysuşylar kımder deisız ǧoi? Baǧdarlamadan baiqaǧanyŋyzdai, özımızdıŋ qos teatrdan bölek festivalge La Skala teatry men Mariia teatry kelgenın quanyşpen aituǧa bolady. Olar üşın sonau Milan men Sankt-Peterburgke ūşaqpen de baryp keluge bolady. «Astana Operanyŋ» arqasynda ataqty teatrlardyŋ äigılı qoiylymdaryn üide otyryp-aq köruge mümkındık bar.
Künı keşe Niu-Iorkte Plasido Domingo ötkızetın «Operaliia» festivalınde bırınşı oryn alǧan Mario Chang: «Gvatemaladan ketu qiynǧa soqty. Sebebı, menıŋ Otanymda opera teatry joq» dep aǧynan jaryldy. Taŋǧajaiyp talant iesı Mario Changtyŋ janynda bızdıŋ önerpazdar, şynynda, baqytty.
Ädette teatrlardyŋ ışı qaŋyrap bos tūrady degenge üirenıp qalǧan jūrt «Astana Operaǧa» bilet tappai jatady. Rasynda, teatr tabaldyryǧynan attai bere basqa bır älemge tap bolasyŋ. Qoiylymdarynyŋ qai-qaisysy da deŋgeilı. Dekorasiialary bai, arzan-qūrzannyŋ iısı de joq. Adamdardyŋ bärı sūlu kiıngen, ädeppen söileidı, qatty külmeidı, körıngen būryşta suretke tüsedı. Ras, «Astana Operaǧa» baru trend boldy. Bız oǧan quanbasaq, qynjylmaimyz. Öitkenı, teatr adamǧa arman syilauy kerek.
Bırınşı kün. Dj. Puchchini, «Toska»
Operadaǧy jaǧymsyz keiıpkerler nege tenor dauysty bolmaidy? Öitkenı, Massimo Djordano siiaqty jan-dünieŋdı baurap, jüregıŋdı suyryp alatyn dausy bar adam jaman bola almaityn siiaqty. Qazaqta tenor sanauly. Sondyqtan festivalge qatysatyn üş operadaǧy tört oryndauşy – şetten şaqyrylǧan tenorlar. La Skala teatrynyŋ premerı Massimo Djordano – qazır älemdegı eŋ sūranystaǧy änşılerdıŋ bırı. Ony tyŋdap otyrǧanda opera önerınıŋ däl sol İtaliiada paida boluyn zaŋdylyq siiaqty qabyldaisyz.
Ol aitady: «Operada sezımderıŋdı ırkılmei bıldıruge bolatyny ūnaidy». Äsırese, Puchchinidıŋ şyǧarmalaryndaǧy sezımder Aivazovskiidıŋ «Toǧyzynşy valyndaǧy» siiaqty, kemerınen tasyp jatady emes pe? Djordanonyŋ arqasynda tanys operanyŋ beitanys sazdaryn estıgendei boldyq.
Kezınde bır jurnalist «Toska» degendı «Saǧynyş» dep audaryp jıberıptı ǧoi. Opera keiıpkerınıŋ esımın orys sözı eken dep qalsa kerek. Sol aitqan Floriia Toskanyŋ partiiasyn da italiialyq änşı Anna Pirossi oryndady. Jalpy, ekspressiiaǧa bai Puchchini şyǧarmalaryna «ettı», «ultradramalyq» dauystar kerek. Özımızdıŋ Gülzat Däuırbaeva siiaqty. Qoiylymnyŋ massivtı dekorasiialary suretşınıŋ tamaşa jūmysyn da atap ötken jön. Bıraq sol ädemılıkke rahattanuǧa kedergı keltırgen bır närse boldy. Ol – sahna maŋdaiyndaǧy audarma. Közımızge körıngen närsenıŋ bärın oqyp üirenıp qalǧan bız maŋdaişaǧa qaraǧan saiyn jüikemız tozdy. «Sozuǧa bolmaidy, mūnda qaterlı, Toska!», «Būl qajettı zat» («Vot eto kstati» degenı), «Men azaptymyn, ol basqanyŋ qūşaǧynda menı mazaq etude!» deidı. Taǧy bırde «Menı şat köŋıl kütıp tūr» dep quanady. Al, Annanyŋ dausy, äsırese, «Būl saitanǧa kelısetın ötırık» («loj, dostoinaia diavola» degenı), «Qanşa sen qorlyq kördıŋ», «Sen bergen azap bıttı» degen jerlerde şyrqau şegıne jetıp, zaldy sılkındırıp jatqan edı. «İä, satqyn delınemın, aqşany jaqsy köremın» degen Skarpiaǧa da (bariton Alberto Gazale) seneiın dep qalǧanymyz ras.
Şalajansar audarmany esepke almaǧanda, «Toska» ädemı äser qaldyrdy. Orkestrdıŋ bır demmen, bırtūtas aǧza siiaqty oinaǧany – öz aldyna bölek äŋgıme. Dirijer – Renat Salavatovty bızdıŋ körermenge tanystyru da, şeberlıgın aityp jatu da artyq bolady .
Ekınşı kün. S.Prokofev, «Romeo men Djuletta»
Būl şyǧarmany körgende äŋgıme aitu, oqiǧany baiandau, kısı bolmysyn jetkızu, ne suret salu üşın eŋ tiımdı qūral adamnyŋ tänı ekenın tüsınesıŋ.
Prokofev balet tarihyndaǧy eŋ dramalyq şyǧarmalardyŋ bırın jazdy. Adam janynyŋ eŋ näzık psihologiialyq tolǧanystaryn, Şekspir tılınıŋ bailyǧyn jetkıze bılgen muzykany oryndauşylardyŋ önerı de poetikalyq biıkke, mınez erekşelıgıne bai edı. Romeo men Djuletta (Roman Mihalev, Mädina Baspaeva) mahabbatynyŋ näzıktıgı, Merkusionyŋ (Arman Orazov) köŋıldı tentektıgı, Enenıŋ (Serina Sunagava) aŋqaulyǧy men aqköŋıldılıgı, Padre Lorensonyŋ (İ.Şakirzianov) danalyǧy, Tibaldtıŋ (Serjan Qauyqov) qataldyǧy men qatygezdıgı keremet jetkızıldı. Mädina Baspaevanyŋ oryndauynda Djulettanyŋ psihologiialyq ösuı, erke şoljaŋ qyzdan, mahabbatqa laiyq körıktı boijetkenge, odan sol mahabbaty üşın qūrbandyqqa bara alatyn aiauly keiıpkerge ainalǧandaǧy ışkı transformasiiasyn köremız. İtaliia köşelerınıŋ şat-şadyman köŋıl-küiı, taŋ şapaǧynyŋ näzıktıgı men ölım sahnalarynyŋ dramatizmı – bärı de asqan şeberlıkpen oryndaldy. Ol üşın dirijer Aidar Abjahanovqa airyqşa alǧys aituǧa bolady. Balettı qoiuşy horeograf Şarl Jiudtı teatrdyŋ bas baletmeisterı Tūrsynbek Nūrqaliev arnaiy şaqyrtypty. Al, ssenografiia men kostiumder italiialyq şeberler Esio Fridjerio men Franka Skuarchapinonıkı.
Üşınşı kün: M.Tölebaev, «Bırjan-Sara»
Festivalge qatysqan bırden-bır qazaq avtorynyŋ şyǧarmasy – «Bırjan-Sara». Sara partiiasyn barşaǧa süiıktı lirikalyq soprano Nūrjamal Üsenbaeva oryndady. Al, Bırjan partiiasyna Mariia teatrynyŋ solisı Ahmet Aǧadi şaqyrylǧan. Osydan on tört jyl būryn K.Baiseiıtova atyndaǧy opera jäne balet teatrynyŋ betaşarynda däl osy «Bırjan-Sarada», osy jūp öner körsetken. Nūrjamal Üsenbaevanyŋ jeke konsertınde de onyŋ serıktesı Ahmet Aǧadi bolǧany esımızde. Äserlı de qyzba, ärı lirikalyq dauysty Aǧadidı opera janaşyrlary Bırjan partiiasyn eŋ tamaşa oryndauşylardyŋ bırı dep bıledı. Keibırı, mysaly, teatr direktory Tölegen Mūhamedjanov «eŋ üzdıgı» dep baǧalaitynyn jasyrmaidy.
Analyq partiiasyn – küştı dauystyŋ iesı Dina Hamzina oryndady. Byltyr «Astana Operanyŋ» Mariia teatryndaǧy gastrolı kezınde peterburgtık gazetter: «Bırjannyŋ anasyn ǧajap oinaǧan erekşe kontralto iesı Dina Hamzinanyŋ joqtauy, şynaiy sezımı eseŋgırettı» dep jazǧany este. Qara niet Janbotany Janat Şybyqbaev, kekşıl Altynaidy Janat Baqtai, Estaidy Beiımbet Tanaryqov jerıne jetkıze oryndady.
Eske salsaq, sonau 1946 jylǧy premerasynan berı «Bırjan-Sara» sahnadan tüsken emes. Bıraq Iý.Aleksandrov sahnalaǧan şyǧarmanyŋ būl nūsqasy būrynǧydan özgerek. Şeşım özgergen, közqaras özgergen. Ekınşı aktıdegı Bırjan men Sara duetı qoiylymnyŋ soŋyna oiysypty. Iаǧni, «Ne ömır, ne dombyra taŋdauyŋda!» degen söz leitmotiv bolǧan bäsekede öner jeŋıp şyǧady. Öitkenı, Bırjannyŋ özı dünieden ötkenımen, önerı mäŋgı jasaidy. Final – būrynǧydai qaiǧyly emes, jarqyn. «Ölgen» Bırjan Saramen qol ūstasyp sahnaǧa qaita şyǧady, söitıp «Bırjan-Sara» esıl ketken aqyndy joqtau emes, mäŋgılık önerdı ūlyqtau bolyp şyǧady. «Men muzykalyq teatrdaǧy ölım degendı qabyldai almaimyn» deidı qoiuşy-rejisser. Jäne dūrys jasaidy. Köbınde şet elden kelgen rejisserlerdıŋ kömegıne nege jügındık dep qynjylatyn jaǧdailar bolady. Būl qoiylymda basqaşa. Iý.Aleksandrov operany barynşa tyŋdarmanǧa jaqyndatyp, bas keiıpkerlerdıŋ obrazdaryn, psihologiialyq portretterın, olardyŋ dramalyq tartysyn tereŋdete jetkızgendei. Janbota men Bırjannyŋ teketıresı tūsynda sahnanyŋ aiaq astynan tünere qaluy, al saltanatty toi bolyp jatqanda, alty qanat aq ordanyŋ şaŋyraǧynan naizaǧaidyŋ jarqyldauy – osynyŋ bärı Aleksandrov myrzanyŋ ūtymdy şeşımderındei äser ettı.
Törtınşı kün: B.Eifman. «Qyzyl Jizel»
Boris Eifmandy qazırgı älemdık balettıŋ maŋdaidaǧy jūldyzy, bas horeografy dep bıledı. Öz şyǧarmalaryna muzykany özı jazatyn (qūrastyratyn), baletke öz stilımen, öz mektebımen kelgen onyŋ Abai atyndaǧy opera jäne balet teatrynda jūmys ısteuge kelıskenı – ülken tabys. Festivalge qatysqan «Qyzyl Jizel» – maestronyŋ eŋ şoqtyǧy biık tuyndysy dep baǧalanyp jür. Chaikovskii, Şnitke, Bize şyǧarmalarynan qūralǧan muzykalyq qoiylymnyŋ dinamikasy, bükıl ön boiymen örılgen qūştarlyq energiiasy sanaŋda sılkınıs jasamai qoimaidy. Eifmannan keiın, «Qyzyl Jizelden» keiın dästürlı balettıŋ dästürlı qoiylymdaryna basqa biıkten qaraisyŋ.
Balettegı oqiǧaǧa, ışkı impulske köbırek män beretın ol «Qyzyl Jizelde» Reseiden jyraqtap, psihikalyq auruhanada qaitys bolǧan balerina Olga Spesivsevanyŋ taǧdyryn baiandaidy. Kelesı bır mätın arasyndaǧy maǧyna – äiel men er adamnyŋ qarym-qatynasy jaily. Bırınşı aktıde talapşyl Ūstaz Nūrlan Baibosynov ta, qatygez Chekist Azamat Asqarov ta äieldı adam dep bılmei, ony qalai basyp-janşuǧa, qalai qorlauǧa bolatynyn körsettı. Ekı jıgıttıŋ de qimyly – nyq, qadamy – senımdı. Esesıne ekınşı aktı bastalysymen Farhad Buriev äieldı qalai aialauǧa bolatynyn körsettı. Farhad ta – qai partiiany da tehnikalyq mınsız oryndaityn, sonymen bırge, asa lirikalyq bişı. Şyǧarmaǧa ary qarai üŋılsek, Keŋes Odaǧynyŋ jabaiy közqarasy önerdı tūnşyqtyrǧany, şyn talanttardyŋ janşyluy körsetıledı. Aldymen zūlym Chekistıŋ qūrbany bolǧan, odan qaşyp Fransiiaǧa jetkende, sahnalasyn şyn süigende onyŋ satqyndyǧyn kötere almaǧan, şeksız keŋ düniede ūltaraqtai oryn tappai alasūrǧan bişınıŋ qasıretın Ainūr Äbılǧazina barynşa jetkızuge tyrysty. Ainūrdyŋ dramalyq talantyna da barynşa täntı boldyq. Qoiylymnyŋ köpşılık sahnasyndaǧy bişılerdıŋ önerın erekşe atap aitqan jön. Töŋkerıske deiıngı Peterburgtegı maŋǧaz bişıler, töŋkerısten keiıngı «uralap» şapqan jūmysşylar, däuır teksızdıgı, fransuz baletındegı menmen önerpazdar, djaz muzykasynyŋ yrǧaǧymen jeŋıl qozǧalǧan mūŋsyz fransuzdar… osylardyŋ qai-qaisyn da somdaudaǧy kardebalet bişılerınıŋ käsıbi däldıgın jäne akterlık şeberlıgın atap ötken jön. Qoiuşy-suretşı Martins Vilkarsis te adaspaǧan bolu kerek, kostium suretşısı, Qazaqstanda tūraqty jūmys ıstep kele jatqan Viacheslav Okunevke «bravo» deuge negız bar. Al, Ainūr Äbılǧazina şyǧarmadaǧy negızgı bi – «Qyzyl Jizeldı» qalai şeberlıkpen oryndasa, şyǧarmanyŋ soŋyna deiın sol biıktıŋ üdesınen şyǧa bıldı. Onyŋ Chekispen bileitın qūştarlyq biı de, serıktesımen bileitın näzık biı de, djaz älemındegı şattyǧy da, eŋ soŋynda Chekistıŋ basymen bilegen essız biı men ainalar arasyna sıŋıp, ainanyŋ arǧy jaǧynda qaluy da äserlı boldy. Rasynda, Eifman balettı jaŋa beleske şyǧardy degenge kelıspeuge şaraŋ joq. Şyn teatr osyndai jarqyn bolu kerek jäne osylai este qalu kerek.
Besınşı kün. A.Hachaturian, «Spartak»
«Spartak» – eŋ aldymen taqyrybymen qyzyqty şyǧarma. Qūldardyŋ köterılısı men mahabbat hikaiasy, taq taqyryby men qyzǧanyş leitmotivı qatar örılgen dünie qyzyq bolmaǧanda qaitsın?! Äiteuır ış pystyratyn «Spartakty» köremız degen üş ūiyqtasaq tüsımızge kırmeptı. Ökınışke qarai, däl osy qoiylymda dinamika, ruh pen jıger jetıspedı. Oryndauşylardyŋ qimyl-qozǧalystarynyŋ bärı şekteulı, köbınde demonstrasiialy türde qolyn sermep, moinyn sozyp jüretın de qoiatyn siiaqty. Spartak-Bahtiiar Aldamjanǧa, Frigiia-Mädina Baspaevaǧa, Reseidıŋ Ülken teatrynan arnaiy kelgen Krass-Aleksandr Volchkov pen Egina-Ekaterina Şipulinaǧa aitar synymyz joq. Olar äsem ǧana emes, barynşa qyzyqty şyǧarma ūsynuǧa tyrysyp-aq jür. Bıraq horegoraftyŋ tapsyrmalary jas ärtısterdıŋ energiiasyna ılese almaityn siiaqty. Üşınşı perdenıŋ 11-körınısı (Eginanyŋ satqyndar qosynyndaǧy laŋy) qoiylymnan este qalǧan oqiǧa osy boldy. 12-körınıs, rekviem – Frigiianyŋ Spartakpen qoştasuy äserlı şyqty. Qoiuşy-horeograf – aty aŋyzǧa ainalǧan Iýrii Grigorovich. Bıraq Resei synşylary soŋǧy kezde metrdı «qūldyrau däuırın bastan keşıp jatyr» dep aityp jür. Bälkım, osy pıkırmen de kelısuge bolatyn şyǧar. Äitpese, kostiumder men dekorasiiaǧa da, orkestr men dirijer Aidar Abjahanovqa da alǧystan basqa aitarymyz joq.
P.S: Festivaldıŋ qyzyqtary mūnymen tügesılmeidı. Alda älı Qytai önerpazdarynyŋ konsertı, «Aqqu kölı» men «Bogema», Mariia teatrynyŋ qos qoiylymy bar. Gergiev künde kelmeidı, barmai qaluǧa bolmaidy. Biık önerdıŋ märtebelı saltanaty jalǧasa beredı degen dämemız de joq emes.
Copyright © Astana Opera, 2014 Foto avtory: Karla Nur
