SAQ KÖSEMI – SARYARQADA
Nazarbaev ortalyǧynda Konstitusiia künı merekesıne orai, «Saq kösemınıŋ qorǧany» atty jaŋa zal saltanatty türde aşyldy. Ekspozisiialyq zalǧa ataqty Berel qorǧanyna jürgızılgen qazba jūmystary kezınde tabylǧan qyryq jädıgerdıŋ tüpnūsqasy qoiyldy. Onyŋ ışınde er adam men äiel adamnyŋ sarkofagy, üş attyŋ qaŋqasy, jylqylarǧa saltanatty jaǧdaida kigızıletın äbzelderdıŋ qalpyna keltırılgen türı jäne osy äbzelderdıŋ jekelegen bölıkterı bar. Kösemdı nemese köşpelı aqsüiek ökılın jerleudegı jylqynyŋ ekspozisiialyq jinaqtama beinesı körermenderdı Bereldıŋ baiyrǧy tūrǧyndarynyŋ jūmbaq älemıne jeteleidı.
Būl jerde organikalyq eksponattardyŋ dūrys saqtaluyna barlyq jaǧdai jasalǧan. Tıptı, auanyŋ ylǧaldylyǧyna deiın baqylanyp otyrady.
Berel qorymy Qazaqtyŋ Altai jerınde, Şyǧys Qazaqstan oblysynyŋ Qatonqaraǧai audanyndaǧy osy attas auyldan oŋtüstık batysqa qarai jetı şaqyrym qaşyqtyqta ornalasqan. Ol taspen qalanǧan otyz bır obadan tūrady. Qorym Būqtyrma özenınıŋ oŋ jaǧasyndaǧy biık tau bauraiyndaǧy äsem jazyqta, teŋız deŋgeiınen 1120 metr biıktıkte tūr. Berel obalarynyŋ derekterıne 1998 jyldan ǧylymi jäne restavrasiialyq jūmys jürgızıle bastady.
Berel qorymyndaǧy ırı obalardyŋ bırıne Älkei Marǧūlan atyndaǧy arheologiia institutynyŋ halyqaralyq arheologiialyq ekspedisiiasy qazba jūmystaryn jürgızdı. Resei, İtaliia, Fransiia memleketterınen mamandar arnaiy şaqyryldy. Ekspedisiiaǧa Berel obalaryn tapqan qazaqtyŋ belgılı arheology Zainolla Samaşev jetekşılık ettı. Qaitalanbas ärı asa qūndy qazbalardy qaita qalpyna keltıru jūmystarymen suretşı-restavrator Qyrym Altynbekov ainalysty.
Berelden tabylǧan qazbalar – elımızdıŋ mädeni jäne ǧylymi ömırındegı aituly oqiǧa. Qorymda jürgızılgen qazba jūmystary b.z.d. I myŋjyldyqtyŋ ekınşı jartysy men aiaǧyndaǧy Qazaqtyŋ Altaiyn mekendegen halyqtyŋ mädenietın tanyp-bıluge jaǧdai jasaidy. Qazbalardyŋ basym bölıgı on bırınşı obadan tabyldy. Mäŋgı toŋ linzasy obadan tabylǧan artefaktılerdıŋ bügıngı künge būzylmai jetuıne sebepşı boldy jäne b.z.d. IV-III ǧasyrlarda ömır sürgen Saq kösemıne tiesılı salt attyŋ saltanatpen jabdyqtalǧan äbzelderıne naqty ǧylymi ärı tolymdy jaŋartu mümkındıgın tuǧyzdy.
Qazırgı kezde Berel qorymyndaǧy qazba jūmystary jalǧasuda. Būl qorǧannan bölek, arheologtar ǧūndardan keiın Qazaq jerın mekendegen türkı taipalarynyŋ eskertkışterın zerttep jatyr. Tabylǧan eskertkışterdıŋ köbısı – muzykalyq aspaptar men medisinalyq zattar.
Zaldyŋ aşylu saltanatynda Nazarbaev ortalyǧy direktorynyŋ ǧylymi-gumanitarlyq jūmys jönındegı orynbasary, filosofiia ǧylymynyŋ doktory, Europa Önerı odaǧynyŋ laureaty Leila Mahat, Älkei Marǧūlan atyndaǧy arheologiia institutynyŋ bas ǧylymi qyzmetkerı, tarih ǧylymynyŋ doktory, Berel qorǧanyn halyqqa tanytuşy Zainolla Samaşev, tanymal türkolog, filologiia ǧylymdarynyŋ doktory, professor Myrzatai Joldasbekov söz söiledı. Olarǧa Nazarbaev ortalyǧynyŋ atynan Alǧys hat tapsyryldy jäne jaŋa zaldy aşu qūrmetı berıldı.
Ashat RAIQŪL