«Men senderge soǧysudy būiyrmaimyn, men senderge öludı būiyramyn!». Küllı türıkterdıŋ Atasy – Mūstafa Kemal Atatürıktıŋ tarihta altyn ärıptermen jazylǧan būl sözı türkı ūrpaǧynyŋ dūşpandaryna qarsy tūrǧan eŋ soŋǧy häm eŋ ülken maidanynda aitylǧan edı. Ol – Türık Respublikasynyŋ Prezidentı Redjep Taiyp Erdoǧan aitqandai, «Senım men tehnologiia jekpe-jekke şyǧyp, senım jeŋgen ūly küres» Ol – biyl 100 jyl tolǧan, Türkı halqy üşın eleulı oryn alatyn Şanaqqala şaiqasy.
Osydan bır ǧasyr būryn beibıtşılık jolynda türıkter Şanaqqala şaharynda aǧylşyn-fransuz flotyn oisyrata jeŋgen edı. Osyǧan orai, 16 säuır künı osy soǧystyŋ 100 jyldyǧyna arnalǧan «Astana» ūlttyq suret galereiasynda halyqaralyq fotokörme öttı. Körmenıŋ saltanatty aşylu räsımınde Türkiia prezidentınıŋ zaiyby Emine Erdoǧan hanym basty qonaq boldy. Şarany Iýnus Emre instituty Türık mädenietı ortalyǧy ūiymdastyryp otyr.
Galereia qabyrǧalaryndaǧy «Şanaqqaladaǧy tranşeiadan jauǧa oq jaudyrǧan türık äskerı», «Arif Bei su qainary», «Fransuz «Bouvet» linkoryn batyrǧan zeŋbırek pen batareia qolbasşylary»,«Jaralylardyŋ tasymaldanuy», «Şanaqqaladaǧy torpedalyq zeŋbırek», «Okopta demalyp otyrǧan türık äskerlerı», t.b. suretter keluşılerdı bei-jai qaldyrmady.
Iýnus Emre institutynyŋ basşysy Haiati Develi: «Bırınşı düniejüzılık soǧystyŋ Türık elıne äkelgen auyrtpalyǧy öte zor boldy. 1915 jyly myŋdaǧan jastar soǧystan qaityp oralmaǧandyqtan, Türkiiadaǧy eŋ maŋyzdy oqu oryndarynyŋ bırı tüleksız qaldy. Sonda da Türkiia özıne qarsy qoldanylǧan qastandyqqa toitarys bere bıldı. Sodan berı bır ǧasyr öttı. Būl – bız üşın ūly jeŋıs! Jüz jyl būryn soǧysta jeŋıp şyǧudy maqsat etsek, al qazır ony mülde boldyrmaudy oilaimyz. Şyny kerek, galereiadaǧy keibır fotosuretterdı alǧaş körıp tūrmyn» dedı.
Ǧalym, ataqty akademik Ǧarifolla Esım: «Būndaǧy fotosuretter sol kezdegı auyr tūrmystyŋ dälelı, olar eşqaşan joiylmauy kerek, sanadan öşpeitındei boluy tiıs. Şaiqasta küllı Türık halqynyŋ taǧdyry şeşıldı. Antanta elderı Türkiianyŋ eŋ jaqsy degen jerlerın basyp alǧysy keldı. Qabyrǧadaǧy suretten studentterdıŋ soǧysqa şyǧyp, kelesı jyly oquǧa bara almai qalǧanyn tüsındım. Ärbır üşınşı adam, är üşınşı äieldıŋ jūbaiy şaiqasta qaza tapty. Bız eger Türık elımen dos bolsaq, sol eldıŋ tarihyn bıluge mındettımız. Ol – barlyǧymyzdyŋ ortaq tarihymyz sanalady» dedı.
«Egemen Qazaqstan» respublikalyq gazetı» AQ prezidentı Sauytbek Abdrahmanov: «Älem tarihynda memleket taǧdyryn aiqyndaǧan ūly şaiqastar bar. Mysaly, qazaq elınde Aŋyraqai şaiqasy bolǧan. Al türık jūrty üşın erekşe – Şanaqqala ūrysy. Soǧysta Mūstafa Kemal Atatürık özınıŋ «Türık bolu qandai baqyt, boilaryŋda türık qany oinap tūrǧan sen baqyttysyŋ, jas ūrpaq» degen ūly sözın aitqan. Osyndai erlık jasaǧan halyq – bızdıŋ bauyrlarymyz ekendıgın maqtan etemız. Uinston Cherchildıŋ bırınşı düniejüzılık soǧysta masqara jeŋılıske ūşyrap, otstavkaǧa ketetın tūsy – osy Dardanell būǧazyndaǧy şaiqas. Atatürıktıŋ ūly jeŋısterınen keiın imperializmnıŋ köptegen pozisiialary naşarlady. Bükıl dominiondarda ūlt-azattyq köterılıster bastaldy. Būnyŋ barlyǧy – Şanaqqala şaiqasynyŋ äserı», – dedı.
Körmede Astana qalasynyŋ Iýnus Emre atyndaǧy Türık mädeniet ortalyǧynyŋ direktory İbrahim Iyldyrymnan da bıraz mälımetterge qanyq boldyq: «Ankara qalasynda äskeri mūrajai bar. Osydan 100 jyl būryn tüsırılgen suretterdıŋ barlyǧy osynda saqtalǧan. Olardyŋ keibırın qaza bolǧan jauyngerlerdıŋ ūrpaqtary äkelıp tapsyrsa, bırın qazba jūmystary kezınde tauyp aldyq. Bas-aiaǧy 63 fotosuret berılgen bolatyn, solardyŋ ışınen 43-ın ırıktep aldyq. Bızdıŋ maqsatymyz – osy suretter arqyly keiıngı ūrpaqqa beibıtşılıktı baǧalaudy üiretu. Osynau tamaşa körme säuırdıŋ 27-sıne deiın bolady» deidı ol.
Sondai-aq, keluşılerdıŋ nazaryna Şanaqqala şaiqasynan syr şertetın 3 minuttyq beinetuyndy ūsynyldy. Körsetılım soŋynda qonaqtar arasynda ūtys oiyny ötkızılıp, ekı adam Şanaqqalaǧa baryp qaituǧa bilet ūtyp aldy.
Künaiym SÄKEN
