Astanada ötken Qazaqstan halqy Assambleiasynyŋ HH sessiiasynda söz alǧan jazuşy-dramaturg Dulat İsabekov Qazaqstan azamattyǧyn alǧan, alaida Moŋǧoliiaǧa qaityp oralǧan 800 oralmannyŋ jai-küiın aşyna jetkızdı. Elbasy Assambleia jiynyna qatysyp otyrǧan Düniejüzı qazaqtary qauymdastyǧy Töralqa töraǧasynyŋ I orynbasary Talǧat Mamaşevtan mäselenıŋ anyq-qanyǧyn bılmek niette saual tastaǧanda: «Keşe ǧana osy mäsele turaly äŋgıme boldy, şeşım qarastyrylyp jatyr» degen jauap alǧan bolatyn. Bıraq, būl mäsele älı de bıraz «qarastyrylatyn» syŋaily.
Oqiǧanyŋ ūzynyrǧasy bylai: Moŋǧoliiadaǧy jüzdegen qazaq bır-aq künde azamattyqtan şyǧyp qalǧan. Olardyŋ ışınde memlekettıŋ järdemaqysy men zeinetaqysyna ǧana qarap otyrǧan otbasy qanşama?! Näpaqasynan qaǧylyp, onsyz da tūrmys tityqtatqan halyq Moŋǧoliia prezidentıne azamattyqqa qaita aluy jönınde ötınış joldaidy. Osy mäsele boiynşa Baian-Ölgii äkımdıgı men aimaqtyq mäslihat janynan arnaiy jūmys toby qūrylǧan. Jūmys tobynyŋ müşesı, Baian-Ölgii tūrǧyny Şerhan Zeitınūly tırkelgender sanynyŋ 800-ge jetkenın jäne būl tızımnıŋ odan ekı esege artuy mümkındıgın aitqan eken. Qalai degenmen de, Moŋǧoliiada myŋǧa juyq Qazaqstan azamaty ömır sürıp jatyr. Osydan «būl qalai bolǧan?» degen zaŋdy sūraq tuady. «Azattyq» radiosynyŋ internet paraqşasynda jaryq körgen «800 qazaq Moŋǧoliia azamattyǧyn qaita sūrady» atty Nūrtai Lahannyŋ maqalasyndaǧy derekterge sensek, atalǧan qazaqtardyŋ basym köpşılıgı alaiaqtardyŋ qūrbany bolǧan. Olardyŋ qūjattaryn syrtynan paidalanǧan pysyqailar Qazaqstan Respublikasy Eŋbek jäne halyqty äleumettık qorǧau ministrlıgı Köşı-qon komitetındegı şeneunıktermen auyz jalasa otyryp, memlekettıŋ bıraz qarjysyn qymqyruǧa äreket etken.
Mäselen, Azattyq radiosynyŋ tılşısımen sūhbattasqan Rahat Qaisarūly özderınıŋ Qazaqstanǧa at basyn būrmaǧandyǧyn, alaida tölqūjattarynyŋ ekı aradaǧy deldaldarǧa qoldy bolǧanyn aitqan. Ekınşı keiıpker – 29 jastaǧy Äsemgül Quamergenqyzynyŋ aituynşa, ol özı bılım alǧan oqu ornyndaǧy oqytuşylarynyŋ qūrbanyna ainalǧan. Onyŋ kuratory «mynaǧan qol qoi, anaǧan qol qoi» dep jürıp, aqyry Äsemgüldıŋ atynan kvota alyp tynǧan. Joǧary oqu ornynda oqyp jatqan studentterdıŋ qūjattarynyŋ qoldy bolǧanyn tüsınuge bolady. Alaida, Qazaqstanǧa kelıp körmegen adamdardyŋ qūjattaryn Eŋbek jäne halyqty äleumettık qorǧau ministrlıgındegı şeneunıkter qalai paidalanǧan degen oiǧa qalasyŋ. Öitkenı būl qūjattar äuelı üş Kedennen – Moŋǧoliia, Resei jäne Qazaqstan kedenınen ötuı jäne sol kedenderdıŋ mörı basyluy tiıs. Soŋǧy jyldary Köşı-qon komitetınde qyzmet ıstegen bıraz şeneunıkterdıŋ jalǧan jolmen memlekettık köşı-qon kvotasyn qymqyrǧany jönınde aqparattar jiılep ketkenı ras. Keibır oblystyq Köşı-qon basqarmalary töraǧalarynyŋ üstınen qylmystyq ıs te qozǧalǧan. Bıraq, sol ısterdıŋ nemen bıtkenı bızge beimälım. Keiın Köşı-qon komitetı taratyldy. Alaida, sol kezdegı jemqorlyqtyŋ, jeŋ ūşynan jalǧasqan alaiaqtyqtyŋ kesırınen bügınde qarapaiym halyq zardap şegıp otyr. Zardaby sol, myŋǧa juyq qazaq ne Moŋǧoliianyŋ azamattyǧyn ala almai, ne Qazaqstanǧa jete almai, bosqynnyŋ küiın keşıp jür. Ondaǧy halyqtyŋ taǧdyrynan beihabar mūndaǧy el olardy «kvotany alyp, qaşyp kettı» sanaidy. Saiyp kelgende o jaqtaǧy jūrtta ne kvota, ne qūjat joq. Ony retteu üşın şekara da asa almaidy, memleketten jalaqy da, zeinetaqy da ala almaidy. «Airan ışken qūtylady, şelek jalaǧan tūtylady» deuşı edı, olar şelek jalamai-aq tūtylyp otyr. «Airan ışkender» jaily läm-mim söz joq.
Erbol JANAT,
e.zhanat@astana-akshamy.kz
