Mädeniet

Şyn öner tyŋdauşynyŋ talǧamyn köteruı qajet

Muzykany talǧamsyz taratu qazaq önerıne ülken ziianyn tigızıp otyr

Keŋes DÜISEKEEV, Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen öner qairatkerı:

– Aǧa, sız ylǧi kompozitorlyqty jügı auyr mamandyqqa jatqyzasyz. Nege?
– Mūnyŋ sebebı, kompozitor degen özınıŋ oiyn halyqtyŋ jüregıne jetkıze bıletın adam boluy kerek. Ol oŋai dünie emes. Tek qana eŋbekpen, maŋdai termen keletın dünie. Tereŋ oi kerek ondai adamǧa. Qazır «men kompozitormyn» dep, keudesın kergen azamattar tolyp jatyr. Kompozitor bolu üşın tek qana talant emes, onyŋ boiynda arnaiy bılım de boluy kerek. Menıŋ tüsınıgımde solai. Al yŋyldap än şyǧaratyndardyŋ bärın kompozitor demeidı, sazger deidı.

– Ekeuınıŋ ara jıgın ajyratyp alu kerek deisız ǧoi?
– İä. Mysaly, kompozitor degen latynnyŋ sözı. Kompozisiia degen maǧynadan taraǧan, ol qūrastyruşy degendı bıldıredı. Ol bır şyǧarmamen basynan aiaǧyna deiın jūmys ıstei alatyn adam. Ändı şyǧaryp, onyŋ muzykalyq öŋdeluın äzırlep, änşısın tauyp, tuyndynyŋ halyqtyŋ jüregıne jetuıne özı eŋbek sıŋıruı kerek. Al yŋyldap än şyǧaratyndardyŋ jügı jeŋıl. Öitkenı, qazır muzykalyq öŋdeu jūmystarymen ainalysatyn studiialarda käsıbi mamandar otyr. Olarǧa kelıp, aqşasyn tölese kez kelgen adamdy änşı qylyp şyǧarady. Tuyndyny jandandyryp, ärlep bere alady.

– Degenmen, keide käsıbi kompozitordyŋ şyǧarǧan muzykasyna qaraǧanda äuesqoi sazgerdıŋ jazǧan änı keŋırek taralyp, tanymal bolyp jatady.
– Şynyna kelgende, äuesqoi sazgerlerdıŋ bärı bırdei deŋgeiı tömen, talantsyz adamdar dep aita almaimyn. Olardyŋ arasynda da tabiǧi talanttar bar. Iаǧni, ol bılımı bolmasa da, boiynda talanty tasyǧan adamnyŋ qabıletıne de bailanysty. Ekınşı jaǧynan, efirden künde berılıp, qūlaǧyŋa qūiylyp jatqan soŋ än jattalyp qalady ǧoi. Şynyna kelgende qandai şyǧarmanyŋ halyqqa keŋ taraluyna nasihat, jarnama mäselesı de yqpal etedı.

– «Muzyka – halyqtyŋ jany» deidı. Bügıngı qazaq elıne efir arqyly taralyp jatqan muzykalyq şyǧarmalarymyzǧa qarap, halqymyzdyŋ janyn, psihologiiasyn, dünietanymyn jetkıze alyp otyrmyz dep aita alasyz ba?
– Joq. Nege deseŋız, bızde älgı muzykalyq önımdı nasihattau, jarnamalau jaǧynda köŋılge qonbaityn jaǧdailar köp. Radio, telearnalarymyz tükke tūrmaityn talai dünielerdı taratyp jatyr. Şyn mänınde, mūndaiǧa talǧammen qarauymyz kerek edı. Kezınde, keŋes odaǧy tūsynda, bızde būl jaqsy jolǧa qoiylǧan bolatyn. Mysaly, är radionyŋ, telearnanyŋ redaksiiasynda körkemdık keŋes bolatyn. Ondaǧylar ūsynylǧan jaŋa şyǧarmalardy efirge jarai ma, joq pa – saraptap, ırıktep otyratyn. Al qazır, jaramdy, jaramsyz dünielerdıŋ bärı qatar berılıp jatyr. Būl qazaq önerıne ülken ziianyn tigızıp otyr.

Jazǧan şyǧarmalarym üstelımde jatyp qalǧan emes

– Būryn sızge Şämşı Qaldaiaqov: «Eger äuejaida, vokzalda, jäi basqosularda, otyrystarda jastar änderıŋdı oryndap jatsa, onda senıŋ naǧyz kompozitor bolǧanyŋ» degen eken… Bıraq bügın jastar öŋdeusız än salyp, boi sergıtuge beiım emes siiaqty…
– Jastardyŋ arasynda jürmegennen keiın, men ol jaǧyn bılmeimın. Jastardyŋ talǧamy, tärbiesı qazır basqaşa ǧoi. Bıraq Şämşı aǧamyzdyŋ jaŋaǧy sözdı aitqany ras edı. Ol kısı özınıŋ oiymen baǧalap otyr ǧoi.
Qalai desek te, şyǧarǧan şyǧarmalary tyŋdauşynyŋ jüregınen oryn alyp jatsa, ol kompozitor üşın ülken baqyt. Mysaly, menıŋ öz basymdy alatyn bolsam, jazǧan şyǧarmamnyŋ üstelımnıŋ üstınde jatyp qalyp, sätsızdıkke ūşyraǧan kezı bolǧan emes. Jaŋa änderımdı – änşıler, ülken şy­­ǧar­­malarymdy sim­­­foniialyq orkestrler, hor kapellasy, basqa da ūjymdar oryn­­dap jür. Menıŋ oryndalmaǧan şy­ǧar­mam joq äzırge, Qūdaiǧa şükır.

– Al osy jastardyŋ jiylyp alyp, än sa­­luǧa qūmartpaityny, qazırgı keibır tuyn­dylardyŋ muzykalyq aspappen öŋ­­deusız äser ete almaityndyǧynda, maǧy­na­syzdyǧynda da emes pe?
– Ol da bar şyǧar. Qazır muzykanyŋ bärı bırdei keremet bolyp jatpaǧany belgılı ǧoi.
Bır qyzyq jaǧdaidy aitaiyn. Osydan on bes jyldai uaqyt būryn bır ınımnıŋ qyzyn ūzatuyna bailanysty ülken toi bolyp jatqan. Sonda syrtqa şyqsam, bır jıgıt janyma taiap, amandasty da: «Aǧa, sız özıŋız ne ıstep jürgenıŋızdı bılmeisız ǧoi» deidı maǧan. «Ne bolyp qaldy?» dedım tüsınbei. Söitsem: «sız bır otyz-qyryq jylǧa özıŋızdıŋ uaqytyŋyzdyŋ aldyna tüsıp ketkensız. Köresız älı, endı bır jiyrma jyldan keiın sızdıŋ änderıŋız qaitadan şyǧady. Halyq änderıŋızdı tüsınıp, qaitadan oryndap, lap qoia bastaidy» deidı… Ol jıgıt özı qarapaiym kölık jürgızuşısı eken. Bıraq özınşe oilaityn azamatqa ūqsaidy. Qazır endı sol jıgıttıŋ aitqan sözı ras kelıp otyr. Osydan otyz-qyryq jyl būryn jazǧan änderım qaitadan oryndalyp jatyr. Ärine, ol şyǧarmalar jaŋa tuǧan kezınde de elge taralǧan. Ülken änşıler sahnalarda oryndap, halyqtyŋ jüregınen oryn tapqan edı. Odan bergıde bıraz jyl boiy aitylmai qalǧan bolatyn.

– Qazırgı oryndalyp jatqan muzykalyq şyǧarmalardyŋ qanşa paiyzy altyn qorda qalatyn änder, qalai oilaisyz?
– Ärine, naqty ölşep-pışıp aita almaimyn, bıraq osy änderdıŋ köbısı altyn qorda saqtauǧa laiyq emes. Bır kündık dünieler bolady, bır ailyq dünieler bolady, sondai şyǧarmalar köbısı. Mysaly, osydan bes-alty jyl būryn Jürsın Ermannyŋ bastauymen «Qazaqstan» teleradio keşenı janynan būrynǧy körkemdık keŋes qaitadan oralǧan bolatyn. Oǧan ziialy adamdar müşelıkke tartylǧan edı. Söitıp, bız jetısıne bır ret jinalyp, tört-bes saǧat boiy redaksiiaǧa kelıp tüsken tuyndylardy tyŋdap jürdık.

– Keŋeste kımder bolyp edı?
– Ermek Serkebaev, Bibıgül Tölegenova, taǧy da basqa muzyka maitalmandary bolǧan. Sonda bız bır jinalǧanda jüzden astam tuyndyny tyŋdaimyz, solardyŋ ışınen jiyrma besı ötse, quanatynbyz. Al qalǧandaryn «efirge beruge bolmaidy» dep, qaitaruǧa mäjbür bolatynbyz. Sonyŋ özınde ırıktep alynǧan änderdı qarap, qaisysy altyn qorǧa laiyq, qaisysy saqtauǧa kelmeitın, uaqytşa ǧana beruge jaraityn şyǧarma dep bölıp, jıktep otyrdyq. Sonda «Qazaq radiosynyŋ» qorynda jatqan talai dünienı efirden yǧystyruǧa tura keldı. Onyŋ bärı talǧamsyz, körkemdık keŋes joq kezde qabyldanyp ketken änder bolatyn.

Körkemdık keŋeske müşe bolǧan azamattarǧa eşqandai aqşa tölengen joq. Bız bärımız halqymyzdyŋ keleşegın oilaǧannan keiın, aqysyz, öz qalauymyzben jūmys ıstedık.

– Sol körkemdık keŋestıŋ jūmysyn toqtatuyna ne sebep boldy?
– Ony naqty bılmeimın. Radionyŋ basşylyǧy özgerıp kettı. Keiıngı basşylar ol mäselege köp nazar audarǧan joq. Söitıp, keŋestıŋ mäjılısterı ūiymdastyrylmady. Bıraq qazır «Qazaq radiosy» osy Astanaǧa köşıp keldı ǧoi. Osynda kelgelı qaitadan körkemdık keŋes qūruǧa jūmys jasalyp jatyr dep estıp otyrmyn. Būl menı quantqany ras.

– Rasynda da, sız keŋestık kezde de telearna janyndaǧy körkemdık keŋeste müşe boldyŋyz. 1979-1984 jyldar aralyǧynda «Qazaqstan» arnasyndaǧy muzykalyq redaksiia bölımınıŋ redaktory qyzmetın atqardyŋyz. Sol kezde de däl osy jūmyspen ainalystyŋyz ǧoi?
– Ekı bastan. Ol kezde telearnanyŋ özınde körkemdık keŋes bolatyn, odan bölek bükıl telearnalar men radio tolqyndaryna jıberıletın tuyndylardy baqylap otyratyn ortalyq keŋes taǧy bolatyn. Sonda ırıktep, taŋdap, jaraidy degen tuyndylar orkestrge tapsyrylatyn. Söitıp, änşılerge oryndatyp, orkestrdıŋ süiemeldeuımen halyqqa taratylatyn. Al körkemdık keŋessız eşkım eşqandai şyǧarmany öz betınşe jazyp, efirden bere almaityn.

– Al qazır kommersiialyq telearnalar köp, olar aqşasyn tölese, kez kelgen ändı efir arqyly taratyp otyr ǧoi?
– İä, qazır bärı aqşaǧa tırelıp otyr ǧoi. Telearnalardyŋ basym köp­­şılıgı aqşasy tö­­len­­gen dünienı sapa­­syna da, deŋgeiıne de qaramai, efirge şyǧarady. Būl dūrys dünie emes. Taǧy da aitamyn, osy jügensızdık qazaq halqynyŋ mäde­nie­tı men önerıne ülken ziia­­nyn tigızıp otyr dep oilaimyn.

Talantty adamdar oqy­­ǧan bolsa, tıpten danyşpan bolyp keter edı

– Jalpy, öner tuyndylary jastardyŋ, zamannyŋ talabyna yŋǧailanyp otyruy kerek pe, älde halyqtyŋ mädeni öresın köteruge yqpal etuı qajet pe?
– Ärine, önerdıŋ eŋ ülken maqsaty – halyqtyŋ jan-düniesın baiytyp, mädenietın ösıruge qyzmet etu. Şyn öner tyŋdauşynyŋ talǧamyn, taldau qabıletın köteruı qajet. Bız būryn telearnanyŋ muzykalyq redaksiiasynda qyzmet etkende osyndai qaǧida ūstanatynbyz. Sol sebeptı de, talai jaŋalyqtar aştyq. «Tamaşa» oiyn-sauyq baǧdarlamasyn aştyq, telearnada berılıp tūratyn «Aitysty» aştyq. Keiın ony ädebi redaksiiaǧa berdık. Halyq muzykasyna arnalǧan «Talant qainary», jasöspırımderge arnalǧan «Muzykalyq keş» baǧdar­la­­ma­­­syn jasadyq. Odan bölek şyǧar­­maşy­­lyq portret negızındegı «Şabyt», halyq muzykasyna arnalǧan sikldy baǧdarlamalar, «Terme» baǧdarlamasy boldy. Sonyŋ bärı körermennıŋ oi-örısın, taldau qabıletın joǧarylatuǧa arnalǧan ülken dünieler bolatyn.

– Sız özıŋız Ahmet Jūbanovty körgen adamsyz. Ahaŋnyŋ keŋesımen muzyka salasynda bılım alyp, on jyl oqyǧanyŋyzdy da aldyŋǧy bır sūhbattaryŋyzda aitqan ekensız.
– İä, solai bolǧan.

– Sūraǧym kelıp otyrǧany, köp jaǧdaida oqyǧan küişıler küidı äsersız oryndaidy da, oqymaǧan küişıler janyn salyp, keremet oryndaidy degen pıkır aitylady. Būnyŋ syry nede?
– Oqymaǧandardyŋ ışınde de talanttylar bolady. Ondai jaǧdai az emes. Mysaly, Aqtauda Serjan Şäkratov degen jıgıt bar. Telearnada Mahambettıŋ jetı küiın alǧaşqy bolyp oryndaǧan sol kısı bolatyn. Ol eşqandai da käsıbi bılım alyp, mädeniet, öner salasyn ūstanǧan kısı emes, bıraq küi oryndau şeberlıgın estıp, Almatyǧa şaqyryp alǧan bolatynbyz. Sol sekıldı oqymaǧan degenmenen, qazır halyq kompozitory bolyp ketken Tölegen Mombekovtı de auylyna barǧanda oida-joqta önerın körıp qalyp, Almatyǧa şaqyrǧanbyz. Telearna studiiasynda tüsırılım jasap, keiın tanymal boldy. Äbdımomyn Jeldıbaevtyŋ avtorlyq keşın berdık, ol da oqymaǧan kısı bolatyn. Qysqasy, būl şynymen adamnyŋ talantyna bailanysty jaǧdai.

Bıraq, Abai aitqandai, oqyǧannan eşkım ziian körgen joq. Älgı talantty adamdar, mysaly, oqyǧan bolsa, tıpten danyşpan bolyp keter me edı degen oiym bar.

– Negızı, qazırgı sahnada jürgen änşılerdıŋ köbınıŋ bılımsızdıgı baiqalyp jatady. Özınıŋ muzykasymen ǧana şekteledı, ne elınıŋ tarihyna, ne tılıne qyzyǧuşylyq tanytpaityndar köp. Al sız ädebiettı köp oqidy ekensız…
– Özım ännıŋ sözıne qataŋ qaraityn adammyn. Bır änge söz jazdyrsam, onyŋ maǧynasy qandai boluy kerektıgın, qandai buynnan tūruy kerek – bärın-bärın aityp beremın. Keide sözı ūnamai, aqynǧa bırneşe ret qaitaryp berıp, qaita jazdyryp otyramyn. Sonda «sen özı kompozitor emes, synşy bolatyn adamsyŋ ǧoi» dep jatady maǧan. Än mätınıne qatty män beremın. Öitkenı, şynymen özım köp oqimyn. Bos uaqytymnyŋ köbınde qolymnan kıtap tüspeidı. Halyq poe­ziiasyn, qazırgı poeziiany qadaǧalap otyramyn. Dünie jüzılık ädebiettı de köp oqyǧanmyn. Ejelgı Gresiianyŋ filosofiiasymen de qyzyǧa tanystym. Jalpy adam bılımdı boluy kerek qoi. Özım kompozitor bolǧannan keiın, äsırese kompozitorlar jan-jaqty bılımdı, tereŋ boluy qajet dep oilaimyn. Öitkenı, oqymaǧan-toqymaǧan adamǧa jaqsy ideia kelmeidı. Jazǧan şyǧarmanyŋ bärı ideiamen, oimen keletın dünie.

Bıreuler «men myna tuyndymdy avtobusta nemese trolleibusta kele jatyp şyǧardym» dep jatady. Ol beker söz. Öitkenı, sol tuyndy būrq etıp şyqqanǧa deiın de şyǧarmaşylyq iesınıŋ qanşa oilanyp, qanşa tolǧanǧanyn bır Qūdai ǧana bıledı. Al ondai bolmaǧan bolsa, jaqsy dünienıŋ tuuy da mümkın emes.

– Qazırgı muzykanttarǧa tereŋ bılım nege kerek bolmai qaldy dep oilaisyz?
– Ärine, köbı auyrdyŋ astymen, jeŋıldıŋ üstımen jürgısı keledı. Jastarda köbıne tezırek sahnaǧa şyǧyp, tez tanylsam degen niet bolatyny da anyq. Änşı boludy qolǧa oŋai tüse qalatyn maişelpek dep tüsınetınder de bar ǧoi. Bıraq, olai şolaq oilaityn adamdardyŋ önerdegı joly da qysqa bolady. Sondyqtan bılım alu kerek. Qarapaiym ortada jürgen talanttardy körsek, özımız de tartyp, jıger­lendırıp, oquǧa ügıt­teuı­mız qajet. Bızdıŋ muzy­ka­lyq önerımız dünie jüzılık deŋgeige köterıluı üşın solai etuge tiıstımız.

Astanaǧa köşıp keluım şyǧarmaşylyǧyma jaŋa serpın bergendei

– Dünie jüzı demekşı, kompozitor aǧamyz Tölegen Mūhamedjanovtyŋ bastamasymen Astanada özge sarynda baiqau ötıp tūrǧanyn bılesız. Şetel änşılerı Astana törıne kelıp, qazaq kompozitorlarynyŋ şyǧarmalaryn öz tılderındegı mätınmen oryndap jürdı. Osy turaly ne oilaisyz?
– Ol öte jaqsy dünie bolatyn. Mädenietımızdı, önerımızdı, qazaǧymyzdy älemge tanytudy közdegen eŋ jaqsy bastamalardyŋ bırı edı. Şetelden kelgen änşıler öz tılınde aitsa da, olar qazaq kompozitorlarynyŋ änderın aitty. Erteŋ elderıne barǧannan keiın de sol ändı olar repertuarynan tastamaidy. Būl qandai şyǧarma dese, qazaq turaly aita bastaidy. Jalpy, ol qūptarlyq, ülken maǧynasy bar dünie bolatyn. Ökınışke qarai, aiaqsyz qaldy. Öz basym sol baiqaudyŋ jalǧasqanyn qalar edım.

– Sız romanstar, miuzikl, operettalar jazdyŋyz. 200-den astam tuyndylary bar dep körsetılıptı anyqtamalyqta.
– Şyǧarmalarymdy sanap, «pälen dünie jazdym» dep otyratyn adam emespın. Sondyqtan, şynymdy aitsam, jalpy sanyn bılmeimın.

– Sūraiyn degenım, soŋǧy jyldary än jazyp jürsız be?
– İä, Qūdaiǧa şükır, jaŋa şyǧarmalarym bar. Alda, 2 şılde künı bolatyn şyǧarmaşylyq keşımde astanalyqtar men qala qonaqtaryna bırneşe jaŋa änderım ūsynylaiyn dep otyr. Mysaly, «Altyn besık – Astana» degen änım konserttıŋ eŋ soŋynda aitylady. Ol özı osy Astanaǧa kelgennen keiın tuǧan dünie. Keşımde Roza Rymbaevamen qosylyp jas balalar oryndaityn bolyp otyr. Odan bölek «Tuǧan jer», «Asyl jarym», taǧy basqa jaŋa änderdıŋ tūsauy kesıledı. Odan bölek Astanaǧa arnalǧan «Astana» degen simfoniiam oryndalady.

– Osy Astananyŋ on bes jyldyǧy qar­saŋynda ötetın şyǧarmaşylyq keşıŋızdıŋ sız üşın mänı qandai?
– Negızı osy qalaǧa köşıp kelgennen keiın bır keş ötkızbek bolǧanmyn. Bıraq «äne, mıne» dep jürıp, ekı jyldai uaqyt ötıp kettı. Sodan keiın osy köktemge josparlasaq dep şeştım. Mamyr aiynyŋ basynda konsert qoisaq dedım. Alaida, qala äkımı İmanǧali Tasmaǧambetov menıŋ şyǧarmaşylyq keşımnıŋ baǧdarlamasyn aparǧanda, būl keştı qala künı qarsaŋynda ötkızgendı jön köretının aitypty. Solai şyǧarmaşylyq keş 2 şıldege belgılendı.

– Astanaǧa kelgelı elordamyzǧa arnap bırneşe tuyndy jazypsyz. Būl qala sızdıŋ şyǧarmaşylyǧyŋyzǧa şabyt bergenge ūqsaidy. Qalaǧa qaşan köşıp keldıŋız?
– Astanaǧa 2011 jyldyŋ tamyzynda kelgenmın. Aiman Mūsaqojaeva osy Öner universitetın aşqannan keiın oqu ordasyna kelıp, sabaq beruge ūsynys jasap jür edı. Bıraz jyl boiy şeşımge kele almaǧanmyn. Baspana mäselesı şeşılıp alsyn dedım. Söitıp, aqyry 2011 jyly bırjola köşıp keludıŋ sätı tüstı. Kelgelı jaŋa tuyndylar jazylyp, şyǧarmaşylyǧyma tyŋ serpın bolǧany ras.

Äŋgımelesken,
Näzira BAIYRBEK

Taǧyda

admin

«Astana aqşamy» gazetı

Ūqsas jaŋalyqtar

Pıkır üsteu

Back to top button