«Küŋırenıp kün tübıne jortqan» türkınıŋ tügel kezı tarih paraǧyna altyn ärıptermen jazylyp, ǧasyrlar qoinauyna sıŋdı. Nebır alaǧaily, būlaǧaily şaq basyna kelgen sol jūrttyŋ būtaǧy basyna üi tıgıp, bauyryna qazan asty. Odan berı de bes jarym ǧasyr öttı. Biylǧy jyldyŋ enşısındegı eleulı, ülken şaramyz sol – qazaq handyǧynyŋ 550 jyldyǧyn atap ötu.
Qūdaiy körşılerımız «qazaqta būryn memleket bolmaǧan» dep «aǧynan jarylyp» jatqanda, 2014 jyldyŋ qara küzınde «kelesı jyly Kerei men Jänıbek qūrǧan qazaq handyǧynyŋ 550 jyldyǧyn atap ötu turaly şeşım qabyldandy. Alaş jūrtynyŋ ruhyn asqaqtatty. Sol kezden bır-ekı ai būryn ǧana Elbasy Ūlytau törındegı sūhbatynda: «Bızdıŋ eldıgımız, qazaq jūrtynyŋ arǧy tübı ǧūndardan bastalady. Ǧūndardan keiın kök türıkterge jalǧasady. Odan keiın Altyn Orda ornyǧady. Söitıp, handyq däuırge ūlasyp, keiın bırtındep Täuelsızdıkke kelıp tıreledı. Osyndai ülken tarihymyz bar. Jastarymyz mūny bıluı kerek» dep tamyry tereŋ tarihymyz turaly tolǧanystaryn da aitqan-tūǧyn.
Otyz tısten şyqqan sözdıŋ otyz ruly elge tarauyna asa qolaily şart-jaǧdai äzırlengen bügıngı internettıŋ zamanynda «qazaqta memleket bolmaǧan» degen sözdıŋ resmi adamdardyŋ auzymen aityluy köŋılge qandai da bır küdık ūialatatyny anyq. Tıptı, sovettık kezeŋdegı zertteulerde kezdespeitın, qazırgı syŋarjaqtyly keibır zertteulerde Kerei men Jänıbektı «Äbılqaiyr hannyŋ tepkısınen qaşyp, Jetısuǧa baryp qazaq handyǧyn qūrǧan separatist sūltandar» degen közqarastar da közge şalynyp qalady. Qazaq memlekettılıgı, handyǧy turaly alyp-qaşpa äŋgımeler aitylyp jatqan osy bır almaǧaiyp zamanda atap ötıp jatqan şaramyzdyŋ qanşalyqty tarihi maŋyzy bar ekenı asa tüsınıktı. Būl turaly ŪǦA akademigı, tarih ǧylymdarynyŋ doktory, professor Bolat Kömekov: «Keŋ-baitaq jerımızdı jattyŋ köz sūǧynan saqtap, memleketımızdıŋ ırgesın bekemdeu üşın bızdıŋ taza tarihi sana-sezımımız öte joǧary boluy kerek. Osy sana-sezımdı qalyptastyratyn dünienıŋ bırı – biylǧy jyly atap ötıp jatqan qazaq handyǧynyŋ 550 jyldyǧyna bailanysty ıs-şaralar. Al endı būl tarihi datany qanşalyqty märtebelep ötkıze alsaq, sonşalyqty özımızdıŋ ruhymyz biık bolady. Negızı, eldıŋ quaty ruhaniiatymen, tarihi jadysymen ölşenedı. Qazaq handyǧynyŋ qūryluy jäne ömır süru kezeŋıne bailanysty şeşılmegen, anyqtalmaǧan talai mäseleler bar. Sondyqtan qazaq handyǧynyŋ 550 jyldyǧyn toi-tomalaq, ışıp-jeudıŋ deŋgeiıne tüsırmei, eldıŋ, jerdıŋ, ūrpaqtyŋ paidasyna jaraityndai etıp ötkızgenımız qūba-qūp bolar edı» deidı.
«Ormambet bi ölıp, On san noǧai bülgen» kezeŋdı bastan keşırse de ūly dalanyŋ pūşpaǧyn jatqa bastyrmaǧan babalarǧa taǧzym, ärine, jyldyŋ taǧylymdy şarasy bolatyndyǧyna jūrttyŋ senımı mol.
Yrysbek DÄBEI
