Qala tırşılıgı

Tapşy mamandyqtardy meŋgeruge talpynaiyq

Qoǧamda köp talqylanatyn taqyryptardyŋ bırı – jūmys mäselesı. Bilıktıŋ sözımen aitsaq, jūmys bar, bıraq, ony ısteitın jūmysşy joq. Al jūmyssyz būqaranyŋ tılımen aitsaq, jūmys joq. Şyntuaityna kelsek, jūmys joq emes. Bar. Qarap otyrsaq, būl jolda joǧy – qūlyq. Nege deisız ǧoi? Endeşe, köz tıgıŋız…

Keŋes zamanynda ekonomist pen esepşı mamandardyŋ tükırıgı jerge tüspei tūratyn. Ol ekeuıne el qyzyǧyp qaraityn. Nege? Öitkenı, ondai bolu ekınıŋ bırınıŋ qolynan kelmeitın-dı. Ondai oquǧa tüsudıŋ özı oŋai bolmaityn. Älbette, qazırgıdei kommersiialyq bölımde oqu degen atymen joq. Jüz adamnyŋ ärı ketse, on-jiyrmasy tüser. Iаǧni, talaptylar top jaratyn. Sondyqtan bolar, sol kezdıŋ mamandary bılıktı häm bılımdı boldy.

Al qazır şe? Qazır erınbegen — esepşı, zaŋger, buhgalter… Būl tızımdı tızbektei beruge bolady. Bızge keregı ol emes qoi. Sol mamandyqtyŋ diplomyn qaltaǧa salyp, basqa mamandyqtyŋ kıltın būrap jürgen «mamandar» jaily söz etpekpız.

Sebebı nede?

Bügınde aq jaǧaly, aqsausaq bastyq bolyp, özınen basqalary onyŋ qaramaǧynda jūmys ıstep jürgenın qalaityndar köp. Sol sebeptı, eldıŋ bırı qalmai bärı basşylyq qyzmette ıstese, qarapaiym jūmysty kım ısteidı degen sūraq tasada qalady. Qarapaiym mysalmen aitaiyq, eger üiımızde jaryq sönıp qalsa, ony kım ısteidı? Eger tūrbadan su tamşylai bastasa, kımnıŋ kömegıne jügınuımız kerek? Jaryq sönse, ärine, elektrik ızdei bastaimyz, sol siiaqty suyŋdy qosyp bergen santehniktı de kökemız dep köremız. Älbette, olardyŋ bır kelıp ketuı kemı 1000-1500 teŋge tūrady. Mynau ne dep kettı demeŋız, aitpaǧym, qarapaiym elektrik pen santehniktıŋ bügıngı qoǧamda tapşy käsıpke ainalǧandyǧy.

Tehnikalyq käsıp ielerı taptyrmas jūmysqa ainalǧany bız aitpasaq ta belgılı. Esesıne, buhgalterler men zaŋger, ekonomist pen keden ısı boiynşa mamandyqtar köbeiıp kettı. Būl mamandar müldem kerek emes dep aita almaimyz. Dese de, kez kelgen oqu oryndarynda bar būl mamandyqtar tym qoljetımdı bolyp ketuıne aqyly oqu jüiesı sep tigızıp otyr. Mamandyq atauyndaǧy tepe-tendıktıŋ joǧaluyna ne sebep?

Bırınşıden, mamandyq taŋdaudaǧy qiyndyq. Mamandyq taŋdaǧanda bala köbınese öz erkımen emes ainalasyndaǧylardyŋ aituymen barady. Ekınşıden, qoǧamnyŋ būl mäselege beijai qarauy. Otbasynda «Bälenşenıŋ balasy anau jerde bastyq bolyp otyr, sen sodan asyp tüsuıŋ kerek» degen äŋgıme aitylmaidy emes. Osyndai sauatsyz bäsekelestık te bız köterıp otyrǧan mäselege türtkı boluda.

Kım jetıspeidı?

Elımızde on jylǧa arnalǧan industrialandyru kartasy bar. Oǧan sensek, 2020 jylǧa deiın Qazaqstan otandyq ekonomikany industrialdy-innovasiialyq tūrǧydan damytu kerek. Al endı qaraŋyz, industrialdy käsıporyndar kün sanap köbeiıp keledı. Ökınıştısı, sol jaŋa öndırıs oryndarynda jūmys qoly jetıspei jatyr. Käsıptık mamandyqtarǧa degen sūranys kün saiyn artuda. Olardyŋ ortaşa ailyq tabysy bızdıkıne qaraǧanda äldeqaida jaqsy. Mäselen, Astana qalasynyŋ jūmyspen qamtu ortalyǧyndaǧy habarlandyruǧa köz jügırtsek, qūrylys kompaniialaryndaǧy dänekerleuşıler qoldaryna 120 myŋnan bastap 240 myŋ teŋgege deiın alady. İnjener-mehanikterdıŋ eŋ az tabysy – 90 000 teŋge. Al, jylu tehnikasyndaǧy injenerler men injener-jobalauşylar 100 myŋnan kem aqşa almaidy. Jürgızuşı, audarmaşy, şaştaraz, etıkşı, qūrylysşy, baǧban syndy basqa da mamandar qajet. Sol siiaqty elordada kün saiyn köbeiıp kele jatqan fitnes, sūlulyq salony, meiramhana men meimanhanada qyzmet körsetetın mamandardyŋ orny bos tūr.

Ne ısteu kerek?

Jūmyssyzdyq pen jūmyspen qamtuǧa beijai qaramauymyz kerek. Ol – bır adamnyŋ basyndaǧy emes, tūtas bır memlekettıŋ problemasy. Elbasynyŋ tapsyrmasymen qabyldanǧan «Jūmyspen qamtu-2020» baǧdarlamasy osy kürdelı mäselenıŋ kürmeuın şeşuge arnalǧan. Bırqatar baǧytpen jüzege asyrylatyn baǧdarlama eldegı jūmyssyzdar sanyn meilınşe azaityp, ekı qolǧa bır kürek tabuǧa järdemdesudı dıttep otyr. Eŋ bastysy, būl mäselenı şeşudı tek bilıktıŋ qūzyrynda dep tüsınu qate. Qoǧam bolyp, problemany qalai şeşu kerek degen sūraqtyŋ jauabyn ızdeu kerek.

Bırınşıden, qoǧamdaǧy qarapaiym mamandyqty nasihattau kerek. Qylt etse, keŋestık kezeŋdı mysal etıp aitamyz. Sol kezeŋde jūmyskerlerdı nasihattaudyŋ türlı joldaryn tapty. Mäselen, tek gazetke maqala jazyp, telearnaǧa tüsırgen joq. Olardyŋ mamandyǧyn änge qosty. Naqty mysalmen aitsaq, «Su tasuşy qyz», «Şopyrdyŋ änı», «Därıger änı», «Şopyr keldı qyrmanǧa» syndy änder sol kezeŋde hitke ainalyp, talai keştıŋ sänın keltırgenıne eşkım dau aita qoimas.

Ekınşıden, ol jūmys ıstegısı kelgen adamnyŋ özıne bailanysty. Olai deitınım, jūmys ūsynyp, adam tappai otyrǧan mekemeler bar. Sol siiaqty jūmys taŋdap üiınde jatqan jandar da joq emes. Sondyqtan, qandai käsıp bolsa da, arlanbau kerek. Qoldan kelıp tūrsa, būiyrǧan jūmystan bas tartpai, bılek sybana kırısu kerek.

Ainūr ŞOŞAEVA

Taǧyda

Ūqsas jaŋalyqtar

Pıkır üsteu

Back to top button