Basty aqparatJaŋalyqtar

Tarihi amanat arqalaǧan tūlǧa

Uaqyt – tarazy, ol bärın retımen bezbendep, adamdardy da, olardyŋ atqarǧan ısterın de oryndy ornyna qoiyp beredı. 1958 jyly Fransiiada general Şarl de Goll konstitusiiaǧa prezidenttık bilıktı kırgızgende oǧan sosia­lister qarsy bolǧan. Iаǧni, ol olarǧa ūnamaǧan. Keiın sosialist Mitteran ükımet basyna kelgende būl şeşımnıŋ dūrystyǧyna äbden közı jetkenın aityp, sol bapty özgertpeuge küş salǧan. Nätijesınde bügınde Fransiia prezidenttık ülgıdegı unitarly respublika bolyp tabylady ärı älemdık saiasatta «ūly derjava» sanatyndaǧy ırı oiynşy sanalady.

Qazaq elınıŋ Täuelsızdık şejıresınde 1991 jylǧy 1 jeltoqsannyŋ orny erekşe. Būl künı Qazaqstan bükılhalyqtyq sailau nätijesınde özınıŋ tūŋǧyş Prezidentın sailap aldy. Söitıp, küştı prezidenttık bilıkke ie respublikaǧa bırjaqty taŋdau jasalyndy jäne būl kezdeisoq emes edı. Ol kez quatty Keŋes Odaǧy qūlap, bızder şyn maǧynasynda ūly imperiianyŋ üiındısınıŋ astynda qalǧan jaǧdaida edık. Eldegı öndırıs mekemelerınıŋ 40 paiyzy toqtap qaldy, 52 milliard teŋgeden astam jalaqy tölenbedı. Zeinetkerler men mügedekter ailar boiy zeinetaqylary men järdemaqylaryn ala almady. Sol tūsta menıŋ bır tanysymnyŋ: «Köşege şyqqanda şırkın zauyt mūrjasynan tütın şyqsa eken dep tıleimın. Adamdar eŋbekaqylaryn, qarttar zeinetaqylaryn alar edı, halyqtyŋ tūrmysy tüzeler edı» degenı bar. İä, bos söreler, şetı men şegı joq kezek, aqşanyŋ qūnsyzdana tüsuı, infliasiianyŋ myŋdaǧan paiyzǧa jetuı sol bır kezderdıŋ üirenşıktı qūbylysy bolatyn. Jappai jetıspeuşılık. Tıptı kır sabynnyŋ özı halyqqa talonmen berılgenı älı este. Jūrttyŋ köbı dükender sörelerınde baǧasy ūşyp tūrsa da tauar bolsa eken dep armandaǧandaryn da ūmyta qoiǧan joqpyz.
Öndırıstı tyǧyryqtan şyǧaruǧa investisiia kerek boldy, al sosializm zaŋdaryna negızdelgen öndırıske investisiia kelmedı. Sondai-aq, qysqa merzım ışınde naryqtyq reformalar negızın jasau, auqymdy jekeşelendıru arqyly jeke sektordy jandandyru, halyqty azyq-tülıkpen, jūmyspen qamtamasyz etu, ekonomikalyq qūrylymda servis pen tūtynu sektorynyŋ ülesın arttyru, būqaranyŋ käsıpkerlık jıgerın oiatu tärızdı asa jauapty mındetter tūrdy. Mıne, osyndai kürdelı sätte ömırdıŋ özı tek atqaruşy bilık üşın ǧana emes, jalpy qoǧam üşın de basqaru jüiesın bır qolǧa şoǧyrlandyrudyŋ qajettıgın aşyp berdı. Mūndai jaǧdaida respublika prezidentınıŋ lauazymyn engızu elımızdıŋ damuyndaǧy maŋyzdy tūraqtandyruşy faktor boldy. Saiyp kelgende, 1991 jylǧy 1 jeltoqsandaǧy sailau, basqaru ülgısın taŋdaumen qatar, bır uaqytta Qazaqstannyŋ Täuelsızdıgı, egemendıgı jäne bırlıgı jönındegı jalpyhalyqtyq referendumge ainaldy. Osylaişa, ūlt tarihyndaǧy jaŋa däuır 1 jeltoqsan künınen bastalǧan edı. Öitkenı ata-babamyzdyŋ ǧasyrlar boiy asyl armany bolyp kelgen egemen Qazaqstandy qūru jönındegı tarihi amanat 1991 jylǧy 1 jeltoqsanda oryndalyp, däl sol künı Nūrsūltan Äbışūly Nazarbaev Täuelsız Qazaq elınıŋ Tūŋǧyş Prezidentı bolyp sailandy. Jalpyhalyqtyq sailauda dauys beruge qūqyǧy bar el azamattarynyŋ 98,78 paiyzy jaqtap dauys berıp, memleket basşysy retındegı senımın Ūly Dalanyŋ perzentıne jüktedı. Söitıp Tūŋǧyş Prezident N.Ä.Nazarbaev tuǧan elınıŋ milliondaǧan adamdary üşın jauapkerşılık tızgının öz qolyna aldy jäne qyryq atan tüiege jük bolarlyq būl mındettı tamaşa atqara bıldı.
Osy rette, myna mysaldy keltıre ketsem artyq bolmas. Japoniianyŋ üi qūrylysy zauyty keltırgen derekterge qaraǧanda, bır üi şamamen 30 myŋdai bölşekten tūrady eken. Avtomobildıŋ bölşekter sany da osyndai. Alaida bır avtomobildı ekı künde qūrastyryp şyǧuǧa bolsa, üi bügınge deiın mūndai merzımdık jyldamdyqqa jete almai keledı. Mūnyŋ sebebı – üi bölşekterınıŋ daralyǧynda, olardyŋ älı de jeke-jeke jinaluynda. Olardy tūtastandyru keleşekte de mümkın bolmas, öitkenı aldyn ala mınsız jospar bola tūrsa da, qūrylysta adam faktory öndırıstık faktorlar sekıldı qiyndyqqa kilıgetın jaǧdailar bolady. Osyndai jaǧdaida qūrylysty basqaru, jūmysty jürgızu, salyp bıtıru basşydan ülken bılımdı, qairatkerlıktı, ūiymdastyruşylyqty qajet etedı. Al N. Nazarbaev jaŋadan memleket qūru mäselesınde özın tuabıttı menedjer, bas promouter ärı bas niusmeiker retınde körsete kele, bızge degen senımsızdık pen qorqynyşty seiılte bıldı, söitıp elımızge investisiialar eŋ äuelı kışkene kölemde, keiınnen quatty aǧynmen qūiylyp, ūlttyq önerkäsıptı aiaǧynan tūrǧyzuǧa mümkındık berdı. Qazır memlekettıŋ joǧary ekonomikalyq äleuetı, tūraqtylyǧy arqasynda, sondai-aq, qolaily investisiialyq ahualy nätijesınde ırı transūlttyq korporasiialar Qazaqstannyŋ ekonomikasynyŋ barlyq salalarynda jūmys ısteidı. Täuelsızdık jyldaryndaǧy tıkelei şetel inves­tisiialarynyŋ jalpy kölemı 265 milliard AQŞ dollaryn qūraidy.
Tūŋǧyş Prezident eldıŋ ışkı jäne syrtqy problemalaryn öz halqynyŋ müddesı men mūqtajy tūrǧysynan da öte baisaldy şeşe bıldı. Bır ǧana mysal. Örkeniet tarihynda qyrǧynǧa ūşyratatyn qarulardyŋ bastamaşysy bolyp, «joq jerden jau ızdegen» memleket basşylary jetkılıktı. Al adamzattyŋ iadrolyq qarudan öz erkımen bas tartudyŋ alǧaşqy önegesın tūŋǧyş ret bızdıŋ Tūŋǧyş Prezidentımız körsettı. Būl – köşbasşysy men halqy bırlese otyryp iadrolyq qarusyz märtebege taŋdau jasaǧan älemdık täjıribedegı eŋ alǧaşqy jäne bıregei jaǧdai. Eŋ bastysy, būl taŋdau memleket damuynyŋ tūraqty strategiialyq jelısıne ainaldy. Respublikamyz täuelsızdıgınıŋ 26 jyl ışınde ūlttyq qauıpsızdıktı qamtamasyz etude aitarlyqtai nätijelerge qol jetkızdı. Eldı qorǧauǧa qabılettı Qaruly Küşter qūryldy, qūqyqtyq tärtıptı saqtau jäne ūlttyq qauıpsızdıktı qamtamasyz etu organdary qalyptastyryldy, Qazaq elı memlekettık şekarasynyŋ zaŋdyq tūrǧydan räsımdeu men mejeleu jönındegı mäselelerdı tüpkılıktı şeştı, keŋ-baitaq jerınıŋ şekaralyq şeŋberı boiynda tatu körşılık beldeuın qalyptastyrdy. Mūnyŋ syrtynda N.Ä. Nazarbaevtyŋ türlı integrasiialyq bastamalary halyqaralyq deŋgeide qoldau tauyp qana qoimai, olar älemdık qauymdastyqtyŋ taŋdanysyn tuǧyzdy. Bügın Qazaqstan üşın basty serıktester retınde Qytai, Resei, Euroodaq, AQŞ, Türkiia, Arab elderı bolyp tabylady. Jalpy, 61 memleket üşın vizasyz jüie aşyq. Mūnyŋ özı täuelsızdık jyldarynda qol jetkızılgen elımız tarihyndaǧy baǧa jetpes jetıstıkterdıŋ bıregeiı ekenın ärkım moiyndary haq.


Tūŋǧyş Prezident Nazarbaevtyŋ zaiyrly da salmaqty saiasaty tüptep kelgende, TMD elderınıŋ keibırınde oryn alǧan ūlysaralyq janjaldarǧa, ışkı jäne memleketaralyq qaqtyǧystarǧa jol bermei, qazaqstandyqtardyŋ ülken süiıspenşılıgıne bölenıp otyr. Bügıngı taŋda Qazaqstan 130-dan astam ūlt pen ūlysy bır şaŋyraq astynda tatu-tättı tūryp jatqan memleketke ainaldy. Eŋ bastysy, ūlttar arasynda bölınu joq. Qazır tek qazaqtar ǧana emes, özge ūlttyŋ ökılderı de qazaq jerınıŋ tarihyn tereŋırek bıle tüsuge yntalaryn bıldırude. Abylai handai ūly tūlǧamen qazaq jastarymen qatar nemıs, orys jäne qazaq jerınde tuǧan özge ūlttardyŋ ökılderı de maqtanady. Söitıp, qazaq halqynyŋ tarihyn oqyp, tılın üirenude. Äleumettanuşylardyŋ özge ūlttar arasynda jürgızgen saualdamalaryna jügınsek, sonda olardyŋ 70-80 paiyzy elımızdıŋ bolaşaǧyna ülken senım artatynyn jäne qazaq tarihyna qyzyǧuşylyqpen qaraityndaryn bıldırıptı. Būl endı quanarlyq jaǧdai. Qazırgı kün tärtıbındegı ūlttyq ruhani jaŋǧyrudyŋ maqsaty da osyǧan saiady.

Saǧat tılı 16.40-ty körsetkende Prezident Nūrsūltan Nazarbaev mıngen «Boing» lainerı Aqmola äuejaiyna kelıp qondy. Mūnda Elbasyn Premer-Ministr Nūrlan Balǧynbaev, Memlekettık hatşy Äbış Kekılbaiūly, Ükımet müşelerı, Aqmola oblysynyŋ äkımı Jänıbek Kärıbjanov qarsy aldy.
– Erteŋnen bastap Aqmola elımızdıŋ astanasyna ainalady, – dedı Elbasy äuejai basynda jurnalistermen ötkızgen şaǧyn sūhbatynda.

Jalpy alǧanda, täuelsızdık jyldary bızdıŋ ekonomika 20 ese östı. 2012 jyly Qazaqstan älemnıŋ bäsekege qabılettı 50 elınıŋ qataryna endı. Elımızde myqty ūlttyq biznes ornyqty. Düniejüzılık banktıŋ «Doing Business», iaǧni «Biznes jürgızu jeŋıldıgı» reitingı boiynşa Qazaqstan 35-orynǧa ie. Bügın 1,3 million käsıpkerlık qūrylym ūlttyq bailyqtyŋ törtten bırın öndıredı. Soŋǧy 10 jyldyŋ bederınde memlekettık industrialdy-innovasiialyq damu baǧdarlamasy şeŋberınde bır myŋnan astam jaŋa öndırıs oryndary aşylyp, avtokölıkter, lokomotivter, vagondar, tıkūşaqtar jäne būryndary elımızde eşqaşan şyǧarylmaǧan 500 jaŋa önım türlerı igerıldı. Öz kezegınde olar özge salalarda jūmyspen qamtu mäselesın şeşuge septıgın tigızdı. Atap aitqanda, avtokölık öndırısınde qūrylǧan bır jūmys orny tüptep kelgende, özge salada jaŋa 12 jūmys ornyn aşuǧa mümkındık berıp otyr. Öitkenı avtoönerkäsıptıŋ damuy himiia, toqyma jäne basqa da öndırıstık salalarmen tyǧyz bailanysty. Iаǧni, avtokölık önımderı köbeigen saiyn ekonomikamyz da örge basady. Negızgı transport infraqūrylymy keŋınen jaŋartyluda. 25 jylda 10 myŋ şaqyrym avtojol salyndy jäne jöndeuden öttı. Būǧan qosymşa taiau jyldary taǧy da 8 myŋ şaqyrym magistral jelısı jaŋǧyrtylady dep kütılude. Osy jyldary «Batys Europa – Batys Qytai» transkontinentaldyq magistraldıŋ 2800 şaqyrymdyq qazaqstandyq bölıgı tolyqtai salynyp bıttı. Mūnyŋ syrtynda jaŋadan 2,5 myŋ şaqyrym temırjol paidalanuǧa berılgenın atap ötken jön. Aqtau teŋız porty infraqūrylymy keşendı jaŋǧyr­tylyp, jaŋa Qūryq teŋız parom porty salyndy, Kaspiidegı teŋız porttarynyŋ jükterdı jalpy ötkızu qabıletı 26 million tonnaǧa deiın ūlǧaidy. Jyl saiyn jaŋa aeroporttar men temırjol vokzaldary paidalanuǧa berılude.
Äleumettık mäseleler de şeşılude. Täuelsızdık jyldary 120 million şarşy metr tūrǧyn üi salynyp, 1,1 millionnan astam qazaqstandyq otbasy päterlermen qamtamasyz etıldı. Tek osy 2017 jyldyŋ 8 aiynda «Nūrly jer» memlekettık baǧdarlamasy şeŋberınde 6,9 million şarşy metr jaŋa tūrǧyn üi paidalanuǧa berıldı, 61 myŋnan astam otbasy özderınıŋ üi jaǧdailaryn tüzep aldy, jalpy būl jyly 10,1 million şarşy metr jaŋa üiler salynyp bıtedı. Äleumettık infraqūrylymdar belsendı damyp keledı. 1,3 myŋnan astam jaŋa auruhana men emhana, 500 jaŋa balabaqşa jäne 1,4 myŋ mektep salyndy. Jyl saiyn orta eseppen 270 myŋ jaŋa jūmys oryndary aşyluda, soŋǧy 15 jylda Qazaqstanda ortaşa eŋbekaqy men zeinetaqy 10 ese östı, elımızde ortaşa ömır süru jasy 72,3 jylǧa deiın ūlǧaidy. Bügıngı künı Ūlttyq qor men eldıŋ altyn valiuta rezervı 91 milliard AQŞ dollaryn qūrap, el ekonomikasynyŋ ornyqty damuyna, jalpy ışkı önımnıŋ üdemelı ösuıne oŋ yqpal etude, söitıp qarapaiym halyqtyŋ äl-auqatyn jaqsartuǧa mümkındık berude.
Kezınde Abylai babamyz «Bılekke sengen zamanda eşkımge des bermedık. Al bılımge sener erteŋgı jaǧdaiymyz qalai bolar eken?» dep alaŋdauşylyq bıldırıptı. Ūly tūlǧanyŋ būl alaŋdauşylyǧy oryndy edı. Mıne, babamyzdyŋ osy amanatyn Tūŋǧyş Prezidentımız Nūrsūltan Nazarbaev özınıŋ «Bolaşaq» baǧdarlamasy boiynşa ülken abyroimen oryndap otyr. Täuelsızdık jyldary elımızdıŋ 12,5 myŋnan astam jas azamattary älemnıŋ 35 elınıŋ eŋ üzdık degen 200 joǧary oqu oryndarynda oqyp, aldyŋǧy qatarly bılımmen susyndady.
Tūŋǧyş Prezident jaily söz qozǧalǧanda Nazarbaevtyŋ ǧasyr jobasy sanalatyn ärı ülken strategiialyq mänge ie Astanaǧa toqtalmai öte almaimyz. Osy rette, elımızdıŋ astanasyn Almatydan Aqmolaǧa auystyrdyq, elordany Alatau bauyrynan Arqa tösıne köşırdık dep aita salu azdyq etedı. Halqymyz jaŋa töl memlekettıŋ astanasyn özınıŋ qalaǧan jerıne, özınıŋ qalauy boiynşa ornatty. Eŋ bastysy, özınıŋ kındık qalasynyŋ qūrylysyna bılek sybanyp, bar küş-qairatyn, ynta-jıgerın saldy. Är köşege, är üige jürek meiırımın, jan jyluyn, perzenttık süiıspenşılıgın jūmsady. Astana osylai halqymyzdyŋ aialy alaqany, ystyq yqylasymen tūrǧyzyldy. Sondyqtan būl qala bärımızge erekşe qymbat, airyqşa aiauly.
Jalpy, elordanyŋ damuyna 50 milliardtan astam dollar kölemınde investisiia tartyldy. Bügıngı künı Astana tūrǧyndary bır millionnan asty. Astana qazır öŋırlık jäne jahandyq qauıpsızdıktı nyǧaituǧa üles qosuy tiıstı köptegen forumdardy ötkızudıŋ ornyna ainaldy. Mūnda 2003 jyldan berı Älemdık jäne dästürlı dınder liderlerınıŋ bes sezı, 2010 jyly soŋǧy on jyl boiy ötkızılmei kelgen Europa qauıpsızdık jäne yntymaqtastyq ūiymynyŋ Sammitı, 2011 jyly İslam konferensiiasy ūiymy otyrysy jäne VII qysqy Aziia oiyndary, 2008 jyldan berı 9 ret Astanalyq ekonomikalyq forum öttı. Aǧymdaǧy jyly TMD elderı arasynda bırınşı bolyp Astanada «Bolaşaq energiiasy» «EXPO-2017» dünie­jüzılık mamandandyrylǧan körmesı ötıp, oǧan 115 memleket pen 22 halyqaralyq ūiym qatysty. Körmenıŋ uaqytynda oǧan 4 millionǧa juyq turist kelıp, Astana – eldıŋ bolaşaqqa salǧan altyn köpırı, jaŋa qoǧamnyŋ simvoly ekendıgıne taǧy bır märte kuä boldy.
Myna bır jaitqa nazar audarǧym keledı. Köbımız kündelıktı qym-quyt tırşılıktıŋ qamymen jürıp, jaqsy özgerısterdı solai boluy mındettı siiaqty qabyldaimyz. Köptegen ūstanymdardan tym aiqyn baiqalatyn Qazaqstannyŋ älemdık üderısterdegı köşbasşylyq rölın de özgeşe boluy mümkın emestei köremız. Ärine, köpşılık bolǧannan soŋ türlı mınezdı adamdar bolady. Onyŋ üstıne adam pende jaqsylyqqa boiyn tez üiretıp, bola tüsken üstıne bola tüssın deidı emes pe? Tıptı, keibır adamdar eldıŋ ömırı men tynys-tırşılıgınde igı jaqsylyqtardyŋ qandai küşpen kelıp jatqanyna män bergılerı kelmeitın syŋaily. Al şyndap kelgende, qarapaiym üderıster ıspettı körınetın mūndai ahualdyŋ astarynda Tūŋǧyş Prezident institutynyŋ igı äserı, sondai-aq, Memleket basşysynyŋ jäne onyŋ senımdı serıktesterınıŋ orasan zor qajyr-qairaty men janqiiar­ lyq eŋbegı jatyr. Ärkım osyny bılgenı, sezıngenı abzal. Sonymen qatar bızdıŋ ärqaisymyz ortaq ısten şet qalmai, özımızdıŋ azamattyq ūstanymyzdy tanyta bıluımız qajet. Talanttysy basşy, talaptysy qosşy bolyp, bır jaǧadan bas, bır jeŋnen qol şyǧaryp, ūiysyp eŋbek etsek, qūt-bereke daryǧan quatty da, ırgelı el bolarymyz haq. «Damudyŋ syry – bırlıkte, tabystyŋ syry – tırlıkte» dep halqymyz beker aitpasa kerek. Endeşe, tarih amanatyn arqalaǧan Tūŋǧyş Prezident Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ ainalasyna toptassaq qana bügıngı qiyndyqtardy eŋseretınımız, söitıp būrynǧydan da bekemdenıp şyǧarymyz kämıl.

Kenjebolat
Joldybai,
saiasattanuşy

Taǧyda

Ūqsas jaŋalyqtar

Pıkır üsteu

Back to top button