NE BOLAR EDI?
Astana qalasynyŋ ortalyq balalar jäne jasöspırımder kıtaphanasynda ötken kezdesuden keiın oqyrman jastardyŋ kökeiıne osyndai saual ūialaǧany anyq. Basqosu el arasynda «kısendeulı jolbarys» atanyp ketken bıregei tūlǧa, qazaqtyŋ qairatker, batyr ūly Jūmabek Täşenevtıŋ 100 jyldyǧyna orai ūiymdastyrylǧan bolatyn.
Kıtaphana ūjymy tau-tūlǧanyŋ bolmysy men sıŋırgen eŋbegın jastardyŋ, jalpy oqyrman qauymnyŋ sanasyna sıŋıru maqsatynda arnaiy kezdesu ötkızudı qolǧa alypty. Oǧan Täşenevtıŋ közın körgen azamattar men ol turaly zerttep jürgen ǧalymdardy şaqyryp, estelıkter aitqyzdy.
Qyzmetın audandyq atqaru komitetınıŋ hatşysy, audandyq jer bölımınıŋ meŋgeruşısı lauazymynan bastap, Qazaq KSR-ı Ministrler Keŋesınıŋ töraǧasy, Qazaq KSR Joǧary Keŋesı töralqasynyŋ töraǧasy därejesıne deiın jetken Täşenevtıŋ bilık biıgıne köterıluge qabıletı jetkılıktı-aq edı. Alaida, batyr Bauyrjan Momyşūly aitqandai, «qyzba mınez» jalyndy «jolbarystyŋ» kısenge tüsuıne sebep boldy.
Ol mınez – jai mınez emes. Ǧabit Müsırepovtei jazuşyǧa: «Är uaqytta menıŋ jüregımnıŋ törınen oryn alatyn menıŋ er ınım – Jūmabek» degızgen qaisar mınez. Elıne qadırın arttyrǧan qairatkerlık, namysqoilyq. Eŋ bastysy, halqynyŋ müddesı tarazyǧa salynǧanda satqyndyq jasap, ündemei qalmai, totalitarizm qolşoqparlarynyŋ qisynsyz äreketıne qasqaiyp qarsy tūruǧa alyp barǧan batyrlyq, arlylyq.
Arystandai aibatty azamatty osyndai märtebege jetkızgen ıs-äreketterın keiıngı jetkınşekterge jetkızu üşın kıtaphana ūjymy «Qazaq radiosynyŋ» Täşenev turaly «Men qazaqpyn» baǧdarlamasyn üntaspaǧa köşırıp, qosyp qoiypty. Sondaǧy mälımetterdı Täşenevtıŋ elu jyl jūby jazylmaǧan dosy Töre Bolatovtyŋ ūly – Erketai aǧa, atalmyş tūlǧany on üş jyldan berı zerttep jürgen Erekbolat Qabyldin, atalas tuysy Älima Täşeneva öz estelıkterımen tolyqtyrdy…
Sonymen… Täşenev ne ıstedı?
Qazaqstan Kompartiiasy Ortalyq Komitetı biurosynyŋ 1958 jylǧy 28 şıldedegı mäjılısınde «Qazaq ädebietı» gazetın jabu turaly mäsele qoiylǧan. Qazaqstandaǧy qazaq tılınde şyǧatyn barlyq gazetterdı jauyp, audarma basylymdarǧa ainaldyru jönınde ūsynys jasalyp jatqan kez edı. Bilıkke, soqqan dauylǧa qarsy tūrudy bılmeitın jaǧympazdar jappai jamyrasyp, bastamany qoldap jatypty. Tıptı, sol kezde «Sosialistık Qazaqstannyŋ» qaraşaŋyraǧyn ūstap otyrǧan Q.Şärıpov özınıŋ «Kazahstanskaia pravda» gazetı redaktorynyŋ orynbasary bolyp qaluǧa da qarsy emestıgın bıldıredı. Osy sätte otyrysqa qatysyp otyrǧan Jūmekeŋ: «Sosialistık Qazaqstandy» aşqan da sen emes, jabatyn da sen emessıŋ, ne dep tūrsyŋ özıŋ!» dep zekıp tastaidy. Al «Qazaq ädebietı» gazetınıŋ bas redaktory Syrbai Mäulenov mınberge qarai köŋılsız köterılıp bara jatqanda: «Taisaqtamai, batyl söile!» dep, dem beredı… Qazaq gazetterınıŋ ǧana emes, qazaq tarihynyŋ da aldynda ädıletsızdık jasalǧaly tūrǧan jiynda J.Täşenev ūlt tılındegı basylymdardy jabudyŋ negızsızdıgın naqty mysaldarmen däleldep, sol joly olardy jabyludan saqtap qaldy.
«Kresloǧa tuǧan jerimniŋ bir pūşpaǧyn da aiyrbastamaimyn!» dep, öz ūstanymyn bıldırgen ūltjandy Täşenevtıŋ qazaq jerınıŋ tūtastyǧyn saqtap qaluǧa qalai eŋbek sıŋırgenı – aŋyzǧa ainalǧan äŋgıme. Onyŋ bır mysaly, 1955 jyly Oŋtüstık Qazaqstan oblysynyŋ Bostandyq audanyn Özbekstanǧa bermei, jerge araşa tüsuınde edı. Ekınşısı, 1960 jylǧy jaǧdai. Būl kezde soltüstıktegı bes oblysty Tyŋ ölkesı dep bırıktırıp, Reseige qosu äreketı tuyndaǧan. Osy mäsele qaralǧan jiynda da Qazaq KSR Ministrler Keŋesınıŋ töraǧasy Jūmabek Täşenev KOKP Ortalyq Komitetınıŋ kösemı Hruşevke qarsy şyǧyp, qazaq jerın bölşekteu KSRO Konstitusiiasyna qaişy ekenın alǧa tartady. Ata-babasynyŋ jerın Reseige beruge tübegeilı qarsy ekenın de bükpesız aitady…
Mıne, sol üşın de Täşenev basşylyq qyzmetten alastatyldy.
Sol üşın ol quǧyndaldy…
Äitse de, er esımı ūmytylǧan joq. Astana jäne Şymkent qalalarynan batyr atyna köşe berıldı. Şymkenttıkter alǧa ozyp, qala törınen Jūmabek Täşenevke eskertkış tūrǧyzdy…
Endıgı jerde tūǧyry biık tūlǧa turaly aityp, Astana jastarymen, oqyrmandarmen kıtaphana ūjymynyŋ kezdesu ötkızudegı maqsaty da sol, Täşenevke bärımızdıŋ qaryzdar ekenımızdı eske salu.
Näzira BAIYRBEK
