Qala tazalyǧy. Jalpy, būl özı – jazyla-jazyla jauyr bolǧan taqyryp. Bıraq, aitpasqa taǧy amal joq!..
Är qalanyŋ tölqūjaty tärızdı tanymal jerlerı bolady. Jol tüsıp bara qalsaŋyz, at basyn aldymen soǧan tıreisız.
Mäselen, Almatyda ol – 28 panfilovşylar saiabaǧy, Abai eskertkışı, Medeu mūz aidyny, t.b.
Al, Astanaǧa kelsek, būl – söz joq, «Bäiterek» alaŋy.
Senbılıktı säuır ötıp, merekelı mamyr da bıtuge taiady. Äzırge özgergen eşteŋe joq. Kündelıktı jolyŋ osy bolǧan soŋ jürmei tūra almaisyŋ. Jürgen soŋ, ärine, köresıŋ!..
Ötkende osy äŋgıme ärıptester arasynda äjeptäuır pıkırtalas tudyrdy. Bırı «bärı özımızden» dese, ekınşısı «tärtıp joq, jaǧdai jasalmaǧan» degen qorytyndy jasady. Tıptı, qyza-qyza özge elderdıŋ ülgısın alǧa tartty…
«…Damyǧan şet eldık memleketterde köşedegı tazalyq mäselesı qataŋ qadaǧalanady. Beijıŋde, mysaly, köşede tükırgenı, qoqys tastaǧany, tıptı, itınıŋ «büldırıp» ketken «älemetı» üşın arnaiy aiyppūl salynady. Singapurde saǧyz şainamaq tügılı, ony saqtauǧa, bır-bırıne taratuǧa bolmaidy. Ol esırtkımen teŋestırılgen jäne būl üşın ülken aiyppūl (1000 AQŞ dollary) salynady. Sondai-aq, tastalǧan qoqys üşın 500-den 1000 dollarǧa deiın, köşede tükırgenı üşın 1000 dollar, jedelsatyda temekı tartqany üşın 1000 dollar aiyppūl qarastyrylǧan. Malaiziiada asfaltqa tastalǧan saǧyz üşın 1 ai qoǧamdyq jūmys jäne 500 dollar kölemınde aiyppūl salynady. Mūndai salaqtyq üşın Ūlybritaniiada 90 funt sterling aiyppūl belgılengen. Al Bırıkken Arab ämırlıkterınde köşede tastalǧan saǧyz üşın kınälı adam – 137 dollarǧa, temekı tūqyly üşın 55 dollarǧa aiyptalady…»
Ärine, «tazalyq jinaǧan jerde emes, saqtaǧan jerde bolady»… Oǧan kımnıŋ talasy bar?! Demek, aldymen tärtıp kerek jäne barşaǧa ortaq tärtıp!..
… Bız bügın soǧan daiynbyz ba? Kümänım bar!..
Bırınşıden, däl mūndai aiyppūldy qazaqstandyq azamattardyŋ qaltasy kötermeidı.
Ekınşıden, aqşa jürgen jerde adaldyq jürmeidı!
Üşınşıden, oŋailyqpen eşteŋe özgermeidı. Ol üşın uaqyt, daiyndyq qajet.
Törtınşıden… Qysqasy, tıze bersek sebep köp. Qol qusyryp qarap otyru – taǧy qisynsyz!..
Ras, «toqpaǧy myqty bolsa, kiız qazyq ta jerge kıredı…» Tek… İä, tazalau – jazalau emes. Şaş alamyz dep, bas alyp jürmeiık!..
Osy arada ertede özım kuä bolǧan bır jäit esıme tüstı. Almatyda. Osydan on şaqty jyl būryn…
Köşelerge közdıŋ jauyn alatyn jaltyraǧan konteinerler qoiyla bastady. Tıptı, qoqys jäşıgı dep aituǧa auzyŋ barmaidy. Qaǧaz, qalta salatyn, tamaq qaldyqtary men taǧy basqa qajetsız zattar salynatyn bölıkterı – bölek-bölek. Obaly neşık, «Bärekeldı! Dūrys!..» dep quanyp qaldyq…
Ökınışke qarai, quanyşymyz ūzaqqa sozylmady. Jaz. Kün ystyq. Uaqytyly tazartylmaǧan jaltyr jäşıkter ırıp-şırıp, sasi bastady. Qalanyŋ qaq ortasy. Qolaŋsa sasyǧan iıs qolqaŋdy ūrady!..
Aitpaqşy, sodan bır-ekı ai būryn Almatyda qala qoqysyn qaita öŋdeuge arnalǧan keremet zauyt ıske qosylǧan. Eŋ soŋǧy şeteldık qūral-jabdyqtar men tehnologiiamen qarulanǧan käsıporyn endı bärın kädege jaratatyn boldy dep quana jar salǧanbyz. Al älgı jäşıkter jaŋa zauytqa «şikızat qoryn» jinau üşın arnaiy qoiylǧan…
Aqyry, «qor» emes, sorǧa ainalǧan soŋ, alyp tastady. Jaltyr jäşıktermen solai «qoştastyq»…
Keiın zauyt pen qalalyq kommunaldyq şaruaşylyq basşylarynyŋ özara tıl tabysa almaǧany belgılı boldy. Estuımızşe, baiaǧy sol – aqşa dauy… Istıŋ basy-qasynda bolmaǧan soŋ, eşkımdı aiyptaǧymyz kelmeidı. Ne kerek, nätijesınde köp ūzamai zauyt ta toqtady!..
Sonymen, bügıngı aitpaǧymyz ne? Bır künde eşteŋe özgermeidı. Äsırese, qalyptasqan qoǧamdyq qūbylysty özgertu oŋai şarua emes. Ol üşın tek qatal zaŋ, qataŋ tärtıp qana emes, keşendı ıs-şaralar kerek.
«Tas tüsken jerıne auyr…» Negızgı salmaq, ärine, kommunaldyq şaruaşylyqtarǧa jükteledı.
«Bäiterek» monumentı. Astana qalasyndaǧy basty alaŋdardyŋ bırı. Bar älem jadyrap, jainap tūr. Bıraq…
Körıp tūrsyz, ne aryq qazǧany, ne altyn ızdegenı belgısız – äiteuır, oidym-oidym. Asty üstıne kelıp, qoparylyp jatyr. Demaluǧa arnap qoiylǧan şetkı oryndyqtardyŋ qasynda qoqys salatyn jäşıkter de joq. Jegen tamaq qaldyqtary men bosaǧan susyn qūtylary är jerde jatyr…
Osyny körıp tūryp, bärın tek qatal zaŋ men aiyppūlmen ǧana şeşuge bolady deuge qalai auzyŋ barady? Säl jaŋbyr tamsa, aiaq basar jer tappai sekırıp jüretınımızdı, tıptı, aitpai-aq qoiaiyn!..
İä, degenmen, oilanatyn jaǧdai!..
Tūrmaǧanbet KENJEBAEV
