Teatr älemınıŋ Tılektesı

Qazaqstannyŋ Halyq ärtısı, professor Tılektes Meiramov – akter retınde ǧana emes, rejisser, audarmaşy, ūstaz retınde de teatr önerınıŋ örleuıne ülken ülesın qosyp kele jatqan tūlǧa. «Has sūludyŋ köz jasyndai möldır önerdıŋ» (Ǧabit Müsırepov) öz adamyna ainalǧanyna da jarty ǧasyrdan asty. Äigılı ärtıs mereilı 75 jasqa kelıp otyr. Ärıptesı, belgılı teatr jäne kino rejisserı Talǧat Temenov aitpaqşy, osy jasqa ol «eşkımge jar salmai, aiqailamai, attandamai» jettı.

TOQPANOVTYŊ TOQPAǦY, ŞOLPANNYŊ ŞUAǦY

Bala armany änşı bolu edı. Jalpy jüregı sol kezden öner dep soqty. Alaida ata-ananyŋ, aǧaiyndarynyŋ qalauy basqada edı. Olarǧa qarsy kelmegen jasöspırım Tılektes jany qalamasa da, Almaty zootehnikalyq-maldärıgerlık institutyna oquǧa tüstı. Üş aidan keiın tastap kettı. Kelesı jyly äkesı Uahit Qaraǧandy politehnikalyq institutyna alyp keldı. Emtihanǧa kırgelı otyrǧanda qolyna oblystyq «Ortalyq Qazaqstan» gazetı tüspesı bar ma. Basylymnan «Säken Seifullin atyndaǧy Qaraǧandy oblystyq teatry janynan aşylatyn studiiaǧa qabyldau bastalady» degen habarlandyrudy oqyp, qolyndaǧy «Geometriia» oqulyǧyn qaq bölıp jyrtty da, sonda tartty. Komissiia müşelerı közındegı ūşqyndy, talantyn baiqaǧan boluy kerek, bırden oquǧa qabyldady. Osylaişa qazaq bır injenerın joǧaltyp, esesıne bır tamaşa ärtıske ie boldy.

Studiiany tämamdaǧannan keiın Almatyǧa attandy. Qūrmanǧazy atyndaǧy teatr jäne kino institutynda ūstazdary, qazaq sahnasynyŋ saŋlaqtary Asqar Toqpanovtyŋ toqpaǧynan ötıp, Şolpan Jandarbekovanyŋ jyly şuaǧyna şomyldy. Şolpan İsabekqyzy ışınde Tılektes bar tört-bes şäkırtın qara şaŋyraq Äuezov teatryna alyp keldı.

QOZYDAN ABAIǦA DEIIN

Käsıbi sahnada somdaǧan alǧaşqy beinesı – Ǧ.Müsırepovtıŋ «Qozy Körpeş–Baian sūlu» spektaklındegı Qozy. Būl qoiylymdy qazaq teatrynyŋ reformatory Äzırbaijan Mämbetov sahnalady. Osylaişa Qozy bolyp jarq etıp, Aqan serı, Bırsımbai, Jaras, Erkın, Toqpaev, Valter, Jantai siiaqty är janrdaǧy kürdelı beinelerdı özıne ǧana tän mänermen alyp şyǧa bıldı. Jalpy Tılektes Meiramov Äuezov teatrynda otyz jyl eŋbek etıp, 100-den asa keiıpkerdı somdady. Sonda Äzırbaijan Mämbetov, Esmūhan Obaev syndy şeberlerdıŋ mektebınen şyŋdalyp şyqty. Sahna saŋlaǧy Änuar Moldabekovten keiın Voiniskii, Jantyq, Kerım beinelerı Tılektes Meiramovqa berıluı de tegın emes. Mūndai sübelı beinelerdıŋ qataryna Şyŋǧys han, Jäŋgır han, Edıl patşa, Bedel, Sorin, Bekter, Antonii rölderın de qosuǧa bolady.

Qamal alar jasynda Mäde­niet ministrlıgı teatr bölımınıŋ ­jetekşısı qyzmetıne şaqyryldy. Jaŋa ǧasyr kelgende alty jyl Ǧ.Müsırepov atyndaǧy Qazaq memlekettık akademiialyq balalar men jasöspırımder teatrynyŋ direktory-körkemdık jetekşısı boldy. Osy ūjymdy basqarǧan jyldary teatr ūjymy halyq­aralyq festivalderdıŋ ekı dürkın bas jüldegerı atanyp, Qazan qalasynda ötken halyqaralyq «Türksoi» festivalınde erekşe yqylasqa bölendı. Bıraq ministrlıkte de, teatrda da basşylyqta jürgende sahnadan qol üzbedı, özıne tiesılı rölderdı somdady.

Tılektes Meiramov qazaq teatrynda kenje qalyp kele jatqan monospektakl janryn alǧaş qolǧa alǧandardyŋ bırı bolyp, Ǧ.Müsırepovtıŋ «Aqan serı-Aqtoqty» tragediiasyn, R.Seisenbaevtyŋ «Maidan änderı», N.Gogoldıŋ «Jyndynyŋ jazbalary» äŋgımelerın, U.Şekspir, A.Griboedov, Ǧ.Müsırepov şyǧarmalary boiynşa daiyndalǧan «Aqyldan azap» spektaklderın jalǧyz oryndap şyqty

Byltyr Astana qalasynyŋ «Jastar» teatry özınıŋ 15 jyldyǧyn atap öttı. Bıreu bıler, bıreu bılmes osy öner oşaǧynyŋ basynda da Tılektes Meiramov tūr. Būl teatr aşylǧanda tört jyl onyŋ körkemdık jetekşısı qyzmetın atqardy. Odan keiın Q.Quanyşbaev atyndaǧy Memlekettık akademiialyq qazaq muzykalyq-drama teatryna qabyldanyp, künı bügınge deiın osy teatrda jūmys ıstep jür. Osy künderı teatr tälımgerı, tıptı aqylşy aqsaqaly desek te jarasady.

Būl jyldary astanalyq teatr sahnasyna san aluan obrazdardy alyp şyqty. Atap aitqanda, Ǧ.Müsırepov «Qozy Körpeş–Baian sūlu» – Qarabai, E.Juasbek «Anti­virus» – Asan, T.Djiudjenoglu «Köşkın» – aqsaqal, Ǧ.Müsırepov «Aqan serı–Aqtoqty» – Nauan, M.Äuezov «Abai» – aǧa Abai, R.Otarbaev «Köleŋkesız jolau­şy» – äke, D.Ramazan «Abylai hannyŋ armany» – Töle bi, J.Anui «Jalyn jūtqan Janna d`Ark» – Koşon, V.Ejov «Tyraulap ūşqan tyrnalar» – Lukianov, R.Seisenbaev «Maidan änderı» monospektaklı – Sadyr, U.Şekspir «Otello» – Brabansio, F.Bordon «Qardaǧy kögerşınnıŋ ızı…» – Ol, A.Vampilov «Aq jauyn» – Säken Tauasarov, H.Altai, H.Oraltai «Altaidan auǧan el» – Halifa Altai.

ÄDEBİ-ŞYǦARMAŞYLYQ ÄLEMI

Tılektes Meiramov teatr jäne kino salasyndaǧy eŋbegımen qatar ädebi-şyǧarmaşylyq jūmystarmen de ainalysady. Akter mamandyǧymen qatar Qyr­ǧyz memlekettık B.Beişenaliev atyndaǧy öner institutynda oqyp, rejisser mamandyǧyn igerdı. A.Gelmannyŋ «Bärımen oŋaşada», N.Abdulloevtyŋ «Ekeu», İ.Vovniankonyŋ «Striptizerdıŋ ölımı» pesalaryn qazaqşalasa, I.Esenberlinnıŋ «Ǧaşyqtar», Ş.Aitmatovtyŋ «Ǧasyrdan da ūzaq kün» romandaryn, R. Otarbaevtyŋ «Dünieǧaiyp» povesın, O’ Genridıŋ «Ündısterdıŋ kösemı» äŋgımesın sahnaǧa, al M.Äuezovtıŋ «Abai joly» romanyn telearnaǧa laiyqtap inssenirovkalar jasady.

Tılektes Meiramov qazaq teatrynda kenje qalyp kele jatqan monospektakl janryn alǧaş qolǧa alǧandardyŋ bırı bolyp, Ǧ.Müsırepovtıŋ «Aqan serı–Aqtoqty» tragediiasyn, R.Seisenbaevtyŋ «Maidan änderı», N.Gogoldıŋ «Jyndynyŋ jazbalary» äŋgımelerın, U.Şekspir, A.Griboedov, Ǧ.Müsırepov şyǧarmalary boiynşa daiyndalǧan «Aqyldan azap» spektaklderın jalǧyz oryndap şyqty.

Qūrmanǧazy atyndaǧy teatr jäne kino institutynda alǧan mamandyǧy – kino jäne teatr akterı. Bıraq kinodan köp körınbedı. Eŋ alǧaş ret 1979 jyly «Kümıs müiız Alatau» filmınde Bazarbai beinesın somdady. Odan keiın «Üş kün mereke» kinosynda epizodtyq rölden körındı. «Äbılqaiyr han» filmınde Baraq sūltandy keiıptedı. Qazaqstan men Moŋǧoliia bırıgıp tüsırgen «Atqyş Homuchi», «Jerūiyq», «Sızderge därıger Ahmetova kele jatyr» filmderınde oinady. «Köşbasşy joly» kinoepopeiasynyŋ «Otty özen» jäne «Temırtau» bölımderınde memleket qairatkerı Bäiken Äşımovtı keskındedı. Kino önerınde eŋ este qalatyn beinesı – «Jaujürek myŋ bala» filmındegı Nazar.

JARTY ǦASYRLYQ ŪSTAZDYQ JOL

Qazır Tılektes Meiramov teatrdaǧy qyzmetımen qatar Qazaq ūlttyq öner universitetınde eŋbek etedı. Osy oqu ornynyŋ «Teatr jäne kino, TD» fakultetınıŋ «Akterlık öner jäne rejissura» kafedrasynyŋ professory. Jalpy ūstazdyqqa erte keldı. Äuezov teatryna akter bolyp qabyldanǧanyna ekı jyl bolǧanda teatr janyndaǧy akterlık studiiaǧa Säbit Orazbaevtyŋ assistentı qyzmetıne şaqyryldy. 1983-2007 jyldary T.Jürgenov atyndaǧy Qazaq ūlttyq öner akademiiasynyŋ oqytuşysy, aǧa oqytuşysy, dosentı, professory boldy. Biyl ūstazdyq qyzmetıne de tura 50 jyl tolyp otyr. Şäkırtterı de öte köp. Sonyŋ ışınde Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen ärtısı Bauyrjan İbragimov, Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerlerı Danagül Temırsūltanova, Bekjan Tūrys, Meruert Tüsıpbaeva, Ǧani Qūljanov, Nūrken Öteuılov, Keŋes Nūrlanov, Jūmaǧali Mahanov esımderın atap ötuge bolady.

MÄSKEU DE MOIYNDAǦAN

Tılektes Meiramovtyŋ öner­degı jetıstıkterıne toqtalsaq, osydan otyz jyl būryn İ.Ǧaiyptyŋ «Şyŋǧyshan» spektaklındegı Şyŋǧyshan beinesı üşın «Üzdık er adam rölı» atalymyn jeŋıp aldy. 1996 jyly «Qazaqstannyŋ halyq artisı» qūrmettı ataǧyna ie boldy. 2004 jyly Ǧ.Müsırepovtıŋ «Qozy Körpeş–Baian sūlu» spektaklındegı Qarabai beinesıne «Üzdık er adam beinesı», 2012 jyly Oral qalasynda ötken Ä.Mämbetovtıŋ 80 jyldyǧyna arnalǧan Qazaqstan drama teatr­larynyŋ XX respublikalyq ­festivalınde Ǧ.Müsırepovtıŋ «Aqan serı–Aqtoqty» tragediiasyndaǧy Nauan beinesı üşın «Eŋ üzdık er beinesı» jüldesın aldy. Al 2015 jyly XIII halyqaralyq «Zolotoi Vitiaz» teatr forumynda (Mäskeu) «Tyraulap ūşqan tyrnalar» lirikalyq dramasyndaǧy polkovnik Lukianov rölı üşın «Zolotoi Vitiazdıŋ altyn diplomanty» atandy.

Teatr önerıne asqan jauapkerşılıkpen qaraidy. Öz ışındegı synşysy da myqty. Mäselen, F.Bordonnyŋ «Qar üstındegı kögerşınnıŋ ızı» pesasyn audaryp, bas keiıpkerdı özı oinap şyqty. Bes jyl būryn benefisın de osy spektaklımen ötkızdı. Alaida keiın keibır sätıne köŋılı tolmai, özı ötınıp repertuardan alǧyzyp tastady. Keiıngı audarǧany – fransuz dramaturgı F.Zellerdıŋ «Äke» pesasy. 75 jyldyǧyn osy qoiylymmen atap ötpek. Būiyrsa, biylǧy küzde körermen osy spektakldı körıp qalar. Teatr älemınıŋ Tılektesı mūnymen toqtamaidy dep oilaimyz. Talǧat Temenov ony «Ündemes» dep ataidy. Rejisser osyndai maqala da jazdy. Tılektes Meiramov, şynynda da, ündemei jürıp, qyruar ıs bıtırıp jüredı. «Talant – qarapaiymdyqta» ­deidı, akterdıŋ bolmysy osy sözdıŋ aqiqattyǧyna taǧy köz jetkızedı.