Teledidar adamnyŋ ışkı oiy men pıkırıne jasyryn äser etıp, sanany basqarudy jüzege asyrudyŋ negızgı arnasy bolyp tabylady. Mamandardyŋ jäne psihologtardyŋ jiyrma jylǧa juyq jan-jaqty jasaǧan zertteu nätijelerı teledidarǧa täueldılıktıŋ artyp kele jatqanyn aitady.
Teleönımder – ruhani esırtkı sekıldı «tauar». Teledidardyŋ gipnozdau äreketı – aqparattyq jaŋalyqtar men köŋıl köteretın baǧdarlamalar arqyly adamnyŋ basym uaqytyn kögıldır ekran aldynda ötkızuge mūqtaj etu. Zertteu nätijelerıne süiensek, bügınde köpşılıktıŋ kögıldır ekranǧa täueldılıgı ūlǧaiǧan.
Teledidardy «esırtkı» dep qarastyratyn bolsaq, halyq telebaǧdarlama etikasynyŋ baqylauynan şyqqan önımderdı paidalanady. Alaida, onyŋ psihikaǧa jäne mınez-qūlyqqa äserıne baǧalau jürgıze almaidy. Onyŋ üstıne kerı yqpalyn tigızıp jatqan jaǧdailardyŋ özınde de, tūtynudy jalǧastyryp, oǧan «täueldı» bolady.
Bügınde adamdardyŋ teledidarǧa täueldılıgı jalpylyq bolyp esepteledı. Keibır sanatty adamdar arasynda (äsırese balalar men jasöspırımder) ekranǧa täueldılık aitarlyqtai ziianyn tigızıp otyr, onyŋ ışınde densaulyǧyna da kerı äser etedı. Dūrys qalyptasyp kele jatqan bala men jetkınşekterdıŋ özı teledidar baǧdarlamalarynan bas tarta almaidy-mys.
Maman tılımen aitsaq, telesignaldar berılgende adamnyŋ psihikasy kodtalady. Eŋ bırınşı kezekte kez kelgen aqparat sanadan tys oilau jüiesıne kelıp tüsedı. Sodan keiın baryp sanalyq äreketke enedı. Teletransiialau arqyly individ pen būqaranyŋ sanalyq ıs-qimylyn modeldeuge bolady deitınımız sondyqtan. AQŞ ǧalymdary teledidardyŋ adam sanasyna tigızer yqpaly turaly köptegen zertteu jürgızdı. Onyŋ nätijelerı: teledidar ömırdegı joq şynailylyqtardy negız ete otyryp erekşe älemdı qalyptastyrady. Onyŋ üstıne adam özınıŋ tüisıgıne säikes äreket etetın bolady, iaǧni teledidar adam qimyl-äreketterın baǧdarlamalau qūraly bolyp esepteledı. Osy jerde maŋyzdy jait, telearna qyzmetkerlerı kürdelı taqyryptarǧa ülken daiyndyqpen kelulerı şart. Ekınşıden, jalpy körermenderdıŋ, onyŋ ışınde dınge qatty senetınder men ateisterdıŋ ortaşa qalypty statistikalyq tüsınıkterın nazarda ūstau kerek. Adamzat teledidarǧa «täueldı» jäne onyŋ densaulyqqa jäne basqa da jaǧdailarǧa kerı yqpalyn bılgen künnıŋ özınde de, teleönımderdı tūtynudy jalǧastyruda. Menıŋ aitqym kelgenı, efirge şyǧatyn barlyq teleönımder baqylausyz qalmasa eken. Memleket efirge şyǧatyn baǧdarlamalardy aldyn-ala saraptaǧany abzal. Būl – azamattardyŋ qalypty psihikasynyŋ būzyluyna jol bermes üşın qajet.
Limana Qūttybek,
psiholog
