Basty aqparatRuhaniiat

Tıldı oqytu tört deŋgeige bölınedı

Elorda aumaǧynda memlekettık tıl men basqa da tılderdı damytu, arhiv qorynyŋ qūjattaryn saqtau, tolyqtyru, esepke alu, qorǧau men paidalanu, memlekettık rämızderdı qoldanu men nasihattaudy qamtamasyz etu – osynyŋ bärı Astana qalasy Tılderdı damytu jäne arhiv ısı basqarmasynyŋ mındetıne jatady. Būl jūmystardyŋ barysy jaiynda atalmyş basqarmanyŋ basşysy Säken Esırkeppen äŋgımelestık.

– Özge ūlttardy aitpaǧanda, qazaq tılın bılmeitın qandastarymyzdyŋ köp ekenı jasyryn emes. Basqarma tarapynan qazaq tılın oqytu qolǧa alynǧan ba?

– Basqarma janyndaǧy «Ruhaniiat» kommunaldyq memlekettık mekemesı jyl saiyn Astana qalasynda eresek tūrǧyndarǧa arnalǧan qazaq tılı kursyn ötkızedı. Kurstyŋ ūzaqtyǧy 72 saǧatty qūraidy. Bekıtılgen kestege säikes sabaqtar aptasyna 2-3 ret ötedı. Toptar deŋgeilerı boiynşa bölınedı: A1 – bastauşy, A2 – bazalyq, V1 – ortaşa, V2 – ortadan joǧary. Tyŋdauşynyŋ deŋgeiı qabyldau testınıŋ nätijelerı boiynşa anyqtaldy. Kurs barysynda oqytuşylar tyŋdauşylardy aitylym jäne emle normalaryna, qazaq tılınde kündelıktı qarym-qatynas jasauǧa, memlekettık tılde ıs qaǧazdaryn jürgızuge, terminderdı resmi hattarda qoldanuǧa üiretude.

2019 jyldan bastap, iaǧni soŋǧy üş jylda qazaq tılı kursyn 5803 tyŋdauşy aiaqtady. Biyl būl kursty 1500 adam oqydy. Sonymen qatar memlekettık qyzmetkerler üşın aǧylşyn tılın tegın oqytu kursy qarastyrylǧan. Jyl saiyn aǧylşyn tılın oqytu kursyna 110 tyŋdauşy qatysady.

«Qaztest» jüiesı arqyly memlekettık qyzmetkerler men biudjettık mekeme qyzmetkerlerınıŋ memlekettık tıldı meŋgeru deŋgeiın anyqtaimyz. 2019 jyly tiıstı testten 1123 qyzmetker öttı. Pandemiiaǧa bailanysty kelesı jyldary olardyŋ sany azaidy. Mäselen, 2020 jyly 190 qyzmetker ötse, 2021 jyly 93 qyzmetker öttı.

Qazır elordamyzdaǧy syrtqy jäne ışkı körnekı aqparattardy zaŋ talaptaryna säikes­tendıru jūmystaryn jüielı türde jürgızu üşın tiıstı şaralardy atqaru maqsatynda auqymdy jobalar da qolǧa alynyp jatyr. Atap aitsaq, «Qazaq tılı» qoǧamymen bırge «Körnekı» jobasy jüzege asyryluda. Osy joba aiasynda oryn alǧan zaŋ būzuşylyqtardy qoǧam ökılderımen bırlese otyryp joiu josparlanǧan

– Keiıngı jyldary elordada onomastika jūmysy jaqsy jürgızılıp jatyr. Mäselen, byltyr täuelsızdıktıŋ 30 jyldyǧyna jäne tūlǧalardyŋ mereitoilaryna bailanysty köptegen jobalyq köşe men nysandarǧa ataular berıldı. Būl jūmys biyl da bäseŋsımedı. Tolyǧyraq özıŋızdıŋ auzyŋyzdan estısek.

– Astana qalasyndaǧy qūramdas bölıkterdıŋ jalpy sany – 1127. Sonyŋ ışınde daŋǧyl – 17, köşe – 1110, tasjol – 4. 2021 jyly qalamyzdyŋ onomastika komissiiasy 4 otyrys ötkızdı. Byltyr qala äkımdıgınıŋ qau­lysy jäne qalalyq mäslihattyŋ şeşımımen jalpy 51 qūramdas bölıkke ataular berılıp, qaita ataldy. Qala köşelerıne Qazaqstannyŋ belgılı qairatkerlerı Jūban Moldaǧaliev, Roza Baǧlanova, Hiuaz Dospanova, Qalijan Bekhojin, Ūzaqbai Qaramanov, Qarşyǧa Ahmediiarov, Kültegın, taǧy basqa esımder jäne Yrǧaily, Şilısai, Tūzdyköl, Tekelı, özge de jer-su ataulary berıldı. Sonymen №35 mektep-liseiıne Näzır Töreqūlovtyŋ, №51 mektep-gimnaziiasyna Mūstafa Şoqaidyŋ, №53 mektep-liseiıne Bauyrjan Momyşūlynyŋ, №54 mektep-liseiıne Aqseleu Seidımbektıŋ, №61 orta mektebıne Qanyş Sätbaevtyŋ, №67 gimnaziiasyna Iliias Esenberlinnıŋ, №74 mektep-gimnaziiasyna Mūqaǧali Maqataevtyŋ, №78 mektep-gimnaziiaǧa Smaǧūl Säduaqasūlynyŋ, №86 mektep-gimnaziiasyna Mūhtar Äuezovtıŋ, №90 gimnaziiasyna Qaiym Mūhamedhanovtyŋ, Memlekettık akademiialyq filarmoniiaǧa Erkeǧali Rahmadievtıŋ esımderı berılıp, «Nomad City Hall» teatry «Äzırbaijan Mämbetov atyndaǧy memlekettık drama jäne komediia teatry» dep qaita ataldy.

2022 jyly da Astana qalasynyŋ onomastika komissiiasynyŋ 4 otyrys ötkızdı. Astana qalasy äkımdıgınıŋ qaulysy jäne Astana qalasy mäslihatynyŋ şeşımımen jalpy 41 qūramdas bölıkke atau berılıp, qaita ataldy. Qala köşelerıne Oral Mūhamedjanov, Safuan Şaimerdenov, Dükenbai Dosjan, Erkeǧali Rahmadiev, Aleksandr Syzǧanov, basqa da esımder, Bozoq, Botai, Tüimekent jäne özge jer-su ataulary berıldı. Biyl elordamyzdyŋ 8 mekemesıne Özbekälı Jänıbekovtıŋ, Qoşke Kemeŋgerūlynyŋ, Kemel Aqyşevtyŋ, Roza Baǧlanovanyŋ, Ermek Serkebaevtyŋ, Dınmūhamed Qonaevtyŋ, Fariza Oŋǧarsynovanyŋ, Ybyrai Altynsarinnıŋ esımderı berıldı. Qazırgı uaqytta Ükımet janyndaǧy respublikalyq onomastika komissiiasynyŋ oŋ qorytyndysyn alǧan ūsynystar boiynşa «Astana qalasynyŋ keibır bılım beru ūiymdaryna atau beru turaly» jobasy äzırlenıp, Ükımettıŋ qarauyna joldanady. Elordamyzdyŋ bılım ordalaryna Talǧat Bigeldinovtıŋ, Maǧjan Jūmabaevtyŋ, Temırbek Jürgenovtıŋ, Qadyr Myrza Älidıŋ, Aqjan äl-Maşanidıŋ, Tättımbettıŋ esımderı berıletın bolady.

– Biyl Memlekettık rämızderımızdıŋ qabyldanǧanyna 30 jyl toldy. Mereitoi aiasynda qandai jūmystar jürgızıldı?

– Memlekettık rämızderınıŋ 30 jyldyǧyna orai qalalyq ıs-şaralar jospary bekıtıldı. Elorda aumaǧynda ornalasqan türlı mekemelerde, aumaqtyq departamentterde, sottarda jäne basqa da ūiymdarda «Memlekettık Rämızder – ūlt maqtanyşy!» taqyrybynda 200-den astam imidjdık ıs-şaralar ötkızıldı. Būl – aqparattyq saǧattar, döŋgelek üstelder, konferensiialar, därıster, seminarlar, kıtap körmelerı, merekelık konsert, türlı tanymdyq saiystar, suret pen şyǧarma baiqaulary, jas memlekettık qyzmetşılerdıŋ ant qabyldauy, avto-moto şeru jäne taǧy basqa şaralar.

Aqpan aiynan bastap bılım beru ūiymdarynda «Menıŋ rämızderım – menıŋ Otanym!» jäne basqa da taqyryptarda arnaiy därıster, döŋgelek üstelder, pıkırtalastar, tanymal adamdarmen kezdesuler, patriottyq änder, suretter men şyǧarmalar konkurstary ötkızıldı. «Täuelsızdıktıŋ tıregı – jastar» atty avto-motoşeru, «Menıŋ tuym – menıŋ maqtanyşym!» atty patriottyq fleşmoby, sporttyq şaralar ūiymdastyrylyp ötkızıldı.

Mamyr aiynan bastap köşeler men alaŋdarda, ırı sauda ortalyqtarynda, qoǧamdyq kölıkter men äuejaida ornalastyrylǧan LED-ekrandarda Memlekettık rämızder turaly audio jäne beinerolikter körsetılude, elorda tūrǧyndary arasynda Qazaqstannyŋ tuyn qoldanumen «Menıŋ tuym – menıŋ maqtanyşym!» atty jappai chellendj ūiymdastyryldy.

Ötken jyldyŋ soŋynda Täuelsızdıktıŋ 30 jyldyǧyna orai üş myŋ jalauşa avtokölık pen taksilerge taratylǧan. Biyl da memlekettık rämızderdıŋ 30 jyldyǧyna orai mamyr aiynda «Tıl jäne Rämız – Täuelsızdık jarşysy» atty aksiia aiasynda patruldık avtokölıkterge, elordanyŋ negızgı köşelerı, ırı sauda ortalyqtary men oiyn-sauyq keşenderınde 3000 jalauşalar taratyldy. Qala daŋǧyldary jäne negızgı köşelerdegı bilbordtar men LED-ekrandarǧa 50 danadan, aialdama pilondaryna 50-den astam taqyryptyq qūttyqtaular, qanatty sözder ornalastyryldy. Sonymen qatar ırı sauda üilerınde audio formatta qūttyqtau jariialandy.

– Elorda mekemelerınde Memlekettık rämızderdı qoldanu tiıstı talaptarǧa sai ma?

– Elordamyzdyŋ bılım jäne sport mekemelerınde biylǧy 3 mamyr-9 mausym jäne 12 şılde-3 tamyz aralyǧynda monitoring jasau kestesın bekıtıp, tiıstı jūmystardy jürgızdık. Monitoring uaqytynda Memlekettık rämızderdıŋ paidalanyluyna, ornatyluyna, ornalastyryluyna nazar audaryldy. Jalpy 75 bılım jäne 17 sport mekemesı qamtyldy. Monitoring barysynda Memlekettık rämızder turaly zaŋnama talaptary boiynşa tüsındıru jūmystary jürgızılıp, basşylar kabinetterınde memlekettık rämızderdı ornalastyru jäne Memlekettık rämızderge arnalǧan ekspozisiialardy ornatu boiynşa ūsynystar berıldı. Berılgen eskertuler boiynşa mekeme äkımşılıkterı tez arada tiıstı jūmystar jürgızıp, atalǧan kemşılıkterdı joidy. Äkımdıktıŋ barlyq memlekettık mekemelerı men aumaqtyq departamentterge Mädeniet jäne sport ministrlıgı ūsynǧan Memlekettık rämızderdı paidalanu boiynşa elektrondyq ädıstemelık qūral taratyldy.

– Syrtqy jarnama men körnekı aqparattarda qateler kezdesıp jatady. Osy mäselenı retke keltıru jaǧy qalai?

– Biylǧy qaŋtar aiynan bastap qaraşa ailary aralyǧynda qala köşelerındegı syrtqy (körnekı) jarnamany retke keltıru jūmystary jürgızıldı. Arnaiy jūmys toby qūrylyp, är audan jäne qūzyrly mekemelerden jauapty mamandar bekıtıldı. Bügıngı künge deiın tört audan boiynşa 68 köşege reid ūiymdastyryldy. Jalpy segız ai ışınde 2300-den asa nysan qaralyp, käsıp ielerıne zaŋ talaptary tüsındırıldı. Oryn alǧan zaŋ būzuşylyqtar boiynşa 1100 asa nysan ielerıne jadynama taratylyp, tüzetuge ūsynymdar berıldı. Zaŋǧa qaişy ornatylǧan 700-den asa jarnama qūrylǧylary bırden alynyp tastaldy.

Qazır elordamyzdaǧy syrtqy jäne ışkı körnekı aqparattardy zaŋ talaptaryna säikestendıru jūmystaryn jüielı türde jürgızu üşın tiıstı şaralardy atqaru maqsatynda auqymdy jobalar da qolǧa alynyp jatyr. Atap aitsaq, «Qazaq tılı» qoǧamymen bırge «Körnekı» jobasy jüzege asyryluda. Osy joba aiasynda oryn alǧan zaŋ būzuşylyqtardy qoǧam ökılderımen bırlese otyryp joiu josparlanǧan. «Körneki» jobasy Qazaqstandaǧy körnekı aqparat taraluyn retteitın zaŋdardyŋ oryndaluyn qamtamasyz etu arqyly körnekı aqparattyŋ sapasy men sanyn jetıldıru mäselesıne baǧyttalǧan. «Körneki» jobasynyŋ monitoring jūmysy aiasynda qamtylǧan nysandar sany – 1691.

Bızdıŋ basqarma men Astana qalasynyŋ «Atameken» käsıpkerler palatasy arasynda özara yntymaqtastyq turaly memorandumǧa qol qoiyldy. Osy memorandum aiasynda sauda ortalyqtary, qoǧamdyq tamaqtanu oryndarynyŋ, qyzmet körsetu, basqa da nysandar basşylyǧymen jüielı negızde kezdesuler ötkızıledı. Bırlesken keŋesterde tılder turaly zaŋnamanyŋ talaptaryna säikes syrtqy jarnama men körnekı aqparatty ornalastyru halyqqa memlekettık tılde qyzmet körsetu mäselelerı talqylanady.

Elordadaǧy «Şapaǧat», «Garant Siti», «Djafar», «Tūlpar», «Jannūr», «Almaty», «Okan Merei», «Aimaq tau», «Soltüstık», «Han Şatyr», «Car city» sauda üilerı jäne «Ūljan», «Orda», «Şaryn», «Äsem», «Saryarqa», «Kök», «Orda», «Big-şanhai» sauda keşenderınıŋ bazarynda onlain jäne oflain formatynda 15 jinalys ūiym­dastyryldy. Qaladaǧy «MEGA Silk Way», «Älem», «Saryarqa», «Keruen City», «Şapaǧat», «Astanalyq bazar» sauda ortalyqtarynyŋ basşylaryna resmi türde hat joldandy.

Biylǧy 20 qazanda bızder İnves­tisiialar jäne käsıpkerlıktı damytu basqarmasymen bırlesıp, elordadaǧy sauda ortalyqtary basşylarymen tıl turaly zaŋnama talaptarynyŋ oryndalu jäne baqylau-kassalyq maşinalar arqyly memlekettık tılde berıletın tübırtekter mäselelerı boiyn­şa jinalys ötkızdık. Käsıpkerlerge «Tıl turaly» Qazaqstan Respublikasynyŋ Zaŋyna engızılgen özgerıster men tolyqtyrular boiynşa tüsındırılıp, memlekettık tılde chekterdı şyǧaruǧa qatysty habarlama sipatyndaǧy ūsynystar berıldı.

24 qaraşada «Duman», «Rixos Astana», «Sheraton Astana», «Saad», «Alanda», «Radisson», «The Ritz-Carlton Astana», «Ramada by Wyndham Astana», «King Hotel Astana», «Hampton by Hilton Astana», «The St. Regis Astana» basqa da qonaqüi basşylary men ökılderıne onlain türde jinalys ūiymdastyryldy. Kezdesu barysynda Qazaqstan Respublikasyndaǧy tıl turaly zaŋynyŋ talaptary, sonyŋ ışınde maŋdaişalar, syrtqy jarnama men körnekı aqparattardy zaŋ talaptaryna säikestendıru, tūtynuşylarǧa memlekettık tılde qyzmet körsetu mäselelerı talqylandy. Kezdesu soŋynda biznes ökılderı köterılgen mäseleler boiynşa sūraqtaryna jauaptaryn aldy.

«Sauda-sattyqqa qajettı sözder jiyntyǧy» qalta kıtapşa jäne «Qazaqstan Respublikasyndaǧy til turaly» Qazaqstan Respublikasynyŋ Zaŋyn tüsındıretın 2000 jadynama äzırlenıp, sauda ortalyqtary men dükenderıne taratyldy. Aldaǧy uaqytta, atalǧan jūmystar öz jalǧasyn tauyp, tıl turaly zaŋ talaptarynyŋ oryndaluyn jüzege asyru baǧytyndaǧy ıs-şaralar jalǧasatyn bolady.

– «Arhiv-2025» baǧdarlamasyn qalai ıske asyryp jatyrsyzdar?

– Astana qalasynda «Arhiv-2025» baǧdarlamasyn jüzege asyru qarqyndy jürgızılude. Qalanyŋ Memlekettık arhivı elordanyŋ qoǧamdyq-saiasi, ekonomikalyq jäne mädeni ömırınıŋ maŋyzdy aspektılerın, qoǧam men qalanyŋ, halyq şaruaşylyǧynyŋ damu kezeŋderın sipattaityn tarihi oqiǧalardy, respublikanyŋ saiasi jäne memleket qairatkerlerınıŋ, ǧylym, mädeniet, öner ökılderınıŋ ömırı turaly qūjattardy saqtaidy.

Qazırgı uaqytta arhivte 728 qor jäne 395782 saqtau bırlıgı bar. Sonyŋ ışınde: tarihi qorlar (revoliusiiaǧa deiıngı), äkımşılık qūjattama, jeke qūram, jeke bas qūjattary (jeke qorlar), fotoqūjattar. Arhivterdıŋ toltyrylu därejesı 95 paiyzdy qūrasa, 9 ailyq körsetkış boiynşa memlekettık saqtauǧa mekemelerden 5762 saqtau bırlıgı qabyldandy.

«Elordalyq memlekettık mūraǧatty damytudyŋ 2019-2022 jyldarǧa arnalǧan strategiiasy» äzırlenıp, bekıtıldı. Qajettı infraqūrylymy bar tolyqqandy derekterdı öŋdeu ortalyǧy qūryldy, serverler ornatyldy.

– Astana qalasy Memlekettık arhivınıŋ jaǧdaiy qalai? Qūjattardy sifrlandyru qai deŋgeide?

– Bügıngı taŋda Astana qalasynyŋ Memlekettık arhivı tolyqqandy res­tavrasiialyq zerthanasy bar mūraǧattardyŋ aldyŋǧy qatarynda.

Bügıngı künı arhivte 330 qūjat qalpyna keltırıldı. 1239817 mikrofilmge saqtandyru qory qūryldy.

66731 saqtau bırlıgınen 5266957 paraq qūjattardyŋ elektrondyq köşırmelerı daiyndaldy. Sifrlyq formatqa köşırılıp, «sifrlanǧan» mörı basyldy. Būl paraqtar sanynyŋ 7,5 paiyzyn qūraidy. Sifrlandyru jūmystary jalǧasuda.

Ükımettıŋ qaulysymen bekıtılgen «Saiasi quǧyn-sürgın qūrbandaryn tolyq aqtau jönındegı memlekettık komissiia» şeŋberınde qūrylǧan Astana qalasyndaǧy quǧyn-sürgın qūrbandaryn aqtau jönındegı öŋırlık komissiianyŋ jūmysyna arhivtıŋ ǧylymi-zertteu bölımınıŋ qyzmetkerlerı tartyldy. Qazırgı taŋda 1500 sailau qūqyǧynan aiyrylǧan jäne 2000-nan astam sottalǧandar turaly aqparat zerttelude. Byltyr jobalyq keŋsege 321 adamdy aqtau jönınde ūsynys engızıldı, būl baǧyttaǧy jūmystar jalǧasyp jatyr.

Taǧyda

Ūqsas jaŋalyqtar

Pıkır üsteu

Back to top button