Tılşı qandai, tırşılık neşık?

«Qazaqtyŋ janyn qyryq qaişymen qidalap, örtep, külın efirge şaşyp jatqan pälenbai kanaldy teledidarlar men radiolar…» dep Tūrsynjan Şapai mäselenı tötesınen qoiǧan kez­de äleu­mettık jelıler şyrt ūi­qy­datūǧyn. Bügın sol qalǧan küldı facebook-te būrqyldatyp şaşyp oinap jürgen qairan qazaqtyŋ jurnalisterı!.. Osy oi – ülken ūiym qūryp, ūlttyŋ ızdeuşısı men sūrauşysyna ainalǧan, özı bırneşe gazet-jurnal şyǧaryp otyrǧan ärıptestıŋ äleumettık jelıdegı paraqşasyn oqyp otyrǧanda keldı. Ötken 31 mamyr saiasi quǧyn-sürgın qūrbandaryn eske alu künı qarsaŋynda sol ärıptesımız paraqşasyna «būl künı toi jasap, bi bileudı doǧaraiyq degendı jylda aitamyz, bıraq nätije az. Qajet bolsa osy künı barşa 17,5 million qazaq bır minut ortaq ünsızdık jariialau kerek» dep jazdy. Nietı dūrys, oryndaluy olaq jazbany oqyǧan soŋ: «Sız aityp otyrǧan sandyq mälımet jalpy qazaqstandyqtardyŋ sany şyǧar, tūtas dünie jü­zındegı qazaqtyŋ basyn qosqanda 15 millionǧa äzer jetemız» dep säl eskertu jasap edık, post iesınıŋ talaǧy tars aiyryldy. «Maǧan jön sıltemei-aq qoiyŋdarşy!» Jaraidy dedık ıştei, «özım jemegen kötenışek boǧymen pıssın». Bıraq äleumettık jelılerdegı osyndai «asqaq» ambisiia, kündelıktı ömırdegı betekı kez­desıp jatatyn türlı ıster kö­ŋılıŋdı tolqytpai qoisyn ba, «öz sözım özımdıkı» dep qalam ūstaisyŋ…

«Bızdı on jyl
būrynǧy leksiiasymen oqytty»
Elge aty mälım oqu ornynda jurnalistika mamandyǧy boiynşa bılım alyp, endı sol bılgenı men tüigenı boiyn­şa telearnalardyŋ bırın jaǧalap jürgen ınışek bar edı. Özı äjepteuır aqyn, öleŋderı jürektı terbeidı. Anda-sanda kezdesıp, şüiırkelesıp qa­lamyz. Sol ınışek bırjolǧy äŋgımesınde: «Bızdıŋ bır aǧai bızdı on jyldyŋ aldyndaǧy leksiiasymen «ūzaq» oqytty» dep mūŋyn şaǧyp edı. «Nege?» deimız ǧoi baiaǧy bärın tüsınıp, bılıp tūrsaq ta qaitara saual
qoiyp. «Oi, şäkırtterıne jany aşymaidy ǧoi, äitpese, ızdenıp, daiyndalyp, «osylar bırdeŋe bılse eken» degen kısı söitıp süle-sapa auditoriiaǧa bas sūǧa ma? Aǧaidyŋ aldynda jūlma-jūlmasy şyǧyp jatatyn paraqtar qai däuırden berı «ūly ūstazben» joldas ekenın äigılep tūratyn. Äi, sol kısınıŋ nege sonşa küiınbeitının tüsınbeimın» deidı baiǧūs közderı japaq-japaq etıp. Jūmysqa endı-endı aralasa bastaǧanda eldıŋ de, özınıŋ de qor bolǧan uaqyty esıne tüsıp, jıbergen kemşılıkterı aldynan kese-köldeleŋdei berse kerek. Nalymai qait­sın endı. «Qazanşynyŋ erkı özınde» bolǧan zamanda «ana­bır arnada prodiusermın, anabır baǧdarlamanyŋ jür­gızuşısımın. Jurnal aşyp, gazet şyǧaryp jatyrmyn» dep, bıtırgen tügı joq bolsa da keudesın keretınderdıŋ su ışken bastauynyŋ basynda sondai bır «ūstazdyq qylyp, üiretuden jalyqqan» jan otyrǧan şyǧar…

«Bızdıŋ jurnalister künıne alty bet
jazady…»
Ötken qysta däm aidap, Astana qalasyna qonys audardyq. Qystyŋ közı qyrauda kım jyly-jūmsaǧyn aldyŋa tösep, qarsy alady deisıŋ. Jan-jaqqa şapqylap, «ekı qolǧa
bır kürek» ızdep jürgende, erterek osynda kelıp ornyqqan dos jıgıttıŋ kömegıne köp jügındık. Aqyl-keŋesın de aiamady. Bırde sol dosym:
– Osyǧan habarlasşy, jurnalister ızdep jatqan körınedı. Aitysyna qaraǧanda täjıribelı adam bolsa, tıptı öz ornyna qoiatyn sekıldı, – dep qolyma telefon nömır jazylǧan qaǧazdy ūstatty.
– Būl qandai jūmys eken?
Öz orny degen qandai oryn eken, – dedım men de bır jūmys­tyŋ şetı körıngenge quanyp.
– Jeke jurnal. Bıraq aq­şasy jaqsy dep estıgem. Özı – sol jurnaldyŋ bas redaktory. Sözdı köbeitpei, söilesıp körseŋşı, – dep dosym asyǧys jūmysyna kettı. Men de otyr­madym, jaŋaǧy nömırge qoŋyrau şaldym. Jas äiel
telefon köterdı. Jön-ja­iymdy aittym. Az-maz tanysudan keiın jūmys mäselesıne köşken telefonnyŋ arǧy jaǧyndaǧy kısım:
– Būl jurnaldyŋ şyǧyp jatqanyna bırer jyl bop qal­ǧan edı. Qarjysyn özımız taba­myz, bıraq qazırgı jaǧdaiy jaman emes. Bızge keregı täjı­ri­belı maman bop tūr. Sızdıŋ jaǧ­da­iyŋyzdy bılmeimız ǧoi endı, – dedı sypaiygerşılık tanytyp.
– Qandai jaǧdaiymdy? – de­dım men de anyǧyn bılgım kelıp.
– Jūmys ısteu täjıribeŋız, bılımıŋız degendei.
– A-a-a… Endı būǧan deiın bıraz gazet-jurnaldarda jūmys ıstep keldım, az da bolsa täjıribem bar dep oilaimyn.
– Bylai ǧoi, bızdegı jurnalister öte bılımdı, künıne alty bet jazady.
– Alty bet?
– İä, köbınde ülken kısılerden sūhbat alady. Sony aityp tūr­myn ǧoi, künıne alty bet jazady, – dedı jas äiel dausy al­-
d­yŋ­ǧydai emes, zıldene şyǧyp. Jurnalisterdıŋ deŋgeiın te­rımşılıkpen ölşeitın bas re­daktorsymaqtyŋ qylyǧy jynymdy keltırıp tūrsa da ädeiı qitūrqy saualymnan jazbadym.
– Sonda olar künıne Word-pen alty bet jaza ma?
– İä, Word-pen alty bet ja­za­dy. Ne degen tüsınbeitın adam­syz. Sız qalai jūmys ıste­mekşısız özı? Qarapaiym när­selerdıŋ özın tüsınbeidı ekensız. Jaraidy, sau bolyŋyz, – dep telefon tūtqasyn tastai saldy.
– Sau bolyŋyz, – dedım men de qūtyrǧannan qūtylyp. Keş­ke dosym telefon soǧyp, jū­mys­tyŋ jai-japsaryn sūrady.
– Olarǧa jurnalister emes, terımşı kerek eken, – dedım.
– A-a-a… onda adam alyp qoiǧan boldy ǧoi, basqasyn körersıŋ.
– İä, basqasyn körermın, nie­tıŋe rahmet, – dep erıksız bır jy­­miyp aldym… Ūstaǧannyŋ qo­lynda, tıstegennıŋ auzynda ket­­ken qairan gazet-jurnaldar!..

Yrysbek DÄBEI