Elımızde aqşa töleu men audaru barysynda tuyndaityn qarym-qatynastar 1998 jylǧy 29 mausymda qabyldanǧan Qazaqstan Respublikasy «Aqşa tölemderı men audarymdary turaly» zaŋymen retteledı. Aqşa tölemderın jäne (nemese) audarymdaryn jüzege asyru täsılderın qoldanu erejelerı men erekşelıkterı, körsetılımderdıŋ mazmūnyna qoiylatyn negızgı talaptar zaŋi aktılermen jäne Qazaqstan Respublikasy Ūlttyq bankınıŋ normativtık qūjattarymen aiqyndalady.
Tölemder men audarymdarǧa qatysty operasiialarǧa baqylau jasaudyŋ tiımdı qūraldarynyŋ bırı qolma-qol aqşasyz tölem jüiesı bolyp tabylady. Bükıl älem elderındegı siiaqty Qazaqstanda da bölşektı qolma-qol aqşasyz tölem jüiesın oŋtaily türde damytuǧa basa köŋıl bölınıp keledı. «Qazaqstan Respublikasynyŋ keibır zaŋnamalyq aktılerıne zaŋsyz jolmen alynǧan kırısterdı zaŋdastyruǧa (jylystauǧa) jäne terrorizmdı qarjylandyruǧa jäne aqşany qolma-qol aqşaǧa ainaldyruǧa qarsy ıs-qimyl mäselelerı boiynşa özgerıster men tolyqtyrular engızu turaly» 2012 jylǧy 21 mausymdaǧy zaŋymen «Aqşa tölemderı men audarymdary turaly» zaŋnyŋ 21-babynyŋ 4-1 tarmaǧyna özgerıs engızılıp, zaŋi tūlǧalar arasyndaǧy mämıleler boiynşa tölemder respublikalyq biudjet turaly zaŋda belgılengen ärı tölem jasalatyn künı qoldanysta bolǧan 1000 eselık MEK mölşerınen asyp ketse, tek qolma-qol esep aiyrysu esebımen ǧana jüzege asyrylady. Būrynǧy berılgen limit 4000 MEK şamasynda edı. Sonymen qatar, Qazaqstan Respublikasy äkımşılık tärtıp būzuşylyqtar turaly kodeksınıŋ özgerıs engızılgen 203-baby da somasy 1000 MEK-ten asyp ketetın azamattyq-qūqyqtyq mämıle barysynda özge zaŋi tūlǧanyŋ paidasyna qolma-qol aqşa tölegen rette jauapkerşılıkke tartyp, tölem jasaǧan zaŋi tūlǧadan tölengen qarjynyŋ 5% mölşerınde aiyppūl öndırudı qarastyrady.
Būǧan qosa, 2013 jyldyŋ 1 qaŋtarynan bastap «Aqşa tölemderı men audarymdary turaly» zaŋnyŋ tölem kartochkalaryn paidalanyp, esep aiyrysuǧa arnalǧan jabdyqtardyŋ boluyna qatysty özgerıs engızıp, qoiylar talaptar şegı belgılendı. Osy özgerısterge säikes elımızdıŋ aumaǧynda Qazaqstan Respublikasy Ükımetı bekıtken jekelegen qyzmet türlerın jüzege asyratyn jeke käsıpkerler men zaŋi tūlǧalar özderı qyzmet jasaityn oryndarda tölem kartochkalaryn paidalanyp, aqşa töleitın jäne alatyn jabdyqtardy (qondyrǧylardy) ornatuǧa mındettı. Būl talaptar Qazaqstan Respublikasynyŋ salyq zaŋdaryna sai şaǧyn biznes subektılerıne arnalǧan salyq rejimın qoldanatyn jäne (nemese) ortaq paidalanymdaǧy telekommunikasiialar jelısı joq jerlerde jekelegen qyzmet türlerın atqaratyn tūlǧalarǧa qoiylmaidy.
Qazaqstan Respublikasy «Äkımşılık qūqyq būzuşylyqtar turaly» kodeksıne de özgerıster engızıldı. Onyŋ 161-2-babynyŋ 1-tarmaqşasyna säikes, Qazaqstan Respublikasynyŋ aumaǧynda sauda qyzmetın jüzege asyru (jūmystardy oryndau, qyzmet körsetu) barysynda tölem kartochkalaryn paidalana otyryp tölem qabyldauǧa mındettı jeke käsıpkerdıŋ nemese zaŋi tūlǧanyŋ arnauly tölem jabdyǧy (qondyrǧysy) bolmaǧan jaǧdaida, jeke käsıpkerler – qyryq, şaǧyn nemese orta käsıpkerlık subektısı sanalatyn zaŋi tūlǧalar – alpys, ırı käsıpkerlık subektılerı bolyp sanalatyn zaŋi tūlǧalar seksen ailyq eseptık körsetkış mölşerınde aiyppūl salynady. Mūndaida jabdyq (qondyrǧy) qyzmet körsetuşı bankpen nemese jekelegen bank operasiialary türlerın jüzege asyruşy ūiymmen jasalǧan kelısımşart negızınde ornatylady.
Qolma-qol aqşasyz esep aiyrysudy keŋınen örıstetu qolma-qol aqşanyŋ qozǧalys aiasyn edäuır şektep, olardyŋ ainalymyndaǧy daiyndau, tasymaldau, saqtap, esepteu şyǧymdaryna qatysty ırkılısterdı qysqartuǧa mümkındık beredı. Qolma-qol aqşasyz tölemderdıŋ tiımdı pışımderın engızu esep aiyrysu ısındegı aqşa tölemı men ainalymyn jedeldetu el ekonomikasynyŋ aşyqtyǧy men tiımdılıgın arttyruǧa jol aşady.
A.KENJEǦOZİNOVA,
QR Ūlttyq bankı Ortalyq
filialynyŋ ekonomisı, bas maman
