Eldıŋ ekonomikalyq täuelsızdıgın körsetetın basty belgılerdıŋ bırı – töl valiutasy. Būl būljymaityn qaǧida deuge bolady. Täuelsızdıktıŋ şirek ǧasyrlyq toiynyŋ qarsaŋynda elordada töl teŋgemız ainalymǧa engızılgen künnıŋ män-maǧynasyn aşyp, ūlttyq valiutamyzdy ūlyqtaǧan alqaly jiyn öttı.
«Qazaqstan Täuelsızdıgıne 25 jyl: ūlttyq valiuta» degen taqyryppen ötken konferensiiaǧa Memlekettık hatşy Gülşara Äbdıqalyqova, Ūlttyq bank töraǧasy Daniiar Aqyşev, Parlament deputattary, teŋgenıŋ düniege keluıne atsalysqan belgılı ekonomist ǧalymdar, qarjygerler qatysty. Jiyn basynda söz alǧan Memlekettık hatşy Gülşara Äbdıqalyqova teŋgenıŋ el taǧdyrynda alatyn maŋyzdy orny turaly baiandady.
– Memlekettık tuymyz, Änūranymyz, Eltaŋbamyzben qatar, Täuelsızdıktıŋ eŋ basty belgılerınıŋ bırı – memlekettıŋ töl valiutasynyŋ boluy. 1993 jyly 15 qaraşada Qazaqstannyŋ öz valiutasy – teŋge ainalymǧa engızılıp, ülken tarihi qadam jasaldy. Ol ekonomika toqyrap, öndırıster jabylǧan, tıptı qarapaiym adamdardyŋ jalaqysyna deiın syrtqy faktorlarǧa täueldı bolǧan asa kürdelı kezeŋ edı.
Elbasy N.Nazarbaevtyŋ syndarly saiasatynyŋ arqasynda elımız uaqyt synynan sürınbei öttı. Al töl teŋgemız täuelsızdıktıŋ aişyqty simvoldarynyŋ bırıne ainaldy. Halyqtyŋ köŋılıne senım ūialatyp, bolaşaqqa nyq qadam basuyna jol aşty. Älemdık daǧdarysqa laiyqty tötep berıp, myzǧymas quatyn däleldedı, – dedı Memlekettık hatşy.
Gülşara Äbdıqalyqova «Elbasy N.Nazarbaevtyŋ jalpyūlttyq bırlık pen kelısım ülgısı Qazaqstannyŋ jarqyn jetıstıkterınıŋ şeşuşı faktory ekenın, sondai-aq, oǧan Qazaqstan halqy Assambleiasy da yqpal etkenın jetkızdı. Memlekettık hatşy atap ötkendei, bügınde teŋge ekonomikamyzdyŋ tıregıne, berekelı de merekelı tırşılıgımızdıŋ küretamyryna ainalǧan. Ol aldaǧy uaqytta da Qazaqstannyŋ jarqyn jeŋısterı men tolaǧai tabystarynyŋ tūǧyry bola beretınıne senım zor.
Osy konferensiiada Ūlttyq bank töraǧasy Daniiar Aqyşev Täuelsızdıktıŋ 25 jyldyǧyna arnalǧan 10 myŋdyq kädesyilyq banknotty jäne monetany jūrt nazaryna ūsyndy.
– Elbasy ūsynǧan «Mäŋgılık El» ideiasynyŋ myzǧymas negızderınıŋ bırı – ūlttyq bırlık, beibıtşılık jäne kelısım. Barşamyzdyŋ Otanymyz bır, taǧdyrymyz bır. Bügın sızderdıŋ nazarlaryŋyzǧa ūsynatyn estelık monetaǧa osy ideia negız boldy. Täuelsızdık tarihy – Memleket basşysynyŋ tarihymen tyǧyz bailanysty. Sol sebeptı, Ūlttyq bank Täuelsızdıktıŋ 25 jyldyǧyna arnalǧan, elımızdıŋ damuyna Prezidenttıŋ qosqan ülesın beineleitın mereitoilyq banknotty nazarlaryŋyzǧa ūsynady, – dedı Daniiar Aqyşev.
Banknotty tanystyru saltanatynda aitylǧandai, on myŋdyq kupiurada saqtar däuırınen bügıngı künge deiıngı tarih jinaqtalǧan. Qazaqstannyŋ kartasy el halqynyŋ ortaq üiı retınde körsetılgen. Qazaq elı monumentındegı Samūryq qūs ötken kün men bügınnıŋ sabaqtastyǧyn beineleidı. Mereitoilyq kupiura Prezidentımızdıŋ el damuyna sıŋırgen eren eŋbegınıŋ körınısın beineleuge baǧyttalǧan.
5 myŋ nominaldaǧy monetaǧa toqtalar bolsaq, ol 925 synamaly kümısten jasalypty. Betkı jaǧynda Qazaq elı monumentı, ūlttyq kiımdegı är türlı ūlt ökılderı beinelengen. Kün şapaqtarynyŋ körınısımen kömkerılgen monetanyŋ salmaǧy 777,5 gramǧa teŋ.
Daniiar Aqyşev aitqandai, Ūlttyq bank kädesyilyq banknot pen monetany Qazaqstan Respublikasynyŋ Tūŋǧyş Prezidentı künı – 1 jeltoqsanda jaryqqa şyǧarady. Osylaişa, Täuelsızdık toiynyŋ qarsaŋynda halqymyz üşın ülken syi jasalmaq.
Qazaqstan qarjygerlerı qauymdastyǧy keŋesınıŋ töraǧasy Maǧjan Äuezovtıŋ pıkırınşe, jaŋa banknot pen moneta halyq üşın airyqşa baǧaly zat bolady.
– Ūlttyq valiutamyzdyŋ ainalymǧa enuı – Qazaqstannyŋ tarihyndaǧy airyqşa oqiǧalardyŋ bırı. 1993 jyldyŋ qaraşa aiynda Qazaqstan Prezidentınıŋ «Qazaqstan Respublikasynyŋ Ūlttyq valiutasyn engızu turaly» Jarlyǧy şyqqan bolatyn. Sodan bergı aralyqta memleketımızdıŋ ekonomikalyq qūrylymy qalyptasty. Al Täuelsızdık künınıŋ qarsaŋynda Ūlttyq banktıŋ Memleket basşysy beinelengen kupiura men monetany tanystyrǧany öte oryndy qadam dep oilaimyn. Kupiuraǧa Elbasynyŋ suretı beinelenuı Qazaqstannyŋ täuelsız el retınde qalyptasuyndaǧy Prezidenttıŋ airyqşa rölın bıldıredı. Būl kupiura ülken qūndylyqqa ainalady, ony adamdar baǧaly dünie retınde saqtaidy dep senemın, – dedı Maǧjan Äuezov.
Filosofiia ǧylymdarynyŋ doktory, akademik Ǧarifolla Esım Ūlttyq bank tanystyrǧan jaŋa banknotty sonau 1993 jyly şyqqan alǧaşqy 1 teŋgelıkpen salystyrdy. Ǧalymnyŋ paiymyna salsaq, teŋgede äl-Farabiden bastap, Nūrsūltan Nazarbaevqa deiıngı aralyqtaǧy elımızdıŋ tarihy körınıs tauyp otyr.
– Bır teŋgelık banknotqa äl-Farabi beinelengen edı. Mıne, sol oqiǧaǧa da 20 jyldan astam uaqyt ötıptı. Bügın Daniiar Aqyşev myrza 10 myŋ teŋgelıkte Elbasy beinelengenın aitty.
Demek, teŋge arqyly äl-Farabiden bastap, Nūrsūltan Nazarbaevqa deiıngı tarih körınıs tauyp otyr. Töl teŋgemızdıŋ törge ozǧan künı qūtty bolsyn! Teŋgemız teŋsele bermei, tūǧyrly bolsyn! – dedı Ǧ.Esım.
Osy jiynda aitylǧandai, teŋgenı jasau, ainalymǧa engızu öte kürdelı jaǧdaida jürgızılgen. Ol kezeŋde mamandardyŋ täjıribesı az, resurs jetkılıksız, bılıktılık tömen edı, ondaǧan jyldar boiy qalyptasqan ekonomikalyq qatynastar küiregen uaqyt bolatyn. Teŋgenı düniege äkelu jūmystaryn Qazaqstan Respublikasynyŋ Prezidentı tıkelei qadaǧalap, atsalysty.
Konferensiiada esımı elge belgılı memleket jäne qoǧam qairatkerlerı, ekonomist ǧalymdar söz söilep, töl valiutamyz elımızdıŋ qarjylyq täuelsızdıgınıŋ simvoly ekenın airyqşa atap öttı. Olar özınıŋ ūlttyq aqşasy bar el ǧana damudyŋ jaŋa kezeŋıne aiaq basyp, naryqtyq ekonomikanyŋ qūrylymyn qalyptastyra alatynyn tılge tiek ettı.
Arnūr ASQAR,
«Egemen Qazaqstan»
Suretterdı tüsırgen
Erlan OMAROV
«Egemen Qazaqstan» gazetı,
№220, 16 qaraşa, särsenbı, 2016
