Tarih taqyryby qyzu talqylanyp jatyr. Äleumettık jelılerdıŋ bırınde Qūralai Şubaeva esımdı qarapaiym qazaq qyzy jazyp ötkendei, tarihi aqiqatqa susaǧan qoǧam öz ötkenın aşyp, esıne tüsıre almai, buyrqanyp jatqanǧa ūqsaidy. Ärine, bodandyqtan bosaǧan eldıŋ osyndai küige tüserı anyq. Qai kezde de öktemdık ornatqan otarlauşy el qol astyndaǧy baǧynyşty halyqty tamyrynan ajyratyp, jan-tänımen özıne berılgenın, sıŋısıp, joq bolyp ketkenın közdeidı. Erte zamandardaǧy qūl ielenuşılerdıŋ malailaryn mäŋgürtke ainaldyryp, būiryqty ǧana oryndaityn sanasyz küige tüsırgenı sekıldı.
Sondyqtan da, bız «ata-babalarymyz batyr bolǧan, myqty bolǧan» dedık, bıraq, soǧan özımız senbedık. Ötkenımızde nebır altyn ǧasyrlardy bastan keşkenımızdı, älemge auyz aştyryp, aidai tanymal bolǧanymyzdy sezdık, bıraq, onyŋ tarihyn, naqty dälelderın bılmedık. Sol sebeptı de, özımızge pır sanap, ülgı-önege tūtatyn tūlǧa tappadyq. Tarihymyzda aty qalǧan ata-apalarymyz sanauly ǧana edı…
Bertınde bärı bırtındep aşyla bastady. Bız bäzbıreuler özımızge jattatyp, sanamyzǧa taŋyp kelgendei, jabaiy köşpelı halyq bolmaǧanymyzdy bıle bastadyq. Arheolog Zeinolla Samaşev aitqandai, tarihta bıren-saran el bolmasa, bıryŋǧai köşpelı tırlık keşken halyq az eken. Är däuırde klimattyŋ özgerısterıne bailanysty, otyryqşylyq pen köşpelı salt qatar ūstalyp kelıptı. Otyryqşylyq bolǧan soŋ, ärine, eldımeken, qonystar, qalalar da bolady. Demek, qazaq qala körmegen halyq emes eken. Atam zamannan būl eldıŋ öz zamanyna sai örkenietı bar qonystary bolǧan.
Eŋ qyzyǧy, antropolog Orazaq Smaǧūl aityp jürgendei, bızdıŋ tört myŋ jyldyq tarihymyz bar. Osynau keŋ baitaq qazaq dalasyn osydan tört myŋ jyl būryn mekendegen adamdardyŋ süiekterı, antropologiialyq zertteuler nätijesı boiynşa, qazırgı qazaqtyŋ bolmysymen säikestıgı däleldengen. Iаǧni, qazaqtyŋ tört myŋ jyldan berı osy ölkenı mekendep kele jatqan, tarihy tereŋnen tartylǧan halyq ekenı belgılı bolyp otyr. Ony älem ǧalymdary moiyndauda.
Endeşe, tarihqa qatysty bır jaŋa derek jariialana qalsa, qoǧamnyŋ qyzu talqylap, ılıp ala jöneletını – zaŋdylyq. Bız – tarihi jady būrmalanǧan halyqpyz. Özımızdıŋ ötkenımızden adasyp, bar dünielerımızden, tarihi qūndylyqtarymyzdan köz jazyp qalǧan ūrpaqpyz.
Quantatyny, juyrda Memlekettık hatşy ötkızgen ülken jiynda osy mäselenı oŋǧartu alǧa mındet etıp qoiyldy. Tarihşylarǧa äzırge etnos kökjiegın bızdıŋ däuırımızdıŋ bırınşı myŋjyldyǧyna deiın keŋeitu tapsyryldy. Keŋestık kezeŋde qysymǧa ūşyrap, bükıl älemmen bailanysy üzılgen qazaq halqynyŋ bükıl planetanyŋ osy öŋırındegı alatyn orny turaly naqty tüsınıktı özgertuge yqpal etu maqsaty qoiyldy.
İä, qazaq halqy aiaq astynan HV ǧasyrda qalyptasa salmaǧan eken. Adam balasynyŋ söileu tılıne «qazaq» degen at qosylmai tūryp-aq, qazırgı qazaq ūltynyŋ qyzu tırşılıgı, tarihi ömırı jürıp jatqan.
Demek, maŋdaiyna öktem elderge mäŋgılık jaltaqtap ötu jazbaǧan, öz jerıne özı qoja, tarihy bai jäne Prezidentımız aitqandai, «tarihynda ūialatyn eşteŋesı joq» ūly qazaq ökılımız. Endeşe, öz-özın ızdep, alasūrǧan qoǧamdaǧy tarihşylarǧa artylǧan jauapkerşılık jeŋıl emes. Al, «men qazaqpyn» degendı keudemızdı kerıp aitpau – bız üşın künä.
Näzira BAIYRBEK,
n.bairbek@astana-akshamy.kz
