Qazaq – ūlttyq önerımen, salt-dästürımen ǧana emes, darhan köŋılımen, qonaqjai peiılımen, asty qadırlei bıletınımen, bai dastarqanymen berekelı ūlt. Halqymyzdyŋ as äzırleu şeberlıgı, ettı saqtauy, maldy baptauy, ūlttyq taǧamdarynyŋ jasalu tehnologiiasynyŋ özı – ülken mektep, erekşe ülgı. Qai zamanda aitsa da halyq asty qūrmetteu men baǧalaudyŋ jolyn da, jön-josyǧyn da, ony dämdi etip äzirleudiŋ de közin, kezin, retin taba bilgen.
El däuleti men qarym-qabiletin, tüsinigin tanytudy qazaq keŋ dastarqan arqyly, iaǧni as, qonaqasy arqyly körsetken. Osy jolda tūşymdy söz aityp, dämdi taǧam berumen birge onyŋ taza, bütin ydysyna deiin erekşe nazarda bolǧan. Syrttan kelgen kisiler de eldi osy qonaqasy berudiŋ joly men jöni arqyly synap, baǧasyn bergen. Demek, ūlt mädenietinde tamaq, däm tatyru ekonomikalyq, diplomatiialyq jäne tälim-tärbielik qyzmet atqarǧan. Būl iste, ärine, qazaq halqynyŋ qonaqjailyq dästüri şetelderde erte zamannan-aq aŋyz bop taraǧan. Qazaq qonaqasy berude qonaq taŋdaudy, basqa ūlt, din ökilderi dep böludi de bilmegen, törge şyǧaryp, aşyq qabaq tanytqan, dostyq köŋilin körsetken. Şarşaǧanyna, mūqtajyna at, as, kölik syilai da bilgen.
Qazaqta, ūmyt bolǧan ūlttyq dästürlerımız sekıldı, ūmyt bolǧan ūlttyq as türı jeterlık. Tabiǧi taza, aǧzaǧa paidaly ūlttyq asty qoldanu qai jaǧynan da tiımdı. Qūramy därumenge toly, ärı as, ärı emdık qasietı bar ūlttyq taǧamnyŋ bırı – jaujürek.
A.Qūralūlynyŋ qūrastyruymen şyqqan «Qazaq dästürlı mädenietınıŋ ensiklopediialyq sözdıgı» eŋbegınde «jaujürek» sözıne bırneşe mysal keltıredı. Köbıne «jaujürek jauyngerler» degen tırkes retınde qoldanylyp, batyr, erjürek, batyl degen maǧynany bıldıredı dep körsetılgen. Qol bastaǧan batyrlar bır sözınde «Osy jaujürektıgımnıŋ qadırın keiın ūqtym ǧoi, aǧaiyn!» dep jatatyny da sondyqtan. Odan bölek, aŋşylardyŋ atyp alǧan aŋynan jasalatyn taǧam delıngen. Iаǧni atyp alǧan aŋnyŋ sauyr etı men maiyn orap, qaqtap, dalada pısırıp jegen. Aŋşylardyŋ aŋdy atyp alǧanda, sol jerde sauyry men maiynan jasaityn käuap tärızdı taǧam. Jaujürektı keide üide soiylǧan maldan da jasaidy. Bız osy joly zeinet jasyndaǧy Aiman äjeden jaujürektıŋ jasalu jolyn sūraǧan edık.
– Būrynǧy apalarymyz, analarymyz, äjelerımız öjettık, batyldyq, erlıktı tu etken er-azamattarǧa arnap jauǧa qarsy şapqanda erlerımız batyl bolsyn degen oimen jaujürek taǧamyn daiyndaǧan. Bauyr men şarmai qosylyp daiyndalǧanda, batyldyq beredı eken dep eseptelgen. Būl taǧam jürekke de öte paidaly. Sondyqtan jasap jürıŋızder. Özı öte dämdı, paidaly. Otbasyŋyzǧa, balalaryŋyzǧa, tıptı qonaqtaryŋyzǧa da ūnaityny sözsız, – deidı elordalyq apamyz Aiman Qaiyrgeldina.
Jaujürektı jasauǧa köp närsenı satyp aludyŋ qajetı joq, şikı bauyr etı, qoidyŋ ış maiy (şarmai), süt bolsa bolǧany. Bauyrdyŋ syrtyndaǧy qabyn alyp tastaǧan soŋ ortaşa bölıktermen ūzynşa etıp bölıp alamyz da, bır saǧatqa sütke salyp qoiamyz. Sütte tūryp, äbden jıbıgen bauyrdy alyp, jaqsylap juǧan soŋ tūzdaimyz. Sosyn ış maidy tört bölıkke yŋǧaily etıp bölıp, bauyrdy salyp, oraimyz. Tıs şūqylaitynmen tüirep, barlyǧyn jasap şyǧamyz. Işı taza, şamaly qyzdyrylǧan qūrǧaq tabaǧa oralǧan bauyrdy salyp, şamamen 4-5 minuttai äbden qyzarǧanşa quyramyz. Quyrylǧan bauyr salynǧan tabanyŋ qaqpaǧyn jauyp, būqtyryp alu qajet. 10 minutta daiyn bolǧan jaujürek taǧamyn ydysqa salyp, kökpen äsemdep, qyzanaq nemese qiiarmen bırge ūsynuǧa äbden bolady.
Qazaq däm tatyrudy dostyqtyŋ, tatulyqtyŋ, birliktiŋ, eldiktiŋ sara joly dep bılgen. Būl dästür qazaq halqyn mülde daralap körsetedi. «Qolynan däm tatu», «däm tūzy jarasyp», «dämnen ülken emes» degen syndy tırkester arqyly salt-joralarmen tyǧyz astasyp jatqanyn baiqaimyz. Balalyq şaqtaǧy eŋ aiauly estelıkterımız tuǧan üidıŋ qabyrǧasynda äzırlengen taǧamnyŋ dämımen bailanysty ekenı ras. Ūlttyq taǧamdar dastarqannyŋ säni ǧana emes, täbettiŋ de kiltin aşatyn taŋǧajaiyp dese de bolady. Sondyqtan apa-äjelerımız jasaǧan, bügınde ūmytyla bastaǧan ūlttyq taǧamdardy jasau, jastarǧa jetkızu – paryz.
