Äleumet

Ūstaz degen ūly ūǧymǧa laiyq edı…

Tumaq bolsa, ölmek bar... Ölgendı eske tüsırgende, bız olardyŋ tırısınde ıstegen ısın eskeremız. Sonyŋ ısındei ıs ıstep, sonyŋ ömırındei ömır sürudı ızdeimız. Sondyqtan, ölgendı eske tüsırgende onyŋ ısterın eskeru – bızdıŋ eŋ bırınşı mındetımız. Smaǧūl SÄDUAQASŪLY

Byltyrǧy jyldyŋ 17 qaŋtarynda taŋerteŋgılık mezgılde ūialy telefonym şyr ettı. Özım de ūiqym būzylyp, erte oianyp jatqan edım. Telefon soǧyp tūrǧan qalalyq Ardagerler keŋesınıŋ beldı müşesı ınım Amangeldı Aşirov eken. – Mäke, keşırıŋız, suyq habar aitqaly tūrmyn. Bügın taŋǧy saǧat altyda «Astana qalasynyŋ qūrmettı azamaty» Otyzbai Süiındıkūly ömırden ötıp kettı. Bärımızge qadırlı, aqylşy aǧa bolyp jürgen erekşe meiırımdı jan edı, qaiǧyryp, özıŋızge köŋıl aitamyn dedı.

O, jalǧan dünie-ai, osydan bırneşe kün būryn özınıŋ ädetımen üige telefon soǧyp, qal-jaǧdaidy sūrap, bıraz äŋgıme qūrǧan edık. Özınıŋ süikımdı qoŋyr dausymen amandyq-sau­lyq tılep qoştasyp edı. Sol küngı tıldesuımız soŋǧy ret ekenın kım sezgen?! Amal qanşa… Ajal-ǧapyl, onyŋ syryn kım bılıptı?

…Ardaqty aǧanyŋ ömırbaianyna köz jügırtsek, ol bır dastan tärızdı jäne jalpy sol kezdegı qazaq auyldaryndaǧy jaǧdaidan eş aiyrmaşylyǧy joq. Joqşylyq pen tarşylyqqa jetımdık te bırge qosylǧan qiyn zaman edı. Äkesı dünieden ötkende Otyzbai nebärı bes jasta, al ınısı Otarbai odan da kışı bolatyn. Ol Aqmola oblysynyŋ Qorǧaljyn audanynda düniege kelgen. Balǧyn balalyq şaǧy Qaratomar men Tyŋǧylyqty auyldarynda ötken. Äkesız qalǧan balalaryn eşkımnen kem qylmaimyn degen anasy Rahila qolynan kelgennıŋ bärın jasauǧa tyrysty. Sol kezdıŋ auyr jaǧdaiyna bailanysty Rahila apai tūŋǧyşy Qasendı Qyzyljar qalasyndaǧy balalar üiıne tapsyruǧa mäjbür boldy.

Bala Otyzbaidyŋ mektepte oqyp, ösıp-jetıluı Otan soǧysynyŋ sūrapyl jyldaryna tūspa-tūs keldı. Soǧys Otyzbaidy erte eseittı. Auyl balalarymen bırge soǧysqa attanǧan azamattardyŋ ornyn basyp egın ordy, şöp şapty. Ne kerek, sol kezdegı kolhozdyŋ barlyq nauqandyq jūmystarynyŋ bükıl auyrtpalyǧyn auyldastarymen bırge bölısıp, jeŋıstı jaqyndatuǧa qoldan kelgen ülesterın aiamai qosty.

Osyndai auyr jūmysty atqara jürıp, mektepte oqityn sol kezdıŋ balalary sabaqtan bır qol üzbeitın. Äsırese, bala Otyzbai zerektıgın tanytyp, sabaqty öte jaqsy degen baǧamen oqydy. Bır synyptan ekınşı synypqa köşerde, onyŋ ülgerımın mūǧalımderı basqalarǧa ülgı etetın.

Otyzbai Süiındıkūly direktor bolǧan jyldary osy oqu ornynyŋ jaŋa keşendı ǧimaratynyŋ qūrylysy bastaldy. 576 oryndyq ekı studenttık jatahana jäne 1200 oryndyq oqu korpusy salyndy. Materialdyq bazany damytu jönınen kolledj respublikalyq baiqauda bırınşı oryn, al Odaq boiynşa ekınşı oryn aldy. Elordany Almatydan Aqmolaǧa köşıru kezeŋınde Otekeŋ basqarǧan pedagogikalyq ūjym būl şaraǧa belsene qatysty. Jalpy Otekeŋnıŋ osy bılım ordasynda qaldyrǧan ızı erekşe

Soǧystyŋ üşınşı qysy tym qatty boldy. Aqyrǧan aiaz ben aq tütek borany kezek almasyp, şarua adamynyŋ eŋsesın bır kötertpedı. Būl kezde Otyzbai Qyzyl tu atyndaǧy kolhoz ortalyǧyndaǧy orta mekteptıŋ segızınşı synybynda oqityn. Otyzbailar tūratyn Tyŋǧylyqty auyly kolhoz ortalyǧynan bes-alty şaqyrym qaşyqtyqta bolatyn. Qystyŋ qaqaǧan aiazynda balalardyŋ ekı ortada jaiau qatynauy qiiamet edı. Bıraq soǧan qaramastan, olar sabaqtan keşıgıp nemese kelmei qaludy bılmeitın.

Bır künı sabaqtan keiın Otyzbaidy mektep direktory Nūrtaza Şoşanov şaqyrtty. Oquşylardyŋ būl ūstaz aǧaiǧa degen süiıspenşılıgı erekşe edı. Ömırden körgen-tüigenı mol Nūrtaza aǧai bıreuge dauys köterıp, ūrsudy bılmeitın. Bıraq ol kısınıŋ bergen tapsyr­malaryn oquşylar tügılı, basqa mūǧalımder būljytpai oryndaityn. Ūzaq jyldarǧy mınsız atqarǧan ūstazdyq eŋbegı eskerılıp, Nūrtaza Şoşanov aǧai oblys mūǧalımderı arasynda alǧaşqylardyŋ bırı bolyp, Lenin ordenımen marapattaldy.

Otyzbai kelse, mektep direktorynyŋ bölmesınde kolhoz basqarmasynyŋ töraǧasy da otyr eken. Sözdı bırden Nūrtaza aǧai bastady.

– Otyzbai, mekteptegı üzdık oquşy retınde saǧan bır jauapty mındet jüktegelı otyrmyz. Tyŋǧylyqty auylyndaǧy bastauyş mekteptıŋ jabuly tūrǧanyn bılersıŋ. Däl qazırgı kezde auyl balalaryn oqytatyn közı qaraqty mūǧalım tabu mümkın bolmai tūr. Sondyqtan tüske deiın osynda sabaǧyŋdy oqysaŋ, tüsten keiın auyldaǧy bastauyş mektepte bala oqytsaŋ. Joǧary synyp oquşylary arasynan senı taŋdauymnyŋ sebebı bırınşıden, sabaq ülgerımıŋ üzdık bolsa, ekınşıden, qai bır ıstı bolmasyn sen tiianaqty atqaruymen közge tüstıŋ. Sabaq beretın mūǧalım tabylyp jatsa, ony da köre jatarmyz, – dep Nūrtaza aǧai sözın aiaqtady. Kütpegen jerden mūndai ekı bırdei aǧailardyŋ tapsyrmasyna ne dep jauap bererın bılmei, qipalaqtap qalǧan Otyzbaidyŋ oiyn kolhoz basqarma töraǧasy bölıp:

– Brigadirge özım aitamyn. Otyn bölıp, mekteptı jylytyp qoisyn. Erteŋnen bastap ıske kırıs, qaraǧym, – dep basqarma bastyǧy kiıne bastady.

Osy bır körınıstı oi elegınen ötkızıp qarasam, sol bır qiyn-qystau kezeŋdegı eldı basqaryp jürgen aǧailardyŋ tıkelei özderıne qarasty jäne jauapty şaruany bır sät ysyryp tastap, auyl balalarynyŋ oqularyn üzbei jalǧastyrularyna mümkındık tudyrulary şyn mänınde ūltynyŋ erteŋın oilaǧan ūltjandy azamattardyŋ erlıgı dep baǧalauǧa tūrarlyq mysal der edım.

Erteŋınde ortalyqtaǧy oquyn bıtırıp kelgen Otyzbai köpten berı jabyq qalǧan auyldaǧy mektep üiınıŋ esıgın aşty. Alǧaşqy künı jinalǧan alty balaǧa bastauyş synyp baǧdarlamasy boiynşa därıs beruge kırıstı. Söitıp on tört jasqa qaraǧan Otyzbaidyŋ alǧaşqy ūstazdyq joly osylaişa bastaldy. Sol sūrapyl soǧystyŋ ökpek jelı ökpenı qysqan qytymyr qysynda qolǧa alǧan osynau ūstazdyq mamandyqtyŋ jarty ǧasyrdan astam uaqytqa sozylyp, barlyq sanaly ǧūmyrynyŋ adastyrmas temırqazyǧyna ainalatynyn sol sätte eseiıp qalǧan Otyzbai sezgen joq edı.

1947 jyly Aqmola qalasyndaǧy Stalin atyndaǧy orta mekteptı oidaǧydai tämamdaǧan Otyzbai Süiındıkūly joǧary oqu ornyna bırden barmai, tuǧan auyly Tyŋǧylyqqa kelıp, mūǧalım bolyp ısteudı ūiǧardy. Ondaǧy maqsaty – şyn mänınde osy märtebelı mamandyqty taŋdauy dūrys ekenıne özınıŋ de, anasynyŋ da közın jetkızu edı.

Kelesı jyly jazda anasynyŋ aq batasyn alyp, arman jetegımen respublika astanasy Almatyǧa attandy. Keibıreu­ler siiaqty ülken qaladaǧy köp oqu oryndaryn jaǧalap, mamandyq taŋdau oiynda da bolǧan joq. Ol özınıŋ ömırlık jolyn, mäŋgılık mamandyǧyn on tört jasynda-aq qalap alǧan edı. Almatyǧa kelısımen Qazaq memlekettık universitetınıŋ tarih fakultetıne qūjattaryn tapsyrdy.

Universitettı oidaǧydai tämamdaǧan 1953 jyly taŋdauynyŋ berık ekendıgın taǧy däleldedı. Bırden universitet joldamasymen Aqmola qalasyndaǧy Jambyl atyndaǧy №4 orta mektepke tarih pänınıŋ mūǧalımı bolyp ornalasty. Üş jyl qatarynan alǧan joǧary bılımın täjıribemen ūştastyryp, osy ırı de ırgelı mekteptıŋ joǧary synyptaryna därıs berdı.

1972 jyldan bastap Otekeŋ Ädılbek Maikotov atyndaǧy pedagogikalyq uchilişege basşylyqqa keldı. Sodan berı otyz jyldan artyq uaqyt artta qaldy. Sol kezdegı uchilişe qazır gumanitarlyq kolledj bolyp atalady. Oqu mekemesınıŋ aty özgergenımen, Otekeŋ qalyptastyrǧan bılım beru men ony täjıribemen ūştastyru dästürı sol Otekeŋ basşylyq jasaǧan qalpynan özgermegen. Keŋes ükımetı kezınde şäkırtterdıŋ sany ekı myŋǧa jetken kezderı boldy. Odaq boiynşa bılım beru sapasy jaǧynan üşınşı orynǧa köterılıp, pedagogtar daiarlaudaǧy eŋbekterı üzdık baǧalandy. Qazırgı kezde osy oqu ornynan qanat qaqqan şäkırtterdıŋ aldy ǧylym doktory, professor därejesıne jettı.

Otyzbai Süiındıkūly direktor bolǧan jyldary osy oqu ornynyŋ jaŋa keşendı ǧimaratynyŋ qūrylysy bastaldy. 576 oryndyq ekı studenttık jataqhana jäne 1200 oryndyq oqu korpusy salyndy. Materialdyq bazany damytu jönınen kolledj respublikalyq baiqauda bırınşı oryn, al Odaq boiynşa ekınşı oryn aldy. Elordany Almatydan Aqmolaǧa köşıru kezeŋınde Otekeŋ basqarǧan pedagogikalyq ūjym būl şaraǧa belsene qatysty. Jalpy Otekeŋnıŋ osy bılım ordasynda qaldyrǧan ızı erekşe. Otyzbai Süiındıkūlynyŋ ūzaq jyldarǧy bılım beru salasyndaǧy üzdık eŋbegın eskere otyryp, Qazaqstan Respublikasynyŋ Oqu-aǧartu ministrlıgınıŋ şeşımımen gumanitarlyq kolledjde «Res­publikaǧa eŋbegı sıŋgen mūǧalım Otyzbai Süiındıkovtıŋ» kabinetı aşyldy. Eŋbegıne qarai – önbegı demekşı, ūzaq jyldarǧy jemıstı eŋbegı eskerılıp, orden-medaldarymen marapattaldy. Astana qalalyq Ardagerler keŋesınde Otekeŋmen bırge ötkızgen jyldary ūstaz aǧamyzdyŋ özıne berılgen tapsyrmany ärdaiym mınsız oryndaityn, öz ısınıŋ känıgı mamany ekenıne közım jettı. Mınezı jıbektei, sözı jūp-jūmsaq. Eşkımnıŋ betıne kelıp auyr söz aitpaityn-dy, özı de jaidary ärı sabyrly, biiazy qalpynda jüretın, bostekı söz, ösek-aiaŋnan boiyn aulaq ūstaityn asyl aǧam edı. Soŋǧy kezge deiın Otekeŋdı aǧa deuşı edım. Bır künı aǧamnyŋ qal-jaǧdaiyn bıleiın dep üiıne telefon şaldym. Telefon tūtqasyn kötergen Svetlana jeŋgemnen: «Otyzbai aǧam üide me eken?» degen sūraǧyma: «Meiram, Otekeŋ saǧan aǧa emes, jezde bolady, al men Baianauyldan ekenımdı bılıp jür» dep apam maǧan «mat» qoimasy barma?! Söitsem, talai uaqyttan berı menıŋ qai jaqtan ekenımdı bılıp jürse de, Otekeŋ bırde-bır ret maǧan «baldyz» bolasyŋ dep aitqan joq. Osy bır mysaldyŋ özı – Otekeŋnıŋ sypailyǧy, söileu mädenietı, özın-özı ūstauy, özge kısıge qūrmetı, joldas-joraǧa öte ystyq yqylaspen, ıltipatpen qarauy baiqaǧan adamdy taŋǧaldyratyny sözsız.

Otekeŋ ūstaz degen ūly ūǧymǧa laiyq ǧūmyr keştı. Jarty ǧasyrdan artyq ömırden süiıp alǧan asyl jary Svetlana Nūrymqyzy apam ekeuı tört perzent tärbielep ösırdı. Olardyŋ bärı ömırden öz joldaryn tauyp, joǧary bılımdı maman atandy. Sol balalarynan körgen nemere-jienderın tärbielep, solardyŋ qyzyǧyn körıp, Otekeŋ masattanyp jüruşı edı. Ätteŋ…

Otekeŋnıŋ jarqyn beinesı, ūstazdyq mūrasy ärdaiym ūrpaq jadynda saqtalady. Asyl aǧamnyŋ, jıbektei mınezdı jannyŋ aldy jaryq, jatqan jerı jaily, imany joldas bolsyn deimın!

Meiram BAIǦAZİN, «Qazaqstannyŋ qūrmettı

jurnalisı», Astana qalalyq Ardagerler keŋesınıŋ müşesı

 

Taǧyda

admin

«Astana aqşamy» gazetı

Ūqsas jaŋalyqtar

Pıkır üsteu

Back to top button