Zeinetaqy – ärbır salymşynyŋ menşıgı
Qazaqstandaǧy jinaqtauşy zeinetaqy jüiesınıŋ qūrylǧanyna 20 jyldan asty. Osy jyldar ışınde jüie talai belesterden öttı. Bügınde «Bıryŋǧai jinaqtauşy zeinetaqy qory» AQ – zeinetaqy jüiesınıŋ barlyq qarjylyq jäne aqparattyq aǧyndarynyŋ bıryŋǧai operatory. Qordyŋ Astana qalasyndaǧy filialynyŋ direktory – Basqaruşy direktor Mūrat Şärıpov bızge bergen sūhbatynda zeinetaqy jüiesıne qatysty bırqatar saualǧa jauap berdı.
– «Zeinetaqy jinaqtaryn bırjolǧy tölem retınde nemese merzımınen būryn aluǧa bola ma?» degen sūraq salymşylar tarapynan jiı qoiylady. Būǧan qalai jauap berer edıŋız?
– İä, būl sūraqty bızdıŋ salymşylar jiı qoiady. Qordaǧy zeinetaqy jinaqtary aluşylarǧa zaŋnamada közdelgen jaǧdailar tuyndaǧan kezde ǧana berıledı. Eŋ negızgı jaǧdai – zeinetkerlık jasqa tolu. Öitkenı zeinetaqy taǧaiyndaudaǧy negızgı maqsat – qūrmettı demalysqa şyqqan adamdardyŋ kündelıktı tırşılıgın laiyqty qamtamasyz etu.
Sonymen qatar «Qazaqstan Respublikasynda zeinetaqymen qamsyzdandyru turaly» QR Zaŋyna säikes qordan zeinetaqy tölemderı zeinetkerlık jasqa tolǧan azamattarǧa (erlerge 63 jasqa tolǧanda, äielderge biyl 59 jasqa tolǧanda) jäne bırınşı nemese ekınşı toptardaǧy mügedektıgı merzımsız bolyp belgılengen jandarǧa tölenedı. Būdan basqa, elden tys jerlerge tūraqty tūruǧa ketken, ketu deregın rastaityn qūjattardy ūsynǧan şeteldikter men azamattyǧy joq adamdardyŋ mindetti jäne mındettı käsıptık zeinetaqy jarnalary esebinen zeinetaqy tölemderin aluǧa qūqyǧy bar.
Jasyna bailanysty zeinetkerler men I jäne II toptardaǧy mügedektıgı merzımsız bolyp belgılengen adamdar tölemderdı ai saiynǧy keste boiynşa alady. Öitkenı 2018 jyldyŋ 1 qaŋtarynan bastap qordan zeinetaqy tölemderı tek ai saiyn berıle bastady. Zeinetaqy jinaqtaryn ai saiyn beru halyqaralyq standarttarǧa säikes keledı jäne būl qordan zeinetaqy tölemderın alu merzımın edäuır ūzartuǧa jäne jiyntyq zeinetaqynyŋ kölemın arttyruǧa septıgın tigızedı.
Qazır de zeinetaqy jinaqtaryn bırjolǧy tölem retınde aluǧa bolatyndyǧyn aita ketken jön. Eger zeinetaqy tölemderın aluşy ötınış bergen künı, onyŋ şotyndaǧy jinaqtardyŋ somasy eŋ tömengı zeinetaqynyŋ 12 eselengen mölşerınen aspasa, būl soma aluşyǧa bır ret tolyǧymen tölenedı. Biyl eŋ tömen zeinetaqy kölemı – 36 108 teŋge. Säikesınşe onyŋ 12 eselengen mölşerı – 433 296 teŋge.
Taǧy bır aita keterlıgı, zaŋnamaǧa säikes erler 55 jasqa, al äielder biyl 51 jasqa tolǧanda özderı taŋdaǧan saqtandyru ūiymymen saqtandyru tölemderin ömir boiy ai saiyn alyp tūru üşın zeinetaqy annuiteti şartyn jasasuǧa qūqyly. Būl rette äielderdıŋ jasy 2027 jylǧa deiın 55 jasqa jetkenşe jyl saiyn 6 aiǧa ūlǧaitylyp otyratyndyǧyn eske salamyz. Bıraq zeinetaqy annuitetı şartyn jasasu üşın qordaǧy zeinetaqy jinaǧynyŋ somasy ai saiyn eŋ tömengı zeinetaqy mölşerinen kem emes tölemdi töleuge jetkılıktı boluy kerek.
Saqtandyru ūiymyna audaruǧa qajettı somany enpf.kz saitynyŋ «Elektrondyq qyzmet körsetu» – «Zeinetaqy kalkuliatory» bölımınde esepteuge bolady.
– Redaksiiaǧa keide tuystary qaitys bolǧan adamdar jügınıp, sol qaitys bolǧan jaqyndarynyŋ jinaqtaryn qalai aluǧa bolatynyn sūrap jatady…
– Bıryŋǧai jinaqtauşy zeinetaqy qoryndaǧy zeinetaqy jinaqtary salymşynyŋ menşıgı jäne ösiet boiynşa, sondai-aq «Qazaqstan Respublikasynda zeinetaqymen qamsyzdandyru turaly» QR Zaŋynyŋ 31-33-baptaryna säikes mūraǧa qaldyrylady.
Mūrany qabyldau üşın Qazaqstan Respublikasy Azamattyq kodeksınıŋ 6-tarauyna (Mūragerlık qūqyq) säikes mūra aşylǧan jerdegi notariusqa nemese zaŋǧa säikes mūra alu qūqyǧy turaly kuälikti beruge uäkiletti lauazymdy adamǧa mūrany qabyldau turaly nemese mūragerlıkke qūqyq turaly kuälik beru jönınde ötiniş berıledı. Mūra aşylǧan künnen bastap alty aidyŋ işinde, iaǧni mūra qaldyruşy qaitys bolǧan künnen bastap alty aidyŋ işinde mūra qabyldanuy mümkın. Alty ai ötken soŋ, mūra aşylǧan jer boiynşa notarius mūragerdiŋ ötinişi boiynşa oǧan mūragerlikke qūqyq turaly kuälik beruge mindetti.
Būl räsımdı mūragerler üşın oŋailatu jäne Bıryŋǧai jinaqtauşy zeinetaqy qory men Qazaqstan Respublikasy notariustarynyŋ özara ıs-qimylyn oŋtailandyru maqsatynda Qazaqstan Respublikasynyŋ Ädılet ministrlıgı, Respublikalyq notariattyq palata, «Ūlttyq aqparattyq tehnologiialar» aksionerlık qoǧamy («ŪAT» AQ) jäne BJZQ arasynda «E-notariat» Bıryŋǧai notarialdyq aqparattyq jüiesı men qordyŋ aqparattyq jüiesınıŋ özara ıs-qimyly turaly şart jasaldy. Endı atalǧan şart aiasynda notariustar özderınıŋ öndırısındegı mūragerlık ıster boiynşa (mūragerler ötınış bergen jaǧdaida) qaitys bolǧan salymşylardyŋ (aluşylardyŋ) qorda jeke zeinetaqy şotynyŋ jäne onda aqşanyŋ boluy turaly BJZQ-ǧa onlain tärtıbınde (hat jüzınde emes) saualdar joldai alady. Qor öz kezegınde salymşylar men aluşylar el notariustary kuälandyrǧan nemese rastaǧan qūjattardy ūsynǧan jaǧdaida «E-notariat» Bıryŋǧai notarialdyq aqparattyq jüiesıne saual joldap, salymşylar men aluşylardyŋ qorǧa ūsynǧan qūjattaryna qatysty jasalǧan notarialdyq äreketter boiynşa resmi rastau qūjatyn alady. Būl qyzmet notariustarǧa jügıngen mūragerlerdıŋ uaqytyn ünemdeidı jäne qaǧazdyq qūjat ainalymyn joiady.
– Taiauda būqaralyq aqparat qūraldarynda zeinetaqy jinaqtary bar qaitys bolǧan salymşyny jerleuge bailanysty zeinetaqy qorynan bırjolǧy tölem berıletındıgı jariialandy. Ol üşın qandai qūjattar kerek?
– Şynynda, būl mäsele taiauda būqaralyq aqparat qūraldary betınde talqylandy. Osy mümkındıktı paidalana otyryp, myna mälımettı aita ketkım keledı. Qazaqstan Respublikasynda jinaqtauşy zeinetaqy jüiesı engızılgen sätten, iaǧni 1998 jyldan bastap, jinaqtauşy zeinetaqy qorynda jinaqtary bar adam qaitys bolǧan jaǧdaida, qor onyŋ otbasyna nemese jerleudı ūiymdastyrǧan adamǧa jerleuge arnalǧan bırjolǧy tölem töleidı. Būl tölem zaŋnamada körsetılgen tärtıpte jäne mölşerde jüzege asyrylady. Atap ötu kerek, būl tölem jaŋalyq emes, ol ärqaşanda tölenıp keldı. Zaŋǧa säikes qor onyŋ otbasyna nemese jerleudı jüzege asyrǧan adamǧa respublikalyq biudjet turaly zaŋmen tiıstı qarjy jylyna belgılengen ailyq eseptık körsetkıştıŋ 52,4 eselengen mölşerınde jerleuge arnalǧan bırjolǧy tölem töleidı. Bıraq būl soma jeke zeinetaqy şotynda jatqan qarajattan aspauy tiıs. 2019 jyldyŋ 1 qaŋtaryna qarai būl soma 132 310 teŋgenı qūrady.
– Mūrat Tūrsynūly, zeinetaqy jüiesıne qatysty şynaiy aqparattardy qaidan bılıp otyruǧa bolady?
– Zeinetaqy qorynyŋ qyzmetı turaly bükıl aqparat qordyŋ enpf.kz saitynda jäne būqaralyq aqparat qūraldary betınde, sondai-aq BJZQ-nyŋ äleumettık jelılerdegı resmi paraqşalarynda tūraqty türde jariialanyp otyrady. Sonymen qatar qor bölımşelerı respublikanyŋ barlyq öŋırlerınde, onyŋ ışınde Astananyŋ barlyq audanynda jūmys ısteidı. Qor keŋselerınde kez kelgen zeinetaqy qyzmetın alyp qana qoimai, jinaqtauşy zeinetaqy jüiesı turaly jan-jaqty aqparat aluǧa bolady. Qor filialdarynda üş ai saiyn Aşyq esık künı şarasy ötkızılıp tūrady. Onda keluşıler özderın qyzyqtyrǧan sūraqtarǧa tolyqqandy jauaptar ala alady.
– Jūmysqa jaŋa tūrǧan jas maman zeinetaqy şotyn aşu üşın qaida habarlasqany dūrys?
– Qazırgı uaqytta jas maman jūmysqa ornalasqan jaǧdaida, qorǧa alǧaşqy zeinetaqy jarnasy kelıp tüsken sätte, zeinetaqy şoty avtomatty türde aşylady. Iаǧni jaŋa salymşyǧa zeinetaqymen qamsyzdandyru turaly şart jasasu üşın qor keŋsesıne barudyŋ qajetı joq. Tek özınıŋ zeinetaqy şotynyŋ jai-küiın, jarnalardyŋ tūraqty audaryluyn qadaǧalap otyrsa bolǧany. Öitkenı zeinetaqy jinaqtary – ärbır salymşynyŋ menşıgı. Şottaǧy zeinetaqy jinaqtary senımdı qarjy qūraldaryna investisiialanady, säikesınşe şottarǧa kün saiyn investisiialyq tabys eseptelıp otyrady. 2018 jyldyŋ qorytyndysy boiynşa qor salymşylarynyŋ zeinetaqy şottaryna 917,1 mlrd teŋge kölemınde investisiialyq tabys esepteldı. Būl jerde ärbır salymşynyŋ şotyna esepteletın tabys somasy sol şotta jatqan jinaqtardyŋ kölemıne täueldı.
Daiyndaǧan
Gülmira AIMAǦANBET