Bügıngıdei beibıt künnıŋ qadırın sūm soǧystyŋ ortasynan oralǧandar jaqsy bıledı. Jeŋıs künı qarsaŋynda astanalyq ardager Zinaida Berniiazovanyŋ şaŋyraǧyna bas sūqqan edık. «Adamdardy üstınen taptap, auyr zeŋbırekpen ezgılep ötken künderımız de bolǧan. Jerdegı tozaq degen sol, qaraqtarym!» dep qariia tereŋ kürsındı.
Zinaida apa – Atyrau öŋırınıŋ tumasy. «Soǧys bastalǧanda segızınşı synypta oqitynmyn. 1942 jyly qūrbylarym Jemıs Aqböpieva, Iýliia Zaharova, Ajar Hasenova törteumız soǧys komissary Begeevke baryp, maidanǧa sūrandyq. Ol bızge ūrsyp, kabinetınen quyp şyqty. Salyp aidap audandyq komsomol komitetıne keldık. «El basyna kün tuǧan kezde peş tübınde tyǧylyp qalai jatamyz?» degen sözımızdı estıp, pysyq hatşy Gurevtegı bastyǧyna jügırdı. Aqyry ötınışımız qanaǧattandyrylyp, qalada ekı ailyq äskeri daiyndyqqa kırıstık. Myltyq oqtap, snariad ūştaudy üirengen soŋ, Astrahandaǧy 416-şy äue atqyştary diviziiasyna qabyldandyq» dedı jauynger äje sol şaqty eske alyp.
Eşelonmen jolǧa şyǧyp, şaban jürıstı poiyzǧa mıngende Zinaida apanyŋ qolyndaǧy bar jügı – aqtalǧan tary men siyrdyŋ qarnyna salyp saqtaǧan sary mai ǧana edı. Kiım aluǧa rūqsat joq. Işı-bauyryn jūqa kerzı etıkten ötken qara suyq qaryǧanda da, zeŋbırektıŋ janynan ekı qadam attai almai otyrǧanda da, qanǧa bökken dalada qaida bas sauǧalaryn bılmei alasūrǧanda da üiden äkelgen azyǧy janyn saqtapty.
– Belarus jerıne taban tıregen bızdıŋ äskerdı nemıster bombamen qarsy aldy. Jolşybai kuä bolǧan körınıster jaǧa ūstatarlyqtai edı. Qiraǧan auyldyŋ ornynda tek üilerdıŋ mūrjasy ǧana qalǧan. Jerdıŋ betın soldattardyŋ ölı denelerı japqan. Zeŋbırektı süirep kelemız. Salmaǧy bırneşe tonna auyr artilleriianyŋ doŋǧalaǧy adamdarǧa tırelıp, ainalmaidy. Janşyp ötuge jürek daualamaidy. Kıbırtıkteimız. Komandirdıŋ «Toqtauşy bolma!» degen būiryǧynan soŋ amalsyz ılgerı jyljimyz. Dünie töŋkerılıp jatyr. Aspan joǧalyp ketken. Auadan tek oq pen qan iısı sasidy, – degen Zinaida äje az-kem kıdırıp, ünsız qaldy. Qarttyŋ älsız ünınen tamaǧyna tyǧylǧan öksıktı sezdık. Taramys qoldarymen oramalynyŋ şetın şiyrşyqtap otyryp, sälden soŋ äŋgımesın qaita jalǧady. – Taŋnan tünge, tünnen taŋǧa jalǧasqan şaiqasta özıŋdı ūmytasyŋ, aştyqqa da şydaisyŋ. Bıraq şölge tözu mümkın emes eken. Küşıŋ sarqylǧanda su ızdeisıŋ. Oidym-oidym jerlerge iırılgen şalşyq su adam qanymen aralasqan. Betın şaiqap jıberıp, uysymyzǧa toltyryp ışemız. Su emes, qan ıştık. Jiırkenbedık. 1943 jyldyŋ qysynda qar qalyŋ jaudy. Kei künderı aiaz 63 gradusqa deiın jettı. Üstımızde – bittıŋ qabyǧyndai jūqa şinel. Suyq süiekten ötedı. Ot jaǧuǧa bolmaidy. Ot jaqsaq, jau jaǧy mūqiiat jasyrylǧan auyr artilleriiany baiqap qalady. Ornymyzdan sekırıp, aiaǧymyzdy bır-bırıne soǧamyz. Söitıp jylyndyq.
Kurskınıŋ tübınde
Asyl jandy qaldyrdym.
Elesteidı būl künde
Sol bır qimas jan qūrbym…
Üige kırse de, şyqsa da, Zinaida äje osy joldardy san märte qaitalaidy. Audandyq gazet redaksiiasynda terımşı bolyp jürıp maidanǧa sūranǧan qūrbysy Jemısten däl sol tūsta aiyrylǧan edı. Jau ūşaǧynyŋ tündeletıp tastaǧan auyr bombasy zeŋbırek küzetınde tūrǧan boijetkendı bır sätte joq qylyp jıbergen.
Keiıpkerımız faşisterdıŋ jauyzdyǧyn talai ret körgen. Äsırese, Belarus ölkesındegı Kastornaia stansasynda nemıs soldattary qyryq şaqty balany tamaqtarynan asyp, otqa qaqtap ketkenın Zinaida äje eşqaşan ūmytpaidy.
– 1945 jyly 25 qazanda Dossor vokzalyna tüstım. Elde jaǧdai qiyn eken, kartochkalyq jüie. Bır qalaş qara nan 400 som tūrady. Audandyq atqaru komitetıne jūmysqa tūrdym. Artynan maidandas qūrbym Iýliia Zaharova ekeumız Gurev medisina uchilişesıne syrttai tüsıp, bıtırıp aldyq. Audandyq ökpe aurulary auruhanasyna meiırbike bolyp ornalasyp, sol jerden 1980 jyly zeinetkerlıkke şyqtyq, – dep sözın tüiındedı qariia.
Jūbaiynan erte aiyrylsa da, ūl-qyzdaryn oqytyp, jetıldırdı. Qazır Zinaida äje Astanada nemere-şöberelerınıŋ ortasynda baquatty tūrmys keşude. Jatsa da, tūrsa da, qaharman äje el tynyştyǧyn tıleuden şarşamaidy.
Botagöz MARATQYZY
