JAHANDYQ EKONOMİKANY JAŊǦYRTU JOLDARY

Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev Astana ekonomikalyq forumyn qorytyndylady. Qazaqstan Res­publikasy Täuelsızdıgınıŋ 25 jyldyǧy aiasynda ötken aituly jiynǧa älemge äigılı saiasatkerler, belgılı sarapşylar, ırı biznesmender men investorlar, halyqaralyq qarjy qūrylymdarynyŋ basşylary, ärtürlı saladaǧy Nobel syilyǧynyŋ iegerlerı qatysty.
Elbasy jiynǧa qatysuşylar aldynda jahandyq ekonomikany jaŋǧyrtuǧa qatysty bırqatar bastamalardy ūsyndy. Qazaqstan basşysynyŋ nazarǧa ūsynǧan ideialaryn tyŋdaǧan märtebelı meimandar da özderın qyzyqtyrǧan oilaryn ortaǧa salyp, ızgı tılekterın jetkızdı. Būl rette Elbasynyŋ adam kapitalyn damytu, «jasyl» ekonomika jönındegı jol kartasyn äzırleuge qatysty ūsynystary forumǧa qatysuşylar tarapynan qyzu qoldauǧa ie boldy.

Solardyŋ ışınde Düniejüzılık sau­da ūiymynyŋ bas direktory Roberto Azevedo, Europa Qaita qūru jäne damu bankınıŋ prezidentı (EQQDB) Suma Chakrabarti, «AliBaba Group» internet-kommersiia sala­syndaǧy Qytai kompaniiasynyŋ negızın qalauşy Djek Ma, Kolumbiia universitetınıŋ Jer instituty direktory jäne «The Economist» britan jurnalynyŋ nūsqasy boiynşa älemnıŋ eŋ bedeldı üş eko­nomisınıŋ bırı Djeffri Saks, Mas­sachusets tehnologiialyq insti­tu­tynyŋ ekonomika professory, Djon Beits Klark medalınıŋ 2005 jylǧy iegerı Daron Adjemoglu siiaqty älemge belgılı tūlǧalar bar.
Aldymen söz alǧan Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev halyqaralyq forumǧa qatysqan barlyq märtebelı mei­mandarǧa alǧysyn bıldırdı. Qatarynan bır­neşe jyl ötkızılgen forumnyŋ san türlı mäselenı talqy­laudyŋ jäne naqty şeşımderdı qarastyrudyŋ maŋyzdy alaŋyna ainalyp kele jatqanyn atap öttı. Bırıkken Ūlttar Ūiy­my, Ekono­mikalyq yntymaqtastyq jäne damu ūiymy, Dünie­jüzılık sauda ūiymy, Düniejüzılık bank, Europalyq Qaita qūru jäne damu bankı, Aziia Damu bankı siiaqty halyqaralyq qarjy ūiymdarynyŋ ökılderı osy forumda türlı mäselelerdı talqylap, naqty ūsynys-pıkırlerın joldaǧanyn da tılge tiek ettı. Būdan soŋ Elbasy Qazaqstannyŋ memleket bolyp qa­lyp­tasuda qandai qiyn belesterdı baǧyn­dyrǧany jönınde äŋgımeledı. Bızdıŋ elımızdıŋ 25 jyl ışındegı qol jetkızgen jetıstıkterı, äsırese, ekonomika sa­lasyndaǧy tabys­tar älemdegı jetekşı elderdıŋ de qyzyǧuşylyǧyn tuǧyzǧan. Soŋǧy on jylda Qazaqstandaǧy ömır süru ūzaqtyǧy 64 jastan 73 jasqa deiın köterıluı – aitarlyqtai körsetkış. Elbasy sondai-aq, el ekonomikasyna ülken mölşerde investisiia salǧan alpauyt kompaniialarǧa alǧysyn bıldırdı. Elımızdıŋ ekonomikasyn älemdık deŋgeige köterude sol investisiialardyŋ septıgı köp bolǧanyn rizaşylyqpen jetkızdı. Täuelsızdık jyldarynda elımızde 1400 mektep, 1300 densaulyq saqtau nysany salynsa, 100 mln şarşy metr tūrǧyn üi paidalanuǧa berılgen. Mūndai ekonomikalyq ösım Keŋes odaǧy kezınde de bolmaǧan. Būdan keiın Memleket basşysy bügıngı künnıŋ özektı mäselelerıne qatysty oilaryn ortaǧa saldy.
– Sauatty, deni sau azamattary bolmasa, eşqandai memleket damymaidy. Osy mäseleni şeşu üşin BŪŪ-nyŋ qamqorlyǧymen adami kapitaldy damytu qoryn qūrudy ūsynamyn. Būl qordyŋ basty maqsaty kedei memleketterde bilim alu men densaulyq saqtau salasyn jetıldıru boluy kerek. Älemdık sarap­şylardyŋ derekterine süiensek, kedei elderde jalpy bazalyq bilimdi qamta­masyz etuge jylyna 50 mlrd dollar qajet bolady eken. Al ofşorlyq esep­şot­tarda 30-40 trln dollar saq­tauly jatyr. Eger osy qarjyǧa 1 paiyz köle­mınde salyq salynǧannyŋ özınde joǧa­ryda ait­qan maqsatqa qarjy közın qūra alamyz. Būl mäselenı tek halyq­aralyq qauym­das­tyqtyŋ birlesken küş-äreke­tiniŋ arqa­synda ǧana şeşuge bolady, – dedı Elbasy.
Būdan soŋ ol «jasyl» ekonomikany damytu jönındegı jol kartasyn äzırleudi ūsyndy. Öitkenı, soŋǧy kezde ǧaryştyŋ paidasyna qūnyǧuşylyq saldarynan qorşaǧan ortanyŋ özektı mäselelerı nazardan tys qalyp barady. Būl jol kartasy atmosferaǧa şyǧatyn ziiandy qaldyqtardyŋ kölemın azaityp qana qoimai, jer men olardyŋ qūndylyǧyn, biortanyŋ sularyn saqtauǧa yqpal etedı. Däl osy mäselelerdıŋ köptegen damuşy elder üşın maŋyzdylyǧyn Elbasy älemdık qauymdastyqtyŋ nazaryna taǧy bır märte ūsyndy.

Roberto Azevedo, Düniejüzılık sauda ūiymynyŋ bas direktory:
– Osydan ekı myŋ jyldai uaqyt būryn halyqaralyq saudanyŋ rölın atqarǧan köne Jıbek joly Qazaqstan aumaǧyn basyp ötetın. Bügıngı künı qaita qalpyna kele bastaǧan sol köne joldyŋ jaŋa beldeulerı aiqyndala bastady. Ol būrynǧysynşa Qazaqstan aumaǧy arqyly ötedı. Osy jaǧdaiǧa qarap, täuelsız Qazaqstannyŋ halyqaralyq sauda-ekonomikalyq qaty­nas­tarǧa tereŋdep engenın aŋǧaruǧa bolady. Sonyŋ bır dälelı, 2016 jyly Qazaq­stan Düniejüzılık sauda ūiymyna 162-şı müşe memleket bolyp kırdı. Nūrsūltan Nazarbaev Qazaqstannyŋ integrasiialau üderısı mūnymen toqtap qalmaityndyǧyn ünemı aityp keledı. Men Qazaqstannyŋ jarqyn keleşegıne senemın.

Suma Chakrabarti, Europa Qaita qūru jäne Damu bankınıŋ prezidentı:
– Qazırgı künı jaŋa ekonomikalyq jaǧdai keŋıstıgıne şyǧuǧa ūmtylyp jatqan elder arasynda Qazaqstannyŋ mümkındıgı zor. Osy baǧytta elde jürgızılıp jatqan qūrylymdyq reformanyŋ serpındılıgın saqtauǧa baǧyttalǧan ıs-şaralardy men qoldaimyn. Būl rette ekonomikany är­taraptandyru mäselesı öte maŋyzdy. Ol ekonomikanyŋ ornyqtylyǧyn arttyryp, türlı daǧdarystardan qorǧaidy. Europa Qaita qūru jäne Damu bankınıŋ bılım ekonomikasyn qarjylandyra bastaǧandyǧyna şirek ǧasyr boldy. Osy mäselege köŋıl bölıp jatqan Qazaqstan dūrys baǧytpen kele jatyr. Būl rette bailanystarymyzdy jaqsartyp, jetıldıre tüsu qajet. Sızderde ortalyq aqparattandyru jüiesı jaqsy qalyptasqan. Köp jolaqty internettı paidalanyp jatyrsyzdar. Bızdıŋ kömegımız arqyly Gruziia auyldyq jerlerdı de ǧalamtorǧa engızu mäselesıne män bergen edı. Nätijesınde auyldyq jerlerge jaŋa tehnologiialardyŋ keluıne jaqsy mümkındıkter tuǧyzdy. Osy rette Qazaqstanda jaŋa tehnologiialardyoqytu, kadrlardy daiyndau mäselesınıŋ maŋyzdy ekendıgın bılemın. Bızdıŋ osy baǧyttaǧy ärıptestıgımızdı damytuǧa jaqsy mümkındıkter bar. Bank bılım ekonomikasyn damytu, ärtaraptandyru, jaŋa tehnologiialar baǧytynda qoldau körsetuge ärdaiym äzır.

Djek Ma, «Alibaba Group» kompaniiasynyŋ negızın qalauşy ärı töraǧasy:
– Men Qazaqstanǧa alǧaş ret kelıp tūrmyn. Maǧan Qazaq dalasynyŋ salqyn samaly qatty ūnady, adamnyŋ boiyna jylylyq pen jarasymdylyq nūryn sebetın siiaqty. Taǧy bır baiqaǧanym, mūnda europalyqtar da, aziialyqtar da özderın öte erkın sezınedı. Jahandyq eko­nomikanyŋ alǧaşqy türenın salǧan Ūly Jıbek jolynyŋ däl ortasynda Qazaqstan dalasy jatyr. Bügıngı qazaq je­rındegı käsıpkerlık ruh sol bır däuırlerden bastau alǧan. Osy ruh tömendemeuı üşın jastarǧa dem berıp, käsıpkerlıktı odan ärı damyta tüsu kerek. Sonda eldıŋ ekonomikasy odan saiyn myqty bola tüsedı, tehnologiia qaryştap damidy. Tehnologiia degenımız ol – bolaşaq. Qazırgı uaqytta ozyq tehnologiialar negızınde jasalǧan robottar adamnan da aqyldy
boluda. Ömır adamzattyŋ aqyl-oiymen damidy. Bırın­şı önerkäsıptık töŋkerıs näti­jesınde jaŋa jūmys oryndary aşyldy, ekınşı önerkäsıptık töŋkerıs odan da köp jaŋa jūmys oryndaryn aşyp, adamnyŋ qabıletı men bılımın arttyra tüsedı. Osydan 18 jyl būryn bız öz kompaniiamyzdyŋ ırgetasyn qalaǧanda, däl osyndai mejege jetemız dep oilaǧan joqpyz. Ozyq tehnologiia qaşanda ta­bysqa bastaidy. Endı bır 30-40 jyldyŋ ışınde adamzat mäŋgılık jastyq syryn aşyp, qaterlı ısık qasıretınıŋ emın tabatyn bolady. Köp uaqyt ötpei-aq, bız aqparattyq tehnologiianyŋ ozyq jetıstıkterı turaly tamsana aitatyn kezeŋge de jetemız. Qazaqstan DSŪ-ǧa müşelıkke ötu üşın 20 jylǧa juyq kelıssözder jürgızdı. Endı osynau innovasiialyq ūiymnyŋ jemısın köretın uaqyt ta alys emes.

Öz kezegınde söz alǧan Dünie­jüzılık sauda ūiymynyŋ bas direktory Roberto Azevedo, Europa Qaita qūru jäne damu bankınıŋ prezidentı (EQQDB) Suma Chakrabarti, «AliBaba Group» internet-kommersiia salasyndaǧy Qytai kom­paniiasynyŋ negızın qalauşy Djek Ma jäne basqalary Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ ūsynysy bügıngı jahandyq mäselelerdı şeşudıŋ bırden bır joly ekenıne basa män berdı. Astana ekonomikalyq forumy öŋırdegı eŋ maŋyzdy ekonomikalyq, ıskerlık, ǧylymi jäne saiasi ıs-şaralardy ǧana emes, älemdık ekonomikalyq, äleumettık jäne taǧy basqa maŋyzdy salalarǧa qatysty naqty ūsynystar aita alatyn bıregei forum degen baǧa berdı. Älemdegı qazırgıdei kürdelı ekonomikalyq ahual tek qana Astana forumynda jo­ǧary deŋgeide talqylanǧan. Būl – aituly jiynnyŋ özı közdegen müddeden şyqqandyǧyn körsetse kerek.

Meŋdolla ŞAMŪRATOV