QAZAQ KÖZ AURULARY ǦYLYMİ-ZERTTEU İNSTİTUTYNYŊ ELORDALYQ FİLİALY KÖRU QABILETI NAŞARLAǦANDARǦA KÖMEK QOLYN SOZADY
«Ekı köz – ekı jūldyz maŋdaidaǧy» dep Qasym aqyn jyrlaityndai, adamnyŋ qos janary – şyraǧy emes pe? Alpys ekı tamyrynan, on ekı müşesınıŋ bırınen säl de bolsa kınärat tabylmaityn adam, äi qaidam, joq şyǧar? Degenmen, dünienıŋ ǧalamatyn, milliondaǧan tüspen qūbylǧan bai reŋkın ajyratyp, tüisıkke jalǧaityn jainaŋdap tūrǧan jas janar bırte-bırte ötkırlıgın joǧaltyp, alystaǧyny ne tanaudyŋ astyndaǧyny aŋǧarmai qalatyn jaǧdaiǧa duşar bolǧan kezde, taiaqpen türtınektep jüretın jandardyŋ ışı qalaişa astan-kesten bolatynyn tüsıngendei bolasyŋ.
Janaryŋ öşse, janyŋ tūl. Ertelı-keş käsıbımızdıŋ qajettılıgıne qarai kompiuterge sualǧan köz keşqūrym üige kelgende qūnysyp auyrǧanyn sezıngende, köŋıl qūlazyp, oiyŋ san saqqa jügıredı. «Közıldırıgıŋızdı klinika ışınde tastap ketesız» nemese «alǧaşqy seanstan-aq Sivsev kestesınıŋ būryn-soŋdy būlyŋǧyr tartqan ekı qarıp qataryn anyq köretındei halge jetesız» deitın şaǧyn klinikalar men köz aqaulyǧyn tüzetu ortalyqtarynyŋ alaulatqan-jalaulatqan jarnamasy marketingtı meŋgergenı sondai – basqasyn qoiyp, elektrondy poştamyzǧa deiın «maqsatty messidj» jıberedı. Bıraq pafospen aitylǧan aqparat ataulyǧa bırtürlı köŋıl bırlei qoimaityn kümänşıl basymyz bızdı tarihy sonau 1933 jyldan bastalatyn, «Qūrmet» ordendı Qazaq köz aurulary ǧylymi-zertteu institutynyŋ Astanadaǧy filialyna jetelep alyp bardy.
Maŋdaialdy mamandarymen maqtauly
Otandyq oftalmologiia salasynyŋ maŋdaialdy mekemesı, ǧylymi-ädıstemelık ortalyǧy sanalatyn Köz aurulary institutynyŋ elordalyq bölımşesı 2010 jyly 1 şıldede Densaulyq saqtau ministrlıgınıŋ būiryǧymen aşylǧan edı. Ondaǧy maqsat – jūrtty alystaǧy Almatyǧa sabyltpai, Astana men elımızdıŋ soltüstık-şyǧysyndaǧy jetı oblysynyŋ halqyna joǧary käsıbi oftalmologiialyq kömek körsetu edı.
Bızdı osydan tört jyl būryn joǧarydan tüsken būiryqtyŋ būryştamasyna öz aty jazylyp, astana jūrtqa jauapkerşılık arqalai kelgen filial direktory – Almira Abdulhaqqyzy Būlǧaqova qarsy aldy. Jiyrma alty jyldan berı näzık müşenı emdeuge qoly jattyqqan mikrohirurg därıger enşı bölgen emhananyŋ jūmysyn jürgızıp qana qoimai, köz aurularyna diagnostika jasau men emdeudıŋ halyqaralyq standarttaryn sätımen igerude.
– Bastapqy jyldary būl öŋırdıŋ tūrǧyndary tıptı tegın berıp tūrǧan kvotaǧa da qaramai, Resei qalalaryna barǧandy qolaily körıp tūratyn. Äsırese, şekara şetındegı oblystardyŋ halqy Almatyny alyssynyp ärı otandyq medisinanyŋ mümkındıkterıne senbei, Tomsk, Omsk, Ekaterinburg qalalaryna jol tartatyn. Qazır jaǧdai basqaşa. Jekemenşık klinikalar siiaqty qyzmetımızdı qyzu jarnamalasaq ta, adamdar bırınen-bırı estıp kelıp jatady. Taza «sarafan radio» siiaqty. Bır jaqsysy, qazırgı densaulyq saqtau jüiesınıŋ gospitalizasiia biurosy nauqasqa emdeletın jerdı, tıptı, em-şara jürgızetın därıgerge deiın özı taŋdauyna erık beredı. Osynyŋ arqasynda tek töŋırektegı oblystardan ǧana emes, alys aimaqtardan da ızdep kelıp jatqandar jeterlık, – deidı Almira Abdulhaqqyzy.
Bügınde halyqaralyq standarttar-ǧa sai joǧary sapaly medisinalyq qūrylǧylarmen jabdyqtalǧan Qazaq köz aurulary ǧylymi-zertteu institutynyŋ astanalyq filialy joǧary segız medisinalyq hattama boiynşa hirurgiialyq qyzmet körsetedı.
Aitalyq, köz būrşaǧynyŋ tuabıttı nemese jüre paida bolǧan aurularyna mikroinvazivtı fakoemulsifikasiialau operasiiasy jasalady. Oǧan jas ūlǧaiuyna bailanysty asqynatyn nemese ülkenderdegı travmatikalyq katarakta, köz būrşaǧynyŋ subliuksasiiasy (iaǧni, ornynan taiqyp ketuı), afakiia (köz būrşaǧynyŋ tua bıttı nemese zaqymdanu saldarynan bolmauy), intraokuliarly linzanyŋ dislokasiiasy jatady. Sonymen qatar ortalyq därıgerlerı vitreoretinaldy otalar, eksimer-lazer jäne femtosekundty lazerlerdı qoldana otyryp jasalatyn refraksiialyq otalar, intraokuliarly linzanyŋ köz tübıne qarai jyljyp ketuın, jaraqattan nemese operasiiadan keiıngı qisyq bıtuın vazorekonstruktivtık hirurgiialyq jolmen emdeu, glaukomany (suqaraŋǧylyqty), közdıŋ türlı qylilanu, aqilanu siiaqty auytqularyn tüzetu, optikalyq rekonstruksiia, būryn-soŋdy egde jandardyŋ auruy sanalǧanmen, kele kele jastarǧa da jaudai tie bastaǧan makuliarly degenerasiiany angiogenez ingibitorlaryn engızu arqyly emdeu siiaqty öte şetın de kürdelı otalardy senımmen jasai alady.
– Älbette, oftalmologiianyŋ ozyq em-şaralaryn igeruge bır jaǧy zamanaui jabdyq mümkındık bergenmen, bılıktı mamansyz alysqa ūzap ketu qiyn. Sondyqtan, äuelı kadr mäselesıne, olardyŋ ūdaiy käsıbi bılıktılıgın ūştauyna airyqşa män berıledı, – deidı özı de oŋaidan oŋǧaq tappai, damylsyz ızdenıs arqasynda Europa oftalmologtarynyŋ qoǧamyna müşe atanǧan, QR Prezidentı ıs basqarmasynyŋ auruhanasynda, Qorǧanys ministrlıgınıŋ gospitalınde keŋesşılık qyzmettı qosa atqaratyn Almira Abdulhaqqyzy.
Sözımızdı salmaqtai tüsu üşın ortalyq därıgerlerınıŋ käsıbi deŋgeiınen maǧlūmat bere keteiık. Onda qyzmet etetın mamandardyŋ törteuı – medisina ǧylymynyŋ kandidaty, altauy – joǧary sanatty, üşeuı – bırınşı sanatty därıger.
Bız barǧanda jasy kelıp qalǧan qariianyŋ közındegı aq şeldı mikrohirurgiialyq jolmen sylyp jatqan medisina ǧylymynyŋ kandidaty Ruslan Jaqybekov vitreoretinaldy patologiialardy, glaukoma, kataraktalardy emdeuge mamandanǧan. Bırneşe märte Europanyŋ kataraktaldy jäne refraksiialyq hirurgterınıŋ kongresıne qatysqan.
Taǧy bır medisina ǧylymynyŋ kandidaty – Äigerım Töletova Türkiianyŋ Egei universitetınıŋ tülegı. Klinikalyq mamandanuy – oftalmopediatriia, şala tuǧan şaqalaqtardyŋ retinopatiiasy. Osy baǧyttaǧy ızdenıs barysymen Äigerım Serıkbaiqyzy ara-tūra Ankara baryp, Zubaida hanym atyndaǧy äiel aurulary zertteu-oqu klinikasynda, şala tuǧan närestelerdıŋ retinopatiiasy, balalarda jiı kezdesetın qyli közdıktı emdeu ädıstemelerın üirenıp jür.
Şala tuǧandardyŋ şyraǧy sönbeidı
Oraiy kelgende aita ketken jön, şala tuǧan şaqalaqtardyŋ retinopatiiasy – säbilerdıŋ körer jaryǧyn kölegeilegen bügıngı taŋdaǧy kürmeulı mäselelerdıŋ bırı. Älbette, ol auru jaqynda paida bola qalǧan joq. Tarihyna jügınsek, älemde ana jatyryn jaŋa jaryp şyqqan närestege alǧaş ret 1942 jyly osyndai diagnoz qoiylǧan. Ol kezde retrolentaldı fibroplaziia dep atalyp, zerttei kele jaŋa sipattary anyqtalǧan aurudyŋ negızgı belgılerı – közdıŋ ışkı tor qabynyŋ jäne köz ışındegı şyny tärızdes denenıŋ özgerıske ūşyrauy, köz torşasyn qalypty qyzyl refleksınen aiyratyn leikoriianyŋ, halyq arasynda «aqqöz» dep atalatyn aurudyŋ simptomdarynyŋ paida boluy.
Qazaqstannyŋ bas ştattan tys balalar oftalmology Galina Munnyŋ mälımdeuınşe, retinopatiia şala-jansar düniege kelgen närestelerdıŋ 17-34%-da kezdesedı, al körsoqyrlyqqa äkep soǧatyn terminaldı kezeŋı 5-7% paiyzynda boluy mümkın. Äsılı, elımızdegı perinataldy qyzmettıŋ jaqsaryp, Düniejüzılık densaulyq saqtau ūiymynyŋ ūsynymdaryna sai säbi ömırın saqtaudyŋ jaŋa ölşemderıne süienuı perinataldy aurular körsetkışınıŋ kürt artuyna, onyŋ ışınde retinopatiianyŋ anaǧūrlym köp ūşyrasuyna türtkı boldy.
– Iаǧni, perzenthanalarda belsendı skrining pen monitoring jürgızu arqyly säbilerdıŋ ömır-baqi zaǧip bolyp qalmauynyŋ aldyn alu jolǧa qoiyluda, – deidı Almira Abdulhaqqyzy, – Sol sebeptı bız Astana qalasyndaǧy №1 perinataldyq ortalyqta şaǧyn bölım aşyp, bırıge jūmys ısteudemız. Al, emdeu tūrǧysynda äzırge elımızde engızılgen «altyn standart» – köz torşasyn lazerlık koaguliasiialau operasiiasy jasalady.
Äzırge osyndai dert türıne boljaldy diagnoz qoiylǧan näresteler eldıŋ şalǧai tükpırlerınen Astanadaǧy №1 perinataldy ortalyq pen Ūlttyq Ana men bala ortalyǧyna äkelınedı. Alaida, keleşekte mūndai apparatty operasiialyq bölımşeler barlyq oblys ortalyqtarynda aşyluy tiıs. Öitkenı, jaryq düniege jarmasyp, ölım men ömır arasynda küres jürgızıp jatqan kışkentai tırşılık iesın sanaviasiiamen sarsaŋǧa saludyŋ soŋy qaiǧyly jaǧdaiǧa äkep soǧuy da ǧajap emes.
Suqaraŋǧylyq – jeŋuge bolatyn kesel
Qandai da bır aurudyŋ adam şoşyrlyq derekterıne bola otandyq densaulyq saqtau salasyna sekemşıl közqaraspen qarauǧa et üirengen. Al, ol öz kezegınde medisina salasy respublika boiynşa sapalyq, materialdyq tūrǧydan jaqsarǧanynyŋ, däl diagnoz qoiyp, daualy jol ızdeuge mamandana tüskenınıŋ nätijesı bolar-au degen oi kez kelgen källaǧa kırıp-şyqpaidy.
– Mysaly, «Salamatty Qazaqstan» baǧdarlamasynda bılınbei jürıp qaitymsyz soqyrlyqqa aparyp soǧatyn aurudyŋ bırı – glaukomaǧa (suqaraŋǧylyqqa) airyqşa män berılıp, 2011 jyldyŋ säuırınen bastap bükıl oblys ortalyqtarynda 12 skrining kabinetterınıŋ aşyluy şynaiy jaǧdaiǧa qanyǧuymyzǧa mūrşa berdı. Qazır adamdy köz janarynan aiyryp, zaǧiptyqqa ūryndyratyn sebepterdıŋ ışınde glaukoma 2-3 orynǧa şyqty. Medisinasy damyǧan elderdıŋ özınde barlyq zaǧip jandardyŋ 14-15%-y osy suqaraŋǧylyq dertınen zardap şegıp otyr.
Bügınge deiın elımızde 15 myŋǧa tarta jannyŋ glaukoma dertıne şaldyqqany der kezınde anyqtaldy. Osy oraida, Densaulyq saqtau ministrlıgıne ūsynys tastap, baǧdarlamaǧa etek alǧan keselge tosqauyl qoiu jobasyn sättı engızgen respublika oftalmologtarynyŋ ädıstemelık ortalyǧy – Qazaq köz aurulary ǧylymi-zertteu institutyna, onyŋ bas direktory, professor Tūrsynkül Botabekovaǧa alǧysymyz şeksız, – deidı Almira Būlǧaqova.
Bügınde alǧaşqy medisinalyq-sanitariialyq kömek deŋgeiınde anyqtalǧan glaukoma belgılerı men közdıŋ artqy quysynyŋ aurularyn Köz aurulary institutynda lazerlık aralasumen alastaidy. Al, emhana janyndaǧy stasionarda otadan keiın nauqastarǧa konservativtı därı-därmektık em-dom jürgızıledı.
Keratoplastika keremetterın köretın kün jaqyn
Äŋgıme oraiy ūzaq jyldyq täjıribesı bar Köz aurulary institutynyŋ ülkendı-kışılı klinikalardan artyqşylyǧy turaly mäselege oiysqanda, Almira Abdulhaqqyzy külbıltelemei, turasyn aitty.
Bırınşıden, baǧadaǧy aiyrmaşylyq: Köz aurulary institutynyŋ aqyly qyzmet preiskuranty jekemenşık klinikalarǧa qaraǧanda edäuır arzan. Ekınşıden, keibır paida közdegen ortalyqtar älemdık oftalmologiianyŋ qazırgı mümkındık şegınen tys uädenı üiıp-töguden taiynbaidy.
Üşınşıden, qazır Bıryŋǧai ūlttyq densaulyq saqtau jüiesınıŋ arqasynda memlekettık medisinalyq mekemeler üşın mamandardy şetel klinikalaryna qysqa merzımdı kurs, seminarlarǧa jıberıp alu, şetelden keletın joǧary sanatty mikrohirurgterdıŋ şeberlık sabaqtaryna qatysu arqyly eŋ soŋǧy ülgıdegı zamanaui tehnologiialardy transfertteuge jol aşyldy. Mäselen, osydan 7-8 jyl būryn közge aq tüskende ultradybys arqyly alyp tastalatyn «kataraktanyŋ fakoemulsifikasiiasy» dep atalatyn ota Qazaqstanda alǧaş tek osy institutta jasalypty. Būl tehnologiia pyşaqqa tüskennen keiıngı sauyǧu kezeŋın edäuır qysqartyp, köru qabıletınıŋ tez qalpyna keluıne, nauqastyŋ qalypty ömırge tez beiımdeluıne mūrşa berdı. Soŋǧy jyldary bılıktı hirurgterdıŋ küşımen atalmyş ota elımızdıŋ är oblysynda engızılıp, joǧary maman-dandyrylǧan medisinalyq kömek qarapaiym halyqqa jaqyndai tüstı.
– Ortalyq institutta qoldanysqa engen otanyŋ barlyq derlık türı elordadaǧy filialynda sapaly jüzege asyrylady. Äzırge qazırgı jaǧdaiymyzǧa qarai säl keiınge qaldyryp otyrǧan otanyŋ bırı – femtosekundty lazer arqyly müiızqabyqty (rogovisa) transplantasiialau, – deidı Almira Abdulhaqqyzy.
Tınderdı telu üşın femtosekundtı lazerdıŋ qoldanyluy soŋǧy onjyldyqtaǧy ülken jetıstıkke balanady. Ol oftalmologtarǧa köz otasyn mikrondyq däldıkke deiın eseptep, eşqandai qauıpsız, syrqatqa auyrtpalyqsyz jaǧdaida oryndauǧa mümkındık berdı. Byltyr Ortalyq Aziia aumaǧynda osynau ozyq tehnologiiany alǧaşqy bop igergen Qazaq köz aurulary instituty özınıŋ qūrylǧanyna 80 jyl tolǧan mereitoi aiasynda ūiymdastyrylǧan konferensiiada tıkelei efir rejimınde toǧyz adamǧa müiızqabyq tının transplantasiialap, el ışınen, alys-jaqyn şetelden kelgen ärıptesterınıŋ közın jetkızdı.
Al, aǧa instituttyŋ älgındei tabystaryn jergılıktı jerde jüzege asyru üşın elordalyq filial jaily qonysqa köşu sätın kütıp otyr. Tört jyldan berı Temırjol auruhanasynyŋ bır būryşyn panalap kelgen institut bölımşesı biyl jeltoqsanda Jeŋıs daŋǧyly boiyndaǧy jaŋa ǧimaratqa köşedı.
Sol kezde älgınde aitqan müiızqabyq transplantasiiasynyŋ barlyq türın femtosekundtı lazerdı qoldana otyryp jasalatyn keratorefraksiialyq ota qoldanysqa engızılıp, balalar bölımşesı aşylady.
Ekınşı jaǧynan aita salǧanǧa oŋai körıngenmen, kez kelgen transplantasiia mäselesı donor zärulıgıne kelıp tıreledı. Transplantasiialyq materialdyŋ bırden bır közı – ajaly jetıp, baqilyqqa attanǧan adam. Bıraq bızdıŋ halyqtyŋ mentalitetı äzırge ömırden betı ärı qaraǧan adamnyŋ ümıt oty älı de öşe qoimaǧan basqaǧa kömektesuge bolatyn medisina jetıstıgıne endı-endı köndıgıp kele jatyr. Jiı bolmasa da, özınıŋ üzılgelı tūrǧan et-jaqyn tuysynan jalpaq tılmen aitqanda «etınen et kesıp beruge» moraldyq tūrǧydan daiyn meiırban jandardyŋ aramyzda kezdesıp qalatyny quantady. Būl mäseledegı qoǧamdyq pıkırdıŋ qozǧau salynuyna būrynǧy densaulyq saqtau ministrı, daryndy hirurg Jaqsylyq Dosqaliev jetekşılık etetın Transplantologiianyŋ ūlttyq üilestıru ortalyǧy köp eŋbek sıŋırude. Ärı Qazaqstan mūsylmandary dıni basqarmasy da bailamdy pätua şyǧaryp, şariǧatqa qaişylyǧy joqtyǧyn naqtylap berdı.
Almira Abdulhaqqyzynyŋ aituynşa, jaŋa ǧimaratta zamanaui medisinalyq apparattyŋ tolyqqandy mümkındıgın paidalana bastaityn Köz aurulary institutynyŋ astanalyq filialy osy Ūlttyq üilestıru ortalyǧymen kelesı jyldan bastap kelısımşartqa otyrudy közdep otyr.
Ädılbek JAPAQ
