«Aqyn QosaǧyNYŊ AUYR TAǦDYRYN SEZINBEDIM…»
Gazetimizdiŋ osy sanynan bastap «Jaqsynyŋ jary» degen jaŋa aidarymyzdy aşyp otyrmyz. Aidar aiasynda elimizge belgili azamattardyŋ, qalamger aǧalarymyzdyŋ ǧūmyrlyq jarlaryn söiletpekpiz. Irgeli şaŋyraqtyŋ şyraǧy bolyp otyrǧan apalarymyz ben analarymyz otaǧasy jaily ne aitady? Qandai qasietterine süisinedi? Tūlǧalardyŋ jūrtyna beimälim tūstaryn, otbasyndaǧy köpke ülgi bolarlyq äreketterin, sözderin aǧynan aqtarylyp aityp bere ala ma? Mine, osy saualdarǧa jauap izdemekpiz…
Mūny aityp otyrǧan halyqaralyq «Alaş» syilyǧynyŋ iegeri, aqyn Serik Tūrǧynbektiŋ jary Janna jeŋgemiz. Äueli, äŋgime törkinin aqynnyŋ ömirine az-kem üŋiluden bastalyq. Elordadaǧy S.Seifullin mūrajai üiin on jylǧa juyq basqaryp, büginge deiin «Süigen jürek», «Asan ata izimen», «Qobyz», «Jüregimniŋ säulesi», «Keş kelgen köktem» atty birneşe jyr jinaqtaryn oqyrmanyna ūsynǧan Serik aǧamyz jetpiske taiasa da şiraq, äli de bir jigitti alyp ūrar qauqary bar. Endi, biz aidarymyzdyŋ talabyna orai, aqyn jaily emes, aqyndy aqyn etken, bastary bir jastyqta qartaiǧan üiindegi ǧū-myrlyq jary jaily äŋgime etpek edik…
Qyz Jūmagülden – kelin Janna…
Aitqandai, Janna apaiymyzdyŋ azan şaqyryp qoiǧan esimi – Jūmagül eken. Qazaqta qaiyn atasy men qaiyn aǧalaryn bylai qoiǧanda, qaiyn enesiniŋ de atyn atamaityn dästür bar. Kelin bolyp tüsken künnen bastap-aq qyz Jūmagül kelin Jannaǧa ainaldy. Mine, sodan beri otyz jeti jyldyŋ jüzi boldy, Serik aqynnyŋ üiindegi jeŋgeidiŋ esimi – Janna. Negizgi mamandyǧy – matematika päniniŋ mūǧalimi. Biraq, ūzaq jyldar medisina salasynda qyzmet etken. Endi būl – taǧdyr jazuy.
Öz ata-anasy jaily keiipkerimiz bylai deidi: «Anam – tuma talant, aqyn, büginde jasy 83-te. Kitaby şyqpasa da, el, auyl-aimaq arasynda aty mälim. Äkem Izbasar da Syr öŋirine belgili jyrau edi». İä, osyndai ūiadan tärbie alǧan qyz Jūmagül institutty tämamdap, Qostanai oblysyna qarasty Taran audanyna joldamamen kelip, mūǧalim bolyp qyzmet etip jüredi. Sekeŋ sonda bir issaparymen audan ortalyǧyna joly tüsedi, tanysady, tabysady, bir-birin ūnatady. Alaida, Qozy men Baiandai qol ūstasyp, baq qydyryp, köp jürmegen körinedi. Serik üiiniŋ jalǧyzy bolǧandyqtan bolar, bar-joǧy eki aida qosylyp tynady ǧoi. «1975 jyldan beri bir şaŋyraqtyŋ astyndamyz. Ärbir quanyşymyz da, mūŋymyz da ortaq. Är mereitoiymda öleŋderin ar-naidy. Biz birge bolǧan otyz jeti jyl otyz jeti kündei öte şyqty. Bälkim, tüsinisip, mändi, maǧynaly ömir sürgendigimizden bolar. Bir-birimizdi renjitpedik, äi despedik», – dep aǧynan jarylady otanasy.
Tüzdegi aŋǧaldyq üide de bar eken
Serik Tūrǧynbektiŋ qalamger qūrdastarynyŋ, zamandastarynyŋ arasynda aŋǧaldyǧy, aŋqaulyǧy, sengiştigi jii äŋgime taqyrybyna ainalyp jatady. Söitsek, aqyn üide de aŋǧal, aŋqau eken. Būl da şabyt iesine tän minez, qasiet. Al onysyna Janna jeŋgei şamdanbaidy da. «Sekeŋ dükendegi nannyŋ qanşa tūratynyn bilmeidi. Üi işilik jūmystarǧa basyn qatyr-maidy. Bir jaǧynan otaǧasyn üi işindegi yryŋ-jyryŋǧa aralastyryp, basyn auyrtqym kelmeidi. Otbasy qazynasyn özim ūstaityndyǧym da sondyqtan bolar. Äiteuir, tapqan, taianǧanyn äkelip beredi». Rahattana külip, osyny aitqan apai taǧy bir syrdyŋ ūşyn tarqatty: «Aqynnyŋ jary bolu qiyn» dep jatady bireuler. Al men sondai qiyndyqty sezbedim. Öitkeni, Sekeŋ maǧan da, otbasyna da jaily, küi talǧamaidy, aldyna ne qoisam, sony işip, jep jüre beretini bar. Biraq, qazy-qartany süiip jeidi, öte qatty jaqsy köredi».
«Özge arulardan özimdi kem sanamaimyn»
Janna apaidyŋ myna sözi tipti taŋǧaldyrdy: «Serik aǧalaryŋ mahabbat turaly öleŋderdi jii jazady. Olardy oqyp, biletin tamyr-tanys äielder «Janna, qalai şydap jürsiŋ? Qyzǧanbaisyŋ ba?» deidi. Jo-o-oq! Men qyzǧanbaimyn… Sekeŋ maǧan özi de aitady «Ana qyzǧa ǧaşyq boldym, myna qyzǧa ǧaşyq boldym», – dep. Sol ǧaşyq bolǧan qyzdardyŋ esimderin de, özderin de bilem. Tipti, közimmen kördim de! Ǧaşyq boluǧa tūrarlyqtai! Ädemi, äibat arular! Biraq, men özimdi olardan kem sanamaǧandyqtan, qyzǧanǧan emespin». Al, kerek bolsa! Ol az deseŋiz, «Jalpy, aqynǧa ǧaşyq bolu kerek, şabytyn şalqytady, şyǧarmalaryn kögertedi. Sondyqtan men Sekeŋniŋ ǧaşyq bolǧanyna qosylam!», – dep aǧynan taǧy jaryldy!
Serik – eldiŋ balasy, jūrttyŋ aǧasy. Sondyqtan üiindegisinen tüzdegi izi köp. Erdiŋ basynda tündeletip kelip, taŋdy atyrmai ketip jatatyn kezder de bo-lady. Äsirese, qalam ūstaǧan qauym arasynda būl jäit köp kezdesedi. Jeŋge-mizdiŋ jaqsy qasietteriniŋ biri, otaǧasyn sondai sätterde «qaida kettiŋ, qai-dan keldiŋ» dep sūraqtyŋ astyna alyp, mazalamaidy eken.
Syrly äŋgime üstinde apai taǧy bir qyzyqty oqiǧany esine aldy: «Men Sekeŋe aitam, bir künderi bireu «men Seriktiŋ balasymyn» dep kelip tūrsa, qūşaǧymdy jaia qarsy alar edim, dep. Söitsem, «Üibai-au, nege erterek aitpadyŋ?!» deidi. Külemiz..
Şaqşaq Jänibektiŋ 300 jyldyǧyna arnalǧan ülken toi boldy. Bardyq. Oblystyŋ birinşi basşysy bolǧan marqūm aǧai bar edi, «Äi, Janna, Serik qaida» dedi oqystan kelip qalyp. Artyma qarap qalsam, köp adamnyŋ işinde Sekeŋdi bir qyz süiip tūr eken. «Äne-e, süiisip tūr», – dedim qolymmen nūsqap sol jaqty. Aŋ-taŋ bolyp qaraidy älgi aǧai betime. «Mässaǧan, ne degen salmaqty ediŋ, ne degen şydamdy ediŋ?!», – dep basyn şaiqaidy ǧoi..».
Kişkene şaŋyraq qonaqtan arylmaǧan
Jas janūia bolǧan soŋ, tarşylyq ta bolady, joqşylyq ta bolady. Seriktiŋ otbasy mūndai kezeŋdi Almatyda bastan köp ötkeripti ǧoi. On toǧyz şarşy metr ǧana üide alty adam tūrǧan eken. Özderiniŋ balalary bar, tuǧan-tuystar bar. Sosyn Sekeŋniŋ anasy bar. Aitqandai, Janna jeŋgei enesin öz qolymen mäŋgilik saparǧa arulap şyǧaryp salǧan. Ol kisi turaly «Keremet äulie kisi edi, «Ene» deitinmin. Ömir boiy Serikpen tūrdy. Sebebi, jalǧyzy edi Sekeŋ. Basqa bauyrynan örbigen ūl-qyzdarynyŋ bäri şetinep ketken eken», – deidi.
Şaǧyn ǧana şaŋyraqtan qonaq arylmaǧan körinedi. Qaidan arylsyn, özi aqynnyŋ üii bolsa! Olardy kütuden, şyǧaryp saludan apaiymyz jalyqpapty. «Tura bir aqyldasyp alǧandai, kezek-kezegimen kelip-ketetin edi. Olar bizdi üi, şaŋyraq dep kelgen soŋ quana qarsy alatyn edim. Ondaida, keide Seriktiŋ özi yǧyry şyǧady. «Jazu jaza almai qaldym, kitap oqi almai qaldym, uaqytym ötip barady», – dep maǧan işindegisin aitatyn kezderi bolady. Men basu aitatyn edim. «Bizdi arqa tūtyp, üiimiz bar dep kelip otyr, şyda» deimin. Köptegen aqyn-jazuşylardyŋ otbasylarymen aralas-qūralas boldyq. Äsirese, Keŋşiliktiŋ üiimen…», – dep Janna jeŋgei ötkenge köz tastady. Özi – otbasyndaǧy on tört balanyŋ ülkeni. Köpşilikke üirengeni de sondyqtan. «Äjem marqūmnan qalǧan dästür, üiimizdiŋ tabaldy-ryǧynan qonaq attasa boldy, şäiimizdi qoia beremiz», – deidi taǧy.
«Tūŋǧyş nemere degen tätti eken»
«Tūŋǧyş nemeremiz – Älihan. «Nemere öz ūl-qyzyŋnan tätti bolady» degenge sene qoimaityn edim. Rasynda, nemere degenniŋ orny bölek eken ǧoi. Älihan äigili Alaş arysy Älihan Bökeihan tuylǧan küni düniege keldi. Sol kezde, Sekeŋ ekeumizdiŋ quanǧanymyzdy tilimmen aityp jetkize almaimyn! Dastarhandy ainalyp, balaşa sekirip quanyp, bir-birimizdi qūşaqtap, sondai şattanyp edik. Mine, Serik atadan jalǧyz bolsa, özinen ergen jalǧyz tūiaǧynan tuǧan Älihan jelkildep ösip keledi». Mūny apai erekşe quanyşpen şattanyp aitty. Aldynda oinap otyrǧan Älihanyn qūşyrlana iiskeidi. Älihandai eldiŋ azamaty bolsyn, laiym!
Aqyn, jazuşy halqy Allanyŋ süigen qūldary emes pe? Apai özin ǧūmyrlyq jarynyŋ sol Täŋir bergen talantyn şyǧaruǧa, damytuǧa, örkendetuge süieu, demeuşi, qoldauşy boluy kerektigin biledi. Seriktiŋ eŋ birinşi oqyrmany da, synşysy da özi eken. Öitkeni, onyŋ jazǧandarynyŋ barlyǧyn kompiuterde, būrynyraqta «Zinger» degen maşinkada teretinin aitady. Şyǧarmalarynyŋ artyq, kem tūstaryn baiqai qalsa, eskertu aitatyn da – özi. «Men oqyrmannyŋ közimen qaraimyn ǧoi. Biraq, meniŋ eskertulerime birde qūlaq asyp tüzep jatsa, birde elemeidi de», – deidi ol.
Endi bilip jüriŋiz, Serik Tūrǧynbektiŋ eldi süisintken şyǧarmalarynyŋ tūŋǧyş oqyrmany da, synşysy da jary Janna Tūrǧynbek!
Ashat RAIQŪL
