Äleumet

Jel sözge jelıkkennıŋ ūtary joq

Sluhi

Qazır älemdık aqparat qūraldarynda Ukrainadaǧy saiasi daǧdarys qyzu talqylanuda. Tıptı, osy negızde otqa mai qūiyp, bolmaǧandy boldy, joq närsenı bar dep asyra sıltep, arandatatyndar da az emes. Ärı būl aqparattyq keŋıstıkterde keŋınen etek alyp barady desek, aqiqattan alşaq ketpesımız anyq. Äleumettık jelılerde tekserılmegen, jeke adamnyŋ ǧana pıkırı derlık jaittar qalyŋ būqaraǧa taralyp, kerı äser qalyptastyruda.

Mäselen, Reseidıŋ keibır aqparat qūraldary «Ukrainanyŋ äsker basşylary Doneskını zymyranmen atqylady. Himiialyq qaru qoldanyldy» dep onyŋ suretıne deiın körsetken. Keiın mūny älemdık baspasöz qūraldary ılıp äketıp, tosyn jaŋalyq retınde jappai jarysa jazdy. Al, şyn mänınde, būl Baiqoŋyrda ötken jyly qūlaǧan «Proton-M» zymyran  tasyǧyşy eken.  Bıreuler arandatu üşın äleumettık jelılerde ädeiı jalǧan aqparat taratqan bolyp şyqty.

Mūndai keleŋsızdık kımge tiımdı?  Baiyptap qarasaq, būl nietı qarau, qarabasynyŋ qamyn oilaityn belgılı bır toptardyŋ ǧana ıs-äreketı ekenı körınedı.

Kezınde «Maidanda» jelıkkender oiynnan ot şyǧatynyn tüsıngısı kelmedı. Söitıp, dını bır, tılı ūqsas, bır jerde ösıp-öngen halyqtyŋ  arasyna şi jügırtıp, dünietanymy men tılıne qarai ekıge jaryp, alatopalaŋ jasady. Nätijesınde, beibıt halyqtyŋ qany tögılıp, el-jūrt atamekenderınen bosyp kettı.

 Ukrainanyŋ AQŞ bastaǧan Batys aliansy men Reseidıŋ arasynda geosaiasi oiyndardyŋ qūrbany boluy qazaqstandyqtardyŋ da  ülken alaŋdauşylyǧyn tudyrady. Mäselen, köksoqqan Jirinovskii men Limonovtardyŋ mälımdemelerı tegınnen-tegın jasaldy dep oilaisyz ba? Joq, olardyŋ sandyraqtary men josyqsyz tantyǧandaryna män bermeu kerek degenmen, onyŋ astarynda ülken zıl jatyr. Ärı ol keibıreulerdıŋ kökeiınde qalyp qoidy.  Aitalyq, Vladimir Volfovich degen pälenıŋ «Ukrainadan keiın kelesı kezek Qazaqstanǧa keledı» degenın bıreuler sau adamnyŋ sözı emes deuı mümkın.  Alaida, «Memlekettık Dumanyŋ deputaty, eldegı bır saiasi partiia jetekşısınıŋ auzynan şyqqan sözdıŋ mänı nede, negızınde ne jatyr? Mūny ol būqaranyŋ aldynda nege aitty? Mūndai qasköilık köksegen kökezulerdı tezge salatyn küş bola ma?..» degen saual ünemı jauapsyz qalady.

«Jylasaŋ, taǧy sabaimyn»  degendei, jaqynda bükılreseilık «Seliger – 2014» jastar forumynda Kreml qojasy Vladimir Putin bır studenttıŋ «Ukrainadaǧy jaǧdai Qazaqstanda Nazarbaev bilıkten ketkennen keiın qaitalanyp jürmei me?» degen saualyna:  «Qazaqstan – bızge eŋ jaqyn odaqtas jäne serıktes.  Nazarbaev – öte sauatty köşbasşy. Ol memleket bolmaǧan jerden memleket qūrdy. Sol üşın de men ony qatty syilaimyn» dep jauap berdı.  Sol sol-aq eken, otandyq baspasöz qūraldary  ökılderınen bastap şeteldık jurnalisterge deiın sözdıŋ astarynan ılık ızdeudı bastap kettı. Al, saiasatker Qanat Nūrovtyŋ aituynşa, şyn mänınde Vladimir Putin studenttıŋ sūraǧyna bailanysty tura jetı minut söilegen. Tüp mänınde ol  qazaq elın, qazaqtardy kemsıtudı, olardyŋ namysyna tiiudı maqsat tūtpaǧan siiaqty. Onyŋ negızgı oiy būryn odaqtyŋ qūramynda  bolǧan respublikany Nūrsūltan Nazarbaev qabyldap alǧanda onyŋ şekarasy zaŋ jüzınde aiqyndalmaǧan, ata zaŋy, eltaŋbasy, änūrany bolmaǧan, damu baǧyty belgısız el edı. Qazaq elınıŋ basşysy osy qiyndyqtardyŋ barlyǧyn jeŋe bılıp, jaŋa täuelsız memleket qalyptastyrdy degenge saiady.

Mūny tüsınetın polittehnologiia ökılderı qaida?  Äleumettık jelılerde saiasi astar ızdegen aiyptaular jeldei guledı. Tıptı, ol ol ma? Şeteldık bır aqparat qūralynyŋ jurnalisı Vladimir Putinnıŋ sol sözıne orai Nūrsūltan Nazarbaev: «Bız Euraziialyq odaqtan şyǧyp ketemız dep jauap qaitardy» dep soǧyp jıberdı.  Al, aqiqatynda, Elbasy «Täuelsızdıkke nūqsan keltıretın bolsa, ondai ūiymdarda Qazaqstan eşuaqytta bolmaidy. Bızdıŋ eŋ joǧary baǧalaityn bailyǧymyz – Täuelsızdık! Ata-babamyzdyŋ qanymen, terımen kelgen täuelsızdıktı bız eşkımge bere almaimyz. Ony qasyq qanymyz qalǧanşa qorǧauymyz kerek. Sondyqtan, Qazaqstan ekonomikalyq odaqtan şyǧyp ketuge qūqy bar» degen sözın 2014 jyldyŋ 24 tamyzy künı Ūlytau jerınde bergen sūhbatynda aitqan bolatyn.

Joǧaryda aitylǧan Vladimir Putin söilegen «Seliger-2014» bükılreseilık jastar forumy  2014 jyldyŋ 29 tamyzynda öttı.  Osy qisyny kelmeitın ekı faktını iıp äkelıp, köpe-körneu jalǧandyqpen bailanystyru jurnalistke ne üşın kerek boldy?

Qol jetkenge şükırşılık etpei, jel sözdı ottai laulatyp, diletanttyq tanytyp jüretınderge Elbasy Ūlytau törındegı sūhbatynda:«Men bärın bılemın, bızdıŋ jazuşylarymyz, mädeniet ökılderı «Bızdıŋ tılımız jetımdık körıp keledı, täuelsızdıktıŋ jiyrma jyly ışınde baiǧūs tılımız jetımdıkten şyqpai jür» dep aita beredı. «Baqytsyzbyn» degen adam baqytsyz bolady. «Baqyttymyn» dep jürse, baqytty bolady. «Tılımız bar» dep jürse, tılımız bar bolady, «tılımız joq» dep jürse, tılımız joq bolady. Qai-qaidaǧyny, aqyrzamandy basqa ornatpai, Tıl turaly zaŋdy qoldanyp, özımızben özımız qazaqşa söilesuımız kerek. Tıldı qoldanyp, batyl söileuımız kerek. Tıldıŋ maiyn tamyzyp söilep, basqa jūrtqa ülgı körsetuımız kerek. Äitpese, jyl saiyn 100 myŋnan astam bala mektep bıtıredı, sonyŋ 80 paiyzǧa juyǧy qazaq tılınde oqyǧan. Qazır orystıkı bolsyn, basqanykı bolsyn, barlyq mektepterde qazaq tılın oqytu mındettı bolyp sanalady.

Al jaraidy, bärın tyiyp, qazaq tılınen basqa tıldı zaŋmen jauyp tastap, auyzdaryŋdy aşpaŋdar, söilemeŋder desek, onda Ukraina siiaqty bolamyz. Qazır qazaqtyŋ bärı mūny tüsıngen şyǧar. Solai etıp, jūrttyŋ basynan soǧyp otyryp, qazaq tılıne äkelıp, qantögıs qylyp, täuelsızdıkten aiyrylu kerek pe, älde eptep-eptep amal qoldanyp, mäselemızdı şeşu kerek pe? Äŋgıme sonda. Al, taŋdaiyq, qaisysyn alamyz?» dep jerıne jetkıze jauap berdı.

Osy aidyŋ basynda Minskıde N.Nazarbaev, A.Lukaşenko, P. Poroşenko, V.Putin jäne Euroodaqtyŋ qauıpsızdık saiasaty men syrtqy ıster jönındegı joǧary ökılı Ketrin Eşton jäne basqalar qatysqan joǧary därejelı sammit öttı. Sol kezde Elbasy araaǧaiyndyq jasap, Ukraina mäselesın retteu baǧytynda joǧary därejelı kezdesudı Astanada ötkızudı ūsynǧan da edı. Qazır Ukrainanyŋ oŋtüstık şyǧysyndaǧy jaǧdai bırşama rettelıp, Kiev bilıgı men özın-özı jariialaǧan respublikalar bıtımgerşılıkke kelıstı. Degenmen, mūnda älı arandatular men jel söz, daqpyrt, ösek-aiaŋ basylmai tūr. Būiryq 5 qyrküiekte Astana uaqyty boiynşa 21.00-de küşıne engen bolatyn. Sol künı tünde  ukraindyq äskeriler özderınıŋ qatarynan bırneşe soldattyŋ oqqa ūşqanyn mälımdep şyǧa keldı. Al, Doneskı respublikasynyŋ vise-ministrı Andrei Purgin mūny «jalǧan aqparat, arandatu» dep jahanǧa jar saldy.  Jūrt kımge senerın bılmei daǧdaruda. Ol ol ma, keşe bıtımgerşılıkke kelgen aumaqta «sen özı kımsıŋ, kımdı jaqtaisyŋ?» degen maǧynada bır otbasynda, tıptı, körşılerdıŋ arasynda alauyzdyq tua bastaǧany aityla bastady.

Qazırgı aqparattyq maidanda mäselege bır jaqty közqaraspen qarauǧa bolmaityndyǧy anyq. Aitylyp otyrǧan jaitty ekınşı derek közderımen salystyrmasa, şyndyqtyŋ betı aşylmaityny körınedı. Ukrainadaǧy jaǧdai, äsırese, Resei ükımetı üşın halyqtyŋ boi körsete bastaǧan äleumettık narazylyǧyn basqa arnaǧa būryp, qoǧamdaǧy qordalanǧan belgılı bır tüitkılderdıŋ tüiının şeşudıŋ oŋtaily sätıne ūmtylystai äser etedı. Sondyqtan, tüimedeidı tüiedei etıp körsetu mūndaǧy saiasatkerler men ideologtarǧa onşa qiyn bolmai tūr. Būl elde telejurnalister kögıldır ekrandaǧy ügıt-nasihatşylarǧa ainalyp ketkendei.

 

P.S: Osy tūrǧyda «Uralskaia nedelia» gazetınıŋ tılşısı Mariia Kovalevanyŋ äleumettık jelıdegı:

«… Men orysşyl emespın. Menı Batys qarjylandyrmaidy. Men jalǧan namysqa, oidan şyǧarylǧan zaŋdarǧa toly şeneunıkter bilegen memlekettı emes, özımnıŋ tuǧan elımdı öte jaqsy köremın. Mädenietı men tarihy bai, tabiǧaty sūlu, qonaqjai Qazaqstanymdy janymdai süiemın. Eşkımge para bermeimın, eşkımnen para almaimyn. Halqyma adal qyzmet etemın. Sondyqtan sen de men siiaqty qazaqstandyq bolsaŋ jäne otanyŋdy janyŋdai süiıp, maqtan tūtsaŋ, sözıme qūlaq as: kökjäşıktı öşır de, tek qabyrǧaŋmen ǧana keŋesudı üiren!» degen sözderıne tolyq qosyluǧa bolady. 

 

Taŋatar TÖLEUǦALİEV

Taǧyda

Taŋatar Töleuǧaliev

«Astana aqşamy» gazetınıŋ tılşısı

Ūqsas jaŋalyqtar

Pıkır üsteu

Back to top button