JETISUDAN JETKEN DÄM

 Astanada Qazaqstan öŋırlerınıŋ auyl şaruaşylyǧy önımderınıŋ dästürlı järmeŋkesı bastaldy. Qymbatşylyq qysqan zamanda qaltasy jūqalau halyqtyŋ azyq-tülık qorjynyn toltyruǧa mümkındık beretın osyndai järmeŋke elordada besınşı jyl qatarynan ötkızılıp otyr.

Ötken senbı künı Almaty obly­synyŋ şaruaqor jūrty bastap bergen küz mezgılınıŋ molşylyq pen yrys merekesı qaraşanyŋ qara suyǧy tüskenşe jalǧasady. Onda kelgen halyq öz qaltasyna sai auyldan jetken dämdı satyp ala alady. Järmeŋkenıŋ qarapaiym tūtynuşyǧa berer paidasy da sol, iaǧni öŋırlerden jetkızılgen azyq-tülık qaladaǧy bazar baǧasynan 10-20 paiyz tömen saudalanady. Qalalyqtar mūndai mümkındıktı qalt jıbersın be, järmeŋke ötetın orynnan tabyluǧa tyrysady.

Biylǧy alǧaşqy järmeŋke ötkende de qala äkımdıgınıŋ aldyndaǧy alaŋda ji­nalǧan halyqtyŋ qarasy mol boldy. Jetısu öŋı­rınen elor­daǧa jetken 450 tonna azyq-tülıktı satyp alam degender qaz-qatar tızılgen sörelerdıŋ maŋyna şoǧyrlanyp, qap-qappen, dorba-dorbamen äketıp jatty. Alma­tylyqtar da byltyrǧyǧa qa­raǧanda biyl 50 tonnaǧa artyq önım äkelıp, et pen süt önımderın, kökönıs pen jemıs-jidektı sörelerge syqastyra qoiypty.

Alaŋ ortasynda qūrylǧan sahnadan oblys önerpazdary än-küidı tögıltıp jatty. Äsırese, «Süiınbai sazy» folklorlyq-etnografiialyq ansamblı bazarşylaǧan jūrttyŋ qūlaq qūryşyn qandyrdy.

Astana qalasynyŋ äkımı İmanǧali Tasmaǧambetov pen Almaty obly­sy­nyŋ basşysy Amandyq Batalov järmeŋkenı aralap, halyqtyŋ mere­kelık köŋıl-küiıne kuä boldy.

– Astana sekıldı ülken qalaǧa Al­maty oblysynan jetkızılgen 450 tonna önımdı köp dep aita almaimyn. Bıraq, mäsele üiıp-tögıp tastauda emes. Bastysy – el men eldı, öŋır men öŋırdı jalǧastyru. Arada qan­şama şaqyrymdar bar. Alaida, soǧan qaramai, almatylyqtar ülken ūiymşyldyqpen, zor jauapker­şı­lık­pen elordaǧa kelıp jatyr, – de­gen İmanǧali Nūrǧaliūly Almaty oblysynyŋ äkımıne alǧysyn bıldırdı.

Amandyq Batalov öz tarapynan oblys potensialy joǧary ekenın atap öttı. Onyŋ sözın orynbasary Tynyşbai Dosymbekov rastai tüstı. «Biyl 447 myŋ gektar jerge dändı daqyldar sep­tık. Sodan 1 mln 34 myŋ ton­na astyq jinai­myz dep josparlap otyrmyz. Kö­könısterımız suarmaly jerde ösedı. Osy jyly qyryq­qabat, kartop, piiaz, qyzanaq, taǧy basqa kökönısterden  byltyrǧymen salys­tyrǧanda joǧary önım kütu­demız. Jalpy alar bolsaq, biyl 660 myŋ tonnanyŋ töŋıregınde süt sauylady, 315 myŋ tonnadai et bo­lady, 840 myŋ tonna şamasynda kökönıs ji­nalady. Barlyǧyn eseptegende 429 mlrd teŋgenıŋ önımın öndırudı josparlap otyrmyz» dedı ol.

Är öŋırdıŋ özınıŋ brend önımderı bolady. Mäselen, elımızdıŋ şyǧysy – balymen, batysy – balyǧymen, oŋtüs­tıgı – jemıs-jidegımen, Syr boiy kürı­şımen äigılı. Almaty degende es­ke eŋ aldymen aport almasy tü­sedı. Järmeŋkege kelgender ony da söre­lerden ızdep tapty. Jetısu dep beker atalmaǧandyqtan, öŋırdıŋ özen-köl­derın mekendeitın jaiyn, taban, kök­serke, tūqy sekıldı balyq türlerı de saudaǧa şyǧaryldy. Astanalyqtar, äsırese, kökönıstı molynan alyp jatty.

«Järmeŋkege jylda kelemın. Rasynda da mūnda azyq-tülık jer­gılıktı bazarlarmen salys­tyrǧanda köp arzan. Mysaly, säbız ben kartoptyŋ kelısın 39 teŋgeden satyp aldym. Astananyŋ bazarlaryna barsaŋ, 60-80 teŋgeden tūr» deidı elordaǧa Torǧai öŋırınen qonys audarǧan Külpara Apbazova.

Özımız de maqalaǧa material jinap bolǧan soŋ üige kerektı azyq-tülık alaiyq dep şeştık. Ol kezde tüs uaqyty jaqyndap qalǧan. Keregımızdı «Jetısu» äleumettık-öndırıstık koo­perativı belgısı tūrǧan jerden taptyq. Baiqaǧanymyzdai, basqalarǧa qaraǧanda osy ūjym mol önım äkelıptı.

Ūzyn-sonar kezekte bıraz tūryp, şydamai ketıp qalyp jatqandar da boldy. Alar zat jetpei qalyp, qynjylys bıldırgender de tabyl­dy. Olarǧa aitarymyz, bır apta ǧana kütıŋızder. Aldaǧy senbı künı ötetın Jambyl jäne Pavlodar oblystarynyŋ auyl şa­ruaşylyǧy önımderınıŋ järmeŋ­kesınde ese­lerıŋızdı qaitarasyzdar.

Amanǧali QALJANOV