Biyl dın qairatkerı ärı saiasi küresker Zuqa batyr Säbitūlynyŋ tuǧanyna 150 jyl tolyp otyr. Alaş ideiasy jolynda janyn pida etken batyr babamyzdyŋ mereitoiy özınıŋ kındık qany tamǧan qazaq dalasynda ǧana emes Türkiia, Germaniia, Angliia, Avstriia, Qytai, Moŋǧoliia, Resei sekıldı älemnıŋ 11 memleketınde öz deŋgeiınde atalyp ötılıp jatyr.
Astana qalasy äkımdıgınıŋ qoldauymen «Täuelsızdık jəne Zuqa batyr» atty halyqaralyq ǧylymi-teoriialyq konferensiia bolyp öttı. Sondai-aq, merekelık arnaiy konsert ūiymdastyryldy. Būl konferensiiaǧa QR Parlament Senatynyŋ deputattary, Düniejüzı qazaqtary qauymdastyǧynyŋ ökılderı, sondai-aq, elımızge belgılı ǧalymdar, aqyn-jazuşylar, qoǧam qairatkerlerı jäne AQŞ, Türkiia, Moŋǧoliia, Resei, Özbekstan, Qyrǧyz elınen kelgen ǧalymdar qatysyp, Zuqa batyrdyŋ ömırı men önegelı ömırı jaiynda oilarymen bölıstı.
«Biyl elımızdıŋ jeke el bolyp, Täuelsızdık alǧanyna 25 jyl tolyp otyr. Osy atauly datamen elımız ǧana emes jyraqta jürgen barlyq qazaq balasyn Alaş ideiasynyŋ astyna bırıktırıp, ūlt-azattyq köterılıske bastaǧan qaharmandarymyzdyŋ bırı Zuqa qajy Säbitūlynyŋ 150 jyldyǧy tūspa-tūs kelıp otyr. Būl jai ǧana säikestık bolmasa kerek. Öitkenı, Keŋes odaǧynyŋ qūrylu qarsaŋyndaǧy ūlt azattyq küres pen Altaidaǧy azattyq jolyndaǧy köterılıster bır-bırımen qabysyp jatyr», – deidı L.Gumilev atyndaǧy EŪU-dyŋ prorektory Dihan Qamzabekūly.
Düniejüzı qazaqtary qauymdastyǧynyŋ Töralqa töraǧasynyŋ bırınşı orynbasary Talǧat Mamaşevtyŋ aituynşa batyrdyŋ 150 jyldyǧyna orai ūiymdastyrylatyn şaralar jyl soŋyna deiın jalǧasady. «Bır jylǧa josparlanǧan mereitoidyŋ şymyldyǧy Türkiiada bastaldy. Qaŋtar aiynda Türkiia qazaqtary batyrdyŋ ruhyna arnap as berıp, qūran-hatym tüsırdı. Avstriia, Angliia, Germaniia, Resei memleketterınde de osyndai şaralar boldy. Keiın Almatyda jalǧasyn tauyp, batyr ūrpaqtary jäne qoǧam qairatkerlerınıŋ qatysuymen nauryz merekesı toilandy. Säuırde Almatyda halyqaralyq deŋgeide aqyndar aitysy ötse, mamyr aiynda futboldan älemdık deŋgeidegı turnir boldy. Oǧan 8 elden 26 komanda qatysty. Ekı kıtaptyŋ tūsauy kesıldı. Aldaǧy uaqytta Türkiiada europa qazaqtarynyŋ kışı qūryltai ötedı. Sonda da eske alu şaralary ötetın bolady. Almatyda qalasynda Zuqa qajynyŋ 150 jyldyǧyna arnalǧan mädeniet jäne muzyka festivalı ötedı. Osy festivalmen şaramyzdy qorytyndylaimyz ba dep otyrmyz», – deidı Talǧat Mamaşev.
Şara soŋynda «Mäŋgılık el armany jäne Zuqa batyr Säbitūlynyŋ ömırı men küresı» atty arnaiy körme ūiymdastyrylyp, «Məŋgılık el jəne Zuqa batyr» atty şyǧarmaşylyq baiqaudyŋ jeŋımpazdary marapattaldy. «Proza» jəne «Poeziia», «Üzdık ən» atalymdary boiynşa jeŋımpazdar dep tanylǧan qatysuşylarǧa arnaiy diplomdar men baǧaly syilyqtar tabys etıldı.
Zuqa batyr Säbitūly – 1866 jyly qazırgı Şyǧys Qazaqstan oblysynyŋ Zaisan audanynyŋ Kendırlık degen jerınde düniege kelgen. Qazaq, ūiǧyr, düŋgen, moŋǧol, arab, parsy, orys, qytai türık qatarly toǧyz jūrttyŋ tılın bılgen sauatty adam bolǧan. Keŋes odaǧynan quǧyn-sürgınge ūşyrap, soǧys pen aşarşylyqtan qaşqan köptegen azamattardyŋ Zuqany panalaǧany belgılı. Özınen pana sūrap kelgenderdıŋ barlyǧyn jat körmei dınıne, tılıne qaramai qanatyna alyp, bodandyq ezgısınde qalyp qoiǧan qazaqtardy aumaly-tökpelı zamannyŋ aluan türlı apatynan qorǧap, üstem ökımettıŋ öktemdıgınen qyzǧyştai qoryp, qajet kezınde qarsy tūryp, äleumettık teŋsızdıktermen ömırınıŋ soŋyna deiın bel şeşpei, attan tüspei aiausyz küresken qairatker, qolbasşy tūlǧa, qaisar batyr. 1920 jyldary keŋes ükımetınıŋ yzǧarynan yǧysyp Alaş Orda ükımetınıŋ azamattary da osy Zuha batyrdyŋ şarapatyn köredı. Jetım-jesır, qorlyq körgenderdı qasynan tabylǧan Zuqanyŋ jeke armiiasy bolǧanyn bıreu bılse, bıreu bıle bermeidı. Būl armiia sol kezdegı Şyǧys Türkıstandaǧy Qytaidyŋ ükımet armiiasyn bırneşe ret oisyrata jeŋılıske ūşyratty. Sonymen qatar, 1921 jyly Altaiǧa basyp kırgen patşa genaraly ataqty Bakichevtıŋ armiiasynyŋ jolyn keskenın tarihi derekterden baiqauǧa bolady.
Batyrdyŋ ziraty Altai aimaǧy, Köktoǧai audany, Belqūdyq degen jerde jatyr.
Bürkıt NŪRASYL
