«Астана ақшамының» тілшісі Гүлмира Аймағанбет Ішкі істер департаментіне қарасты Жедел басқару орталығының жұмысымен танысып қайтты
Немісте нең бар еді?
Уақыт 16:00. Жедел басқару орталығы. Кең залдың қақ төрінде орналасқан көлемі үлкен бірнеше монитор 96 аумақты бір мезетте көруге мүмкіндік береді. Барлық «қызық» осында сияқты. Себебі, қаланың әрбір нүктесінде болып жатқан тыныс-тіршілік полиция қызметкерлерінің көз алдында. Көшеде, қиылыста, аулада, аялдама, алаңда, барлық қоғамдық орындарда кім, қайда кетіп бара жатыр – бейнебақылауда.
Бейнебақылау демекші, осыдан бірнеше жыл бұрынғы оқиға есіме түсті. Дәлірек айтсам, 2008 жылы Астанаға фильм түсіруге неміс журналисі келген. Түнгі клубтың бірінен шыққан ол таксиге мініп, соңында есін ауруханада бір-ақ жиған. Бұзақылар оны тонап, өзін тас жолдың бойына лақтырып кеткен еді. Аталмыш оқиғаға байланысты құқық қорғау органдары тік тұрды. Жалғыз айғақ – көліктің маркасы «Мерседес» . Сонымен, сол күнгі барлық бейнебақылау жазбалары мұқият қаралады. Оқиға орны мен тоналған уақыты негізінде көшедегі «Мерседестердің» бәрі тексеріледі. Нәтижесінде, дәл осы камераның көмегімен күдіктілер көп ұзамай қолға түседі. Жедел басқару орталығының инспекторы, полиция капитаны Бауыржан Тойланбаевтың айтуынша, Астанада мұндай камералардың жалпы саны – 652. Алматы ауданында – 255, Сарыарқа ауданында – 228 және Есіл ауданында – 166 бейнебақылау жұмыс істейді.
«102» пульті
Жедел басқару орталығы 1999 жылдың желтоқсан айында құрылыпты. Бірнеше міндетті қатар атқарады. Орталықтың оң жақ қапталында орналасқан топ «102» желісі арқылы келіп түскен қоңырауларды тіркейді. Бар-жоғы алты адам халықтан келіп түскен ақпараттарды қабылдап, тіркеп, өңдеп, бір мезгілде тиісті орындарға таратады.
Полицияның «102» желісі толығымен автоматтандырылған екен. Қоңырау келіп түскен кезде оператордың компьютерінде хабарлаушы адамның телефон нөмірі көрінеді. Дыбыс автоматты түрде аудиожазбаға жазылып, қажет болған жағдайда дауысты теңдестіру үшін пайдалануға болады. Әсіресе, жарылғыш заттар туралы жалған ақпарат келіп түскенде жиі қолданылады.
«102» арнасы арқылы халықтан қоңырау қабылдап отырған Сәния Ақоразова, Марал Бейбітова, Айгүл Нұрмағамбетовамен тілдесу мүмкін емес. Өйткені, телефон тұтқасына дамыл жоқ. «Мирзоян көшесінде құдықтың қақпағы ашық жатыр», «Аялдамада белгісіз біреу талып қалды», «Бөгенбай көшесінде көлік жүргізуші жаяу жүргіншіні қағып кете жаздады», « М-1 көпірінде көлік апаты болды», «Шапағат» базарында сөмке жоғалды»… Бірнеше минуттың ішінде түрлі оқиғалар тіркелуде. Ақпарат қабылдаған бойда желі қызметкерлері болған оқиғаны тиісті орындарға хабарлауда. Ал, өздерінің құзіретіне жатпайтын мәселелерді қала әкімдігіне қарасты басқармаларға жолдайды екен.
Қызметкерлердің айтуынша, биылғы бірінші жарты жылдықта «102» пультіне 266 666 қоңырау келіп түсіпті. Оның ішінде қылмыс жасалғаны туралы – 16 857, құқық бұзушылық жөнінде – 66 051, түрлі оқиғаға қатысты – 30162, ақпарат алу мақсатында –153 596 рет телефон соққан.
Біз куә болған бір күн ішінде «102» желісі 1451 қоңырау қабылдады. Оның 98-і қылмыс туралы ақпарат. 378 құқық бұзушылық туралы хабарлап, 798 рет анықтама алу мақсатында телефон шалған.
Осы кезде Алматы ауданында болған ұрлыққа қатысты ақпарат келіп түсті. Бір қыздың сөмкесінен «iPhone» маркалы смартфон қолды болған. Бір қызығы, келесі қатарда отырған Алматы ауданының бейнебақылау операторлары дәл оқиға болған маңайды бірден мониторға шығара қойды. Қызметкерлердің бірі күдіктінің киген киімі жөнінде хабарлап жатса, екіншісі жақын маңдағы полиция бөлімшесімен байланыс жасауда. Аумақты сырттай бақылауға алған операторлар күдікті көрінген екі адамды тексеру керектігін айтып, жөн сілтеп үлгерді.
Осы кезде кезекші инспектор, полиция лейтенанты Ақтолқын Аумақпен әңгімелесудің сәті түсті. Ол бейнебақылауға түсірген екі күн бұрын болған оқиғаның жазбасын көрсетті.
Жазбаға үңілсем, «Шапағат» базары маңы. Көше қиылысында екі-үш жігіт әңгімелесіп тұр. Бағдаршам жанғаннан кейін жолды кесіп өткен олар тасалау жерге барды. Талдың көлеңкесінде әңгімелесуде. Кенет төбелес басталып кетті. Әлгі үш жігіт жабылып, төртіншісін сабап жатыр. Жолшыбай өтіп бара жатқан әйелдер араша түскісі келіп айқайлауда. Бұзақылар қояр емес. Олар әбден таяқ жеген жігіттің қалтасынан әмияны мен телефонын тартып алды. Сол сәтте жедел жеткен полиция қызметкерлері бәрін ұстап әкетті. Бар болғаны бірнеше минуттық оқиға.
«Талдың көлеңкесінде әңгімелесіп тұрған жігіттердің пейілі дұрыс емес екенін бірден білдім. Өйткені, үшеуі жабылып, біреуін көндіре алмай жатқаны түрлерінен байқалды. Төбелес басталмай жатып-ақ, тез арада инспекторларға хабарластым» дейді ол.
Қаңғыбас қайда барады?
Сарыарқа ауданын бақылайтын операторлар екі бірдей адамды нысанға алуда. Оның бірі – көше бойын жағалап келе жатқан ер кісі, ал екіншісі – халықтың тілімен айтқанда, «бомж».
Расында, камераға үңілсек, көшеде ақ куртка киген адам бір түрлі көрінді. Әр жерге бір тоқтайды. Артына қарайды. Кейде қозғалмай, бір орнында қатып қалады. Көшеде жолшыбай өтіп бара жатқандарға одыраяды. Бағдаршамға келді. Жасыл жанса да, жүрер емес. Бағдаршамға бір, артына бір қарап қояды. Киген киімі таза. Бақылау операторы Маржан Мәжитова он минуттай бақылауға алды. Содан кейін полиция қызметкерлерінен құжаты бар-жоғын тексеруді сұрады.
Алба-жұлба киінген екінші адам Республика даңғылымен қисалаңдап келеді. Аяғын әзер басуда. Үш көшенің қиылысынан өткеннен кейін, Молдағұлова көшесіне бұрылды. Бұқпантайлап жүріп, дүкенге қарама-қарсы орналасқан үйдің жертөлесіне кіріп кетті. Оператор жақын маңда орналасқан полиция бөлімшесіне әлгі «бомждың» мас екенін, бірдеңе бүлдіруі ықтимал екенін айтып, үйдің мекен-жайын хабарлады.
Бейнебақылау тек көше қиылыстарын ғана түсіреді деп ойлайтынмын. Қателескен екенмін. Оператор бір адамды нысанға алса, оның қай жерге дейін барғанын тоқтаусыз бақылап отырады. Өйткені, көшеде орналасқан камералар әр тарапқа бұрылу арқылы қолмен басқарылады екен. Мәселен, әлгі қаңғыбастың қайдан шыққанын, қай көшелерден өткенін, қай қиылыста тоқтағанын, тіпті, қай үйдің жертөлесіне дейін кіргенін көрсетіп берді. Яғни, әр аумақтың камераларын қолмен басқару арқылы нысанға алған адамды іздеу, табу аса қиын емес. Тек – қырағы көз болса болғаны.
Ұры ұзамады
Кенет бейнебақылау операторы Ақнұр Нұрекешова «Бейбарыс» аялдамасында болған жағдай туралы шұғыл хабарлап жатты. «Барлығының назарына! «Артем» базары. Қара бас киімі бар, қара куртка, көк джинсы, аяғына ақ-қара түсті спорттық аяқ киім киген орта жастағы ұры. Дәл қазір жаяу жүргіншілер жолымен өтіп барады. Міне, қарсы беттегі «Жасыбай» аялдамасына жақындады. «Тұлпар» сауда орталығына қарай аяңдап барады. Ұстаңыздар…»
Міне, ең жақын маңайда жүрген жол полициясының қызметкері оны қолға түсірді. Одан әрі күдікті полиция бөлімшесіне жеткізіледі екен.
–Біз көбіне халық көп шоғырланған жерлерді, аялдамаларды бақылауға аламыз. Өзіңіз байқағандай, жаңағы жігіт автобус күтіп тұрғандай болды. Елмен бірге жанталаса мінуге ыңғайланды, сол сәтте өзінің алдында тұрған қыздың сөмкесіне қол салды. Камераны жақын алып қарағанда, әмиян екенін көрдім. Әлгі қыз ештеңе сезбестен мініп кетті, ал ұры бағытын өзгертпек болды. Бірақ ұзаққа бармады, – дейді Ақнұр Нұрекешова. Қырағы қыз бұл саланың кәдімгі маманы болған. Бірнеше жылдың ішінде көптеген оқиғаның ашылуына септігін тигізгенін мақтан етеді.
Жүргізушілерді «жүгендеу» қиын емес
Мекеменің сол жақ қапталында жол полициясының қызметкерлері жайғасқан. Олардың жұмысы қауырт. Камера арқылы телефонмен сөйлескен, қауіпсіздік белдігін тақпаған, жол ережесін бұзған жүргізушілерді шетінен «қырып» жатыр. Көліктің нөмірін, түрін-түсін анықтап, әкімшілік хаттама толтыруда. Осы жерден сотқа да жолдай алады екен. Басты дәлел – бейнебақылау. Ал жүргізушілер болса, мұның бәрінен бейхабар. Әсіресе, жол ережесін бұзған көлікті құрықтау аса қиын емес көрінеді. Бейнебақылау арқылы қай бағытта кетіп бара жатқанын анықтап, жүргізушіні алдынан күтіп алу олардың міндеті.
Мұнда «Орталық – 50» және «Орталық –51» қызметкерлері тек жол бағытын реттеумен айналысады.
Уақыт жетіге таяды. Кептеліс уақыты. Бақылау операторының бірі Қабанбай батыр даңғылы мен Сығанақ көшесінің қиылысында жол қозғалысын реттеп тұрған жол сақшысына көмектесуде. Біресе оң жақ қапталды өткізуді айтса, араға кішкене уақыт салып қарсы бетті жіберу керектігін ескертуде. Тұрғындар көбіне кептеліске жол сақшыларының өзін кінәлайды. Бұл – қате. Өйткені, көшенің дәл төбесінен бақылап тұрған бізге де көлік нөпірі қайда көп, қайда аз екені анық көрініп тұр.
Арнаулы кабинетте отырған келесі топ мәртебелі меймандардың, Үкімет басшылары мен министрлердің, маңызды қызмет атқаратын азаматтардың жол бағытын бақылауда ұстайды. Ондағы қызметкерлермен де тілдесу мүмкін болмады.
Жалпы, Астана көшелері мен қоғамдық орындарында 575 камера болса, оның 395-і көше қиылыстарында орналасқан. 119 бейнебақылау қоғамдық орындардағы ұсақ құқық бұзушылықты анықтайды (шемішке шағу, қоқыс тастау, абаттандыру ережесін бұзу). 61 камера аула тыныштығын қамтамасыз етеді. Бұдан бөлек, 77 камера ішкі істер органдарының аумағына қойылған.
Халық саны көбейген сайын бейнебақылау камераларының қажеттілігі артып келеді. Жедел басқару орталығындағы барлық жазбалар бір ай мерзімге дейін сақталады. Қылмыстық оқиғалар мен құқық бұзушылықты айғақтайтын жазбалар ғана дерекқорға жолданады. Сонымен қатар, бұл жазбаларды сот төрешілері, қорғаушылар, тергеушілер де пайдаланады екен.
Қалада «РВН-2013» бағдарламасына сәйкес, алдағы уақытта «Интегра» жүйесімен жабдықталған 49 камера орнату жоспарланған.
– Соңғы алты айдың ішінде орталық қызметкерлері камераның көмегімен 159 қылмысты анықтады. 14 223 әкімшілік құқықбұзушылық тіркелді. Әкімшілік құқықбұзушылық кодекстің бір ғана 387-бабы бойынша 265 оқиға орын алды. Жалпы, бейнебақылау орнатылған жерлерде қылмыстық оқиғалар аз кездеседі, – дейді полиция капитаны Бауыржан Тойланбаев.
Сонымен, кетуге ыңғайланғанда монитордың бірінен «Бәйтерек» монументі алаңын көзім шалды. Нысанға кіріп-шыққан адамдар анық көрінді. Осы сәтті бақылап отырған операторға камераны «Нұрсая» тұрғын үй кешеніне бұруын өтіндім. Менің өтінішім бойынша, газет редакциясын ірі планға алды. Ғимараттың кіреберісінде тұрған Асхат әріптесімді көріп, ішім жылып қалды. Бұл да біздің қауіпсіздігіміз.
Психологтардың пікірінше, бүгінде кейбір тұрғындар «Мұнда камера бар ма, әлде жоқ па?» деп жан-жағына қарауды әдетке айналдырған. Егер бейнебақылау жоқ болса, жүргізушілер жылдамдығын асыруға дайын. Жаяу жүргіншілер белгіленбеген жолды кесіп өткісі келеді. Алаяқтар үптеп кетуге ыңғайланса, бұзақылар тонауды ұмытпайды.
Алайда, төбедегі камерадан бұрын бәрін көріп тұрған бір Алланың бар екендігін ұмытпаған жөн сияқты.
