Нұрлан АЙТБАЙ, «Шеберлер ауылының» жетекшісі:
«Ел іші – өнер кеніші». Соның ішінде қолөнер шеберлерінің орны бір төбе. Өйткені, ұлттығымыздың нышаны, қазақылығымызға жақын, жан-жүрегіміз түйсінеді оны. Өнердің осы бірегей саласының иелері бүгінгідей жаһандану заманында да жансірілік танытып, ұлттың иісі аңқыған қолөнерімізді көздің қарашығындай сақтап, мейлінше дамытып жатқаны көңілге – медет, жанға – демеу. Осы саланың Астана тойында кең көрініс табатыны бәрімізге аян. Бұл біздің болмысымызды дүбірлі думанда алыс, жақын шет елдерден ат шалдырып келетін қонақтарға барынша танытады, қызықтырады. Тіпті, өзіміз де қолөнер бұйымдарын көргенде, көктен түскендей үйіріле қалатынымыз бар.
Осы тойға жер-жердегі қолөнершілерді бастап келетін елордадағы «Шеберлер ауылының» жетекшісі Нұрлан Айтбаймен әңгімеміз жоғарыдағы сөзіміздің жалғасындай-ақ.
– Астананың, өзіміздің бас шаһардың он бес жылдығын тойламақпыз. «Көппен көрген ұлы тойыңыз» осы шығар, сірә! Шеберлердің дайындығы қалай?
– Екі күннің бірінде болатын той емес қой бұл. Елорданың мерекесі. Және жылдағыдан ерек, салтанаты басқа болмақ. Думанның дүбірі жер жаратынын жүрек сезеді. Әйтеуір, жақсылықтың нышаны. Жақсы болмасақ, той қайдан табылсын?! Сондықтан, биылғы мерекеге
еліміздің түкпір-түкпірінен ағылатын шеберлердің саны жүз елуді шамалайды. Әрине, жылдағыдан мол қарасы. Дайындаған дүниелері де әрқилы.
– Мәселен?..
– Мәселен, ат әбзелдері, оның
ішінде ер-тұрман, үзенгі, тебінгі, жүген… Зергерлік бұйымдардан күмістен жасалған сақина, сырға, бойтұмар, алқа… Ағаш шеберлерінің қолынан шыққан дүниелер ше, шетінен көз сүріндіріп, таңдай қақтыратындар. Домбыра, қобдиша… Бір айта кетерлігі, біздің шеберлер кейінгі кездегі қолданыстағы дүниелерді жасап қана қоймайды, сонау ғасырларда пайда болған, бүгінде ұмыт бола бастаған жәдігерлерді де жаңғыртады. Егер бұларды көргісі, алғысы келген жұрт Астана тойында «Хан шатырдың жанындағы «Мыңжылдықтар тоғысындағы Астанаға» келсін.
– «Мыңжылдықтар тоғысындағы Астананы» ауызға алған соң, әңгіме ауанын да соған бұрсақ… Биылғы тойға қандай жаңалықтармен келесіздер?
– Атап айтар жаңалығымыз мынау: ұсталар, зергерлер, басқа да қолөнершілер ниет танытқандарға шеберлік сыныптарын өткізеді. Қанымыз қазақ емес пе? Ендеше, жанымыз да қазақ. Бұл шеберлік сыныптарына қатысушылар көп болатынына сенімім мол. Десе де, осы орайда ойға келген бір мәселені ақтарғым келеді: бүгінгі шеберлердің, қолөнершілердің дені, иә, басым көпшілігі – егде кісілер. Жастары қырыққа таяған, елуді алқымдаған… Яғни, машақаты көп салаға машықтанған жастар сирек. Осыған қарап, «бүгінгі буын жалқауланып бара ма» деген ой ұялайды санаға.
– Сонда, әлгі жүз елудің шамасындағы шеберлердің шәкірттері жоқ па?
– Шәкірт бар ғой. Әрқайсысының тәрбиелеп жүрген бірді-екілі оқушысы бар. Солардың өзі бір-екі дүниенің жасалуын үйреніп алады да, «мен мықты қолөнершімін» деп, кеуде қағып шығады. Көпке топырақ шашудан да аулақпын. Десе де, өнердің қиындығына төзер жігіттер аз, өте аз, нағыз шеберлер некен-саяқ.
– Біз ел арасында жүрген соң естіп жатамыз ғой елдің аузынан. Бүгінгі ұсталардың, зергерлердің жасаған дүниелері өте қымбат тұрады екен. Онысымен қоймай сапасыз көрінеді…
– Оныңыз рас. Жаңа айттым ғой, нағыз шеберлер некен-саяқ деп. Міне, сол некен-саяқтың заттары қымбатына қымбат. Өйткені, сапасы бағасына жауап береді олардың. Ал, нашар шеберлер, қолөнершілер солардың бағасын көреді де, «өй, менің дәл сондай дүнием бар ғой. Неге оның бағасы ананыкінен кем болуы керек» деп, өздерінің сапасыз затына жоғары бағаны іледі. Содан кейін, жаңа айтылғандай, сөз ереді мықтылардың соңына. «Бір құмалақ бір қарын майды шірітедінің» кері ғой.
– Ендеше, әлгі некен-саяқ мықты шеберлердің бірнешеуінің есімдерін айта кетіңізші, жұрт біле жүрсін.
– Айтайын, зергерлерден Берік Әлібай, Амангелді Мұқажанов, Сержан Бәшіров бар. Ағаш ұсталарының майталмандары деп Айдарбек Молдахановты, Болатбек Қалдаровты атаймын. Бұған тері бұйымдарымен ер-тоқым іспетті дүниелерді жасайтын Серікқазы Нұрғалиевті, Ерлан Мәмбетқалиевті қосыңыз. Айтпақшы, әулетімен қолөнерші Бейішбековтер отбасын айрықша атап айтсам, артықтық етпес. Берік деген ұлы, Венера деген қызы бар, «он саусақтарынан өнер тамғандар». Бұлардың қатарында есімдері аталмағандар да бар.
– Әңгімеңізге рахмет!
Асхат Райқұл
