НАУША АСТАНА НАУРЫЗЫ
62 жыл. Осынша уақыт Алаш даласы күн мен түн теңелген табиғаттың киелі күнін тымырсық тыныштықпен қарсы алған болатын. Ғасырлар бойы дәл осы күні кермеде тыпыршыған тұлпар көсіле шауып, аламан бәйгеде алапат қарқынмен маңғаз даланың қойнына маңып бара жататын еді, дәл осы күні алыс-жақындағы ағайын-туыс бір қазаннан ас ішіп, бір дастарханның басына алқа-қотан отыратын еді, дәл осы күні өкпелісі ренішін ұмытып, араздасқаны болса арағайындық жасаған азаматтың сөзіне құлдық ұрып, достық құшағын ашып, бауырым деп бір-бірін бауырына басатын еді. Дәл осы күнді Тәңірі текті жаратқан Түркі дүниесі Ұлыстың ұлы күні деп атайтын еді…
Бабадан мирас бұл мейрам
Ұлы күнді ұлан-асыр тоймен қарсы алып келген қазақ халқы кеңестік кезеңде төл мерекесін тойлай алған жоқ. Біздіңше жылдың басы саналатын осы күн отарлаушы ел күнтізбесінде жай ғана көктемнің 22-ші күні болатын. Содан да болар, бодан ел жаңа жыл мерекесін желтоқсанның 31-інен бастап тойлайтынды шығарды. Тойлағанда да отбасылық мереке ретінде зарыға күтіп, қуана қарсы алатын деңгейге «көтерілді». Солайша, бірте-бірте Наурыз мерекесі көкейімізде көмескіленіп, жас ұрпақ түсінігінде ол «Наурыз көже» деңгейінде ғана қалып келді.
Тәубе, тәуелсіздік алғалы өшкеніміз жанып, жоғалғанымыз жаңғырып жатыр, жаңғыртып жатырмыз. Мұндайда қазақ «орнында бар оңалар» дейді. Бастысы, ұлттық құндылығымыз мен баба мұрасын білеміз. Бәлкім, қазіргі таңда жете түйсіне, сезіне алмай жатқан шығармыз, бірақ ол да оңалатын, орнына келетін олқылық. Ол өз алдын бөлек әңгіме, бізбің айтпағымыз тойдың жыры.
Егемендік алғалы ұлттық мейрамымызды ел болып тойлайтын дәстүр қалыптасты қайта. Жылдан-жылға ауқымы ұлғайып, халық арасында кеңінен насихатталып келе жатыр. Өткенде ғана Астанамызда өткен үлкен той – соның бір дәлелі. Енді елордадағы Наурыз мерекесінің мерейлі сәттерін сөз етейік.
Биыл Астанадағы той ерекше болды деуіміздің өз себебі бар. Алаш астанасындағы дүбірлі думанға бергісі Арқа, арғысы Жетісу мен Сырдан, одан қалды, сонау Қызылжар мен Семейден ағылып керуен келді. Бұрынғыдай көш керуені емес, той керуені. Әр керуен құрамында әнші, күйші, биші, бір сөзбен айтқанда бүгінгінің сал-серілері бар. Олармен қоса бүркітші, ұста, ағаш шеберлері де ере келген. Құр қол емес, әрине, ұстаханаларынан шыққан бұйымдарын алып келген. Қыш құмыра дейсіз бе, ағаштан ойылған ыдыс, ойыншықтар, қайыстан өрілген жәдігерлер жайманың көркін аша қалған. Бұл ашық аспан астындағы көрме болды. Жұрт сыртынан сүйсініп тамашалаған. Ол ол ма, әр өлке өз өңірінде өндірілетін азық-түлік өнімдерін де әкеліп, «Қазақ елі» монументінің алдындағы алаңда нарық бағасынан әлдеқайда арзан жәрмеңке өткізді. Астана жұрты дәл осы күні Шардараның балығын, Қызылорданың «Ақ маржан» күрішін, Қызылжардың шұжығын дорбалап алып, Алматыда өндірілген түрлі тамақ өнімдеріне бір жарып қалған. Өзіміз тілдескен тұрғындар жәрмеңке бағасы әлдеқайда арзан екен десіп жатты. Бір қызығы, әр өлке өндіретін тағам өнімдері бір-бірінен өзгеше болып келеді екен. Мысалы, Қызылорда шұжығы мен Қызылжар шұжығының дәмі екі түрлі деседі. Содан ба, елорда жұртына олар таңсық көрінді. Жұрт таласып-тармаса жәрмеңке жаймасындағы дүниелерді сатып алып жүргенінің сыры – осы.
Жәрмеңке қызығы өз алдына, сәлден соң әр өңірдің өнерпаздары оқшаулау құрылған сахнаға шықты. Ақселеу Сейдімбек ағамыз қазақ музыка мектебінің санын бір санға арттырып, өз еңбектерінде Алтай ән мектебін алғаш атап өткен еді. Осы Алтай қазақтары (Өр Алтай) айтып жүретін «Көзіңнің мөлдірін-ай» әнін Сыр бойынан келген қобызшының сарнатып отырғанын алғаш осында көрдік. Қобыз үні біз білетін әнге соны сипат, басқа табиғат бітірген. Онан соң Нартайдың әні әуелеген. «Өздерің білер Нартаймын, Ай, Нар да бір болсам қартайдым» деп басталатын ән баянның сүйемелдеуімен көрерменге тарту етілді. Бұл атақты Сыр музыка мектебінің әншілері еді. Сырдан келген өнерпаздар жан-дүниесін сиқырлы сазға бөлеген халық сәлден соң Арқаның әндеріне шалқып отырған. Сонау Қызылжардан келген әнші Үкілі Ыбырайдың «Қараторғайын» қонақкәде етіп, шырқап берді. Шыны керек, дәл осы сәтте үлкен сахнада күміс көмей әншілеріміз де өнер көрсетіп жатқан. Бірақ, жұрттың бір бөлігі қазақтың қобызы мен халық әндерін қимай тұрған.
Орталық сахна көркімен көздің жауын алатындай еді. Айналасына 40-тан астам ақшаңқан киіз үй тігілген алаң ортасына орналасқан ол ерекше безендірілген. Ортадағы «Күн шапағы қақпасын» жағалай 12 жылды бейнелейтін хайуанаттар мүсіні орын тапқан. Оның арғы жағы көшпелілердің өмірін көз алдыңызға әкелетін дүниелерге толы. Аумағы 1620 шаршы метрді құрайтын сахнаның жиектері сақ оюы тәріздес өрнектермен сәндендірілген. Алаңды аядай ғана экранға сыйдырып ортада 8х8 диаметрлі LED-дисплейі тұрды. Ал, алаңға жап-жасыл кілем төселген. Осынау жайнаған алаңға 500-ден астам биші шығып, хореографиялық қойылыммен думанды бастап берген. Сол бимен бойға тараған шаттық шартарапты шалқыта жөнелген де шапалаққа ұласқан. Мінеки, көз алдыңызға елестетсеңіз осындай көріністер биылғы әз-Наурызымызда болып өтті. Оған куә болған ел бар. Бір сөзбен айтқанда, елорда жұрты осылай тойлатып, бабадан мирас мейрамымызда талай қызыққа кенелген болатын.
Мақтаулылар марапатталды
Шындығында, бұл мейрам қала халқы үшін бұдан біраз ертерек басталып кеткен болатын. Мәселен, мектептер, балабақшалар, ауруханалар, халыққа қызмет көрсететін мекемелер, ойын-сауық орталықтары жыл сайын Наурызды тойлатпай қалмайтыны бесенеден белгілі. Ал, бұл шаралардың Астанада жүйелі ұйымдастырылуына, еш жерде атаусыз қалмауына мұрындық болып келе жатқан – қала әкімдігі. Әкімдік биыл да жылдағыдай бәйге жариялап, «Армысың, әз Наурыз!» байқауы аясында жарыс ұйымдастырған болатын. Сол себепті мекемелер арасында қып-қызыл бәсеке болып, бірінен-бірі асып түсуге тырысып жатты. Олардың еңбегін, ұйымдастырылу деңгейін бағалап, сараптап жүрген комиссия мүшелері күні кеше бір шешімге келіп, Қ.Қуанышбаев атындағы қазақ музыкалық драма театрында қала бойынша Наурызды ең үздік тойлаған, ұлттық сипатын аша білген мекемелерді марапаттау рәсімі өтті.
Бұл сайыс наурыз айының 11-і мен 22-сі аралығында болып өтті. Оған жалпы саны 133 мекеме қатысты. Шараны ұйымдастырушы Астана қаласы Тілдерді дамыту басқармасының бастығы Ербол Тілешов жарысқа қатысамын деушілердің былтырғыға қарағанда артқанын, жұрт ынтасының арта түскенін мақтанышпен жеткізді. Естеріңізге сала кетейік, былтыр бұл конкурсқа 108 мекеме қатысқан болатын.
Марапаттау жеті аталым бойынша өтті. Бірінші аталымда мемлекеттік мекемелер сынға түсіп, ынталандыру сыйлығына Сәулет және қала құрылысы басқармасы ие болды. Үшінші орынға Жастар саясаты мәселелері басқармасы дайындаған мерекелік шара лайық деп табылса, Энергетика және коммуналдық шаруашылық басқармасына екінші дәрежелі диплом табысталды. Осы аталым бойынша ең үздік деп Қаржы басқармасы танылды. Қаржы басқармасының қойылымы «Қызыл Кітапқа» енгізілген құстардың 32 түрі мекендейтін мемлекеттік Қорғалжын қорығы орналасқан өңірдегі жаңару мен тазару, махаббат пен сұлулық мерекесінен көрініс еді. Басқарма бастығы Бекбол Сағын қоңыр домбырасын қолға алып, Ақан серінің «Балқадиша» әнін орындауы – думанымыздың ажарын келтірген болатын. Кең жайылған дастархан басындағы ұлы той «Базарлық», «Асату» сияқты салт-дәстүріміздің ұмыт болған рәсімдерін жаңғыртудан басталып, ұқыптылық пен зеректілікке тәрбиелейтін ұлттық ойынымыз «Тобық тығуға» жалғасқан еді. Ескере кететін бір жайт, «Қара жорға» биін орындаған қыз-жігіттердің өнеріне тәнті болған Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігіне қызметтік іс-сапармен келген Дүниежүзілік Денсаулық сақтау ұйымы штабының Жұқпалы емес аурулардың жаһандық мәселелері жөніндегі Женева Экономикалық департаментінің басшысы Аида Юрекли киіз үйдегі сән-салтанатқа, қазақ халқының қонақжайлылығына өз ризашылығын білдіріп кеткен екен.
Екінші топ – «Аумақтық мекемелер» болды. Бұл топта «ҚазТрансОйл» акционерлік қоғамы мен «Отан соғысының мүгедектеріне арналған орталық клиникалық госпиталі» ынталандыру сыйлығын еншіледі. Үшінші орында – Статистика департаменті. Екінші орын – Әділет департаментіне бұйырды. Ал, бас жүлде қаланың Қаржы полициясы басқармасының қоржынында кетті.
Үшінші аталым бойынша «Құрылымдық мекемелер» ішінен «Қазақстан орталық кино-концерт залы» үздік шықты. Екінші дәрежелі жүлде «Қарттар мен мүгедектерге арналған медициналық әлеуметтік мекемеге» табысталып, «Астаналық цирк» коммуналдық мемлекеттік қазыналық кәсіпорыны үшінші орыннан көрінді. Денсаулық сақтау мекемелері де байқау аясында өзара сынға түсіп, ынталандыру сыйлығына 4 мекеме қол жеткізді. Олар – №7 қалалық емхана, №2 Балалар мен жасөспірімдердің спорт мектебі, «Қайсар» спорт клубы, «Дәулет» спорткомбинаты, «Астана» регби клубы. Үшінші орында №2 қалалық емхана. Ал, екінші орын №2 қалалық балалар ауруханасына берілсе, «Мамандандырылған балалар үйі» аталымның бас жүлдесін алды.
Балалар үйі дайындаған қойылымдар шынайы әрі ұлттық сипатта болды дейді ұйымдастырушылар. Онда «Баланы бесікке салу», «Тұсау кесу» рәсімдері өткізілген. Баланы бесікке салуды «Күнім» тобының тәрбиешілері Б.А.Медеубаева, Р.Спанова, М.Шокенова, Г.Мусина, Б.Тұрғыновалар көрсеткен болатын. «Қуыршақ» тобының тәрбиешілері К.Әлібекова, Р.Ахметжанова «Тұсау кесу» рәсіміне белсене қатысты. Ал, «Шиелім» тобының тәрбиешілерінің ұйымдастыруымен балалар «Тақия тастау», «Қыз қуу», «Асық жинау», «Арқан тарту» ойындарын ойнап, кішкентай бүлдіршіндер – Камила, Вова, Анеля, Женя Наурызға арналған өлеңдер мен тақпақтар айтқан еді. Жүргізуші Ж.Жүнісова және Ж.Тоқмырзаева көрермендерге Наурыз туралы әңгімелеп берген. Балалар үйінде өткізілетін іс-шаралар аға тәрбиеші, логопед, психолог, музыка жетекшісі сынды мамандардың ұйымдастыруымен өткен. Осы қойылымдар комиссия көңілінен шығып, үздік деп танылды.
Жоғары және орта арнаулы оқу орындары арасында Еуразия гуманитарлық институты – үшінші, Қазақ экономика, қаржы және халықаралық сауда университеті – екінші орындардан табылып, Астана қаласының гуманитарлық колледжі аталымның бірінші дәрежелі дипломымен марапатталды. Білім ошағында І курс студенттерінің ұйымдастыруымен ұлттық тағам түрлерінен жәрмеңке, «Технология» мамандығы бойынша оқитын топ студенттерінің қолымен жасалған әртүрлі бұйымдардан көрме ұйымдастырылып, мерекеге жиналғандар колледждің ұлттық аспаптар оркестрі өнерінің куәсі болған. Мерекелік іс-шараға Тілдерді дамыту басқармасының, Астана қаласы Білім басқармасының және Алматы ауданы әкімдігінің өкілдері қатысты.
Соңғы аталым бойынша жылдағы жолынан жаңылмаған «Шапағат» коммуналдық базары үздік деп танылды. Екінші орын «Думан» сауда орталығына бұйырса, үшін орынды «Астана-Теплотранзит» акционерлік қоғамы місе тұтты. «Шапағат» базары былтыр да Наурызды ерекше атап өтіп, халық ризашылығына бөленген еді. Халыққа қызмет көрсету орталықтары ішінде тек осы сауда орталығы ғана «қошқар көтеру» жарысын ұйымдастырғанын да айта кетейік.
Марапаттау рәсімінің соңғы бөлігінде сахнаға Астана қаласы Тілдерді дамыту басқармасының бастығы Ербол Тілешов көтеріліп, өткен тойды қорытындылай сөз сөйледі. Құттықтауын аяқтай келе Астана қаласы әкімдігі ұйымдастырған мерекелік шараға белсене атсалысқан, яғни, қала бойынша өткен тойды жақсы атқаруға мұрындық болған ұжымдарға арнайы сыйлықтар табыстады. Олар: Сарыарқа, Алматы, Есіл аудандарының әкімдіктері, Білім басқармасы, Ішкі саясат басқармасы, «Бәйтерек» медиаорталығы, «Астана ақшамы», «Вечерняя Астана» газеттері, Қазынашылық департаменті. Сонымен қатар, Жұмабикен Нұрмағанбетова, (Жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар басқармасы), Роза Мейірбаева (Астаналық цирк), Бақыт Теңізбаева, Сабыржан Шүкірұлы, Тойшыбек Иіпұлы, Әнуарбек Ералы (комиссия мүшелері), Темірбек Үсенбеков, Гүлсім Қарағұлова (№2 қалалық емхана), Нәсіпжан Әбдірахманова сынды мерекеге аянбай атсалысқан белсенділер марапатталды.
Ербол ЖАНАТ