Құзырлы органдар тарапынан небір амалдар жасалып жатса да, өзгенің тәрбиесінде қалған баласына қарайласпақ түгілі халін сұрамайтындардың саны азаймай отыр. Өкініштісі сол, өз баласына ақша төлемес үшін сан түрлі айла-шарғыға барып, жұмыс орындарын жасырып, жалақысын бухгалтерия арқылы бірнеше есе төмендетіп немесе дүние-мүлкін жақын-жуықтарының аттарына жаздырып қойып, тайраңдап жүрген мұндай азаматтардың саны кейінгі жылдары 10 есеге артып кеткен. Соның салдарынан миллиондаған бала дер кезінде алимент ала алмай отыр.
Алимент төлемесеңіз, көліксіз қаласыз
Еліміздің заңы бойынша алимент төлемеген азаматтар қылмыстық жауапкершілікке тартылады. Жұмысы барлары алимент төлеуге мәжбүрленсе, құзырлы органдар «жұмыссызбын» деп сылтау айтатындарға еңбек етіп, қарызынан құтылуды талап етеді. Уақытында төлемесе, ірі көлемде айыппұл салады. Оған көнбей, қиғылық салғандарына 3 жылға дейін бас бостандығынан айыру жазасы тағайындалады. Сонымен қатар, соңғы бірнеше жылдан бері мұндай борышкерлердің алыс-жақын шет елдерге шығуына тыйым салынды.
Астана қаласының өзінде алимент мәселесін шешу мақсатында біршама қадамдар жасалып жатқанын айта кету керек.
2016 жылдың 19 тамызында Астана қаласы Әділет департаменті Жұмыспен қамту орталығы және Алматы ауданының аудандық прокуратурасымен бірлесіп, алғаш рет алимент төлемдері бойынша қарыздары бар және жұмыссыз борышкерлерге арналған бос жұмыс орындар жәрмеңкесін өткізді. Аталмыш еңбек жәрмеңкесінде құрылыс, өнеркәсіп, жылу энергетика, күзет, қала аймақтарын абаттандыру, көлік және коммуналдық қызмет саласы бойынша 20-дан астам мекеме қатысып, 150-ге жуық бос жұмыс орындарын ұсынды.
Алимент мәселесін шешуге арналған шаралар мұнымен шектеліп отырған жоқ. Жыл соңына қарай Астана қаласында борышкер әкелерді жүргізуші куәлігінен айыру тәжірибесі енгізілгелі отыр. «Астанада алиментті қасақана төлемейтіндер ендігәрі жүргізуші құқынан айырылатын болады. Біздің департамент алиментті қасақана төлемей жүрген борышкерлердің жүргізуші құқын тоқтату жөніндегі практиканы зерделеп жатыр. Бұл – қарызы барлар үшін мейлінше әсер ететін тетік. Осындай тәжірибе бұған дейін Батыс Қазақстан және Ақмола облыстарында қолданылған әрі тиімділігін көрсеткен болатын. Қазіргі таңда біз әкімшілік айыппұлдарды өндіру ісін белсенді ете түсу мақсатында Жол полициясы басқармасы органдарымен тығыз өзара әрекеттестікті қамтамасыз етудеміз. Жол полициясымен бірге қарызы барларды ұстау және олардың автокөліктерін айыппұл тұрағына қою бағытында бірлескен рейдтік шаралар атқарылуда» дейді Астана қаласы Әділет департаментінің басшысы Қанат Мусин.
Әкелерге арналған жәрмеңке
Мұндай жұмыстар, әрине, өз жемісін береді. «Бүгінде республика бойынша мемлекеттік сот орындаушылардың қолында
алимент мәселесіне қатысты 220 мың іс жатыр. Тек Астана қаласының Әділет департаментінің өзінде алименттік төлемдерді өндіру бойынша 18 412 іс тіркелген. Бір қуантарлығы, атқарылған шаралардың арқасында алимент төлемейтіндердің қарасы сәл де болса азайып келеді. 12 536 атқару өндірісі бойынша алимент төлемдері борышкерлердің жұмыс орнынан жалақысынан ұсталған, ал 4966 борышкер өз еркімен төлеуде. Бүгінде қаламызда алимент төлемдерін төлеуден мүлдем жалтарып жүрген 910 борышкер бар. Олар ресми түрде еш жерде жұмыс жасамайды немесе ешқандай жылжитын және жылжымайтын мүліктер тіркелмеген. Ондай азаматтарға да қолайлы мүмкіндік жасалуда. Алғаш рет алиментші әкелерге арналған бос жұмыс орындары жәрмеңкесін өткіздік. Кәмелетке толмағандардың құқығын қорғау, алимент төлеушілерді жұмысқа орналастыруды көздейтін бұл шара Астана қаласында бірінші рет өткізілді. Нәтижесінде тұрақты жұмысының жоқтығына байланысты алимент төлей алмай отырған отызға жуық адам жұмыс тапты» дейді Астана қаласы Әділет департаментінің Алименттік төлемдерді өндіру бөлімінің мемлекеттік сот орындаушысы Айдана Замирова.
Айдананың айтуынша, әсіресе, борышкерлердің ел аумағынан шығуына шектеу қою шарасының тиімді болып отырғанын айтады. «2016 жылдың 8 ай ішінде 1700 борышкерге шектеу қойылған. Осының нәтижесінде жаз мезгілдерінде демалуға немесе шекаралас елдерге жұмыс істеуге шыққылары келген борышкерлердің көбі қарыз сомаларын бірден төлеп жатыр. Сонымен қатар, 154 борышкер әкімшілік жауапкершілікке тартылды. Тұрғылықты мекенжайын анықтау мүмкін болмайтын алименттік борышкерлерге сот арқылы іздеу жарияланды» дейді ол.
Қарызыңыздан құтылмай, шетелге шыға алмайсыз
Мұндай тәсіл елімізде 2010 жылдан бері қолданылып келеді. Прокуратура мамандарының айтуынша, мойнына мінген қарызына бола шетелге шығу құқынан шектеліп отырған астаналықтардың саны 16 мыңға жеткен. Астана қаласында сот орындаушылар күніне 30-ға жуық азаматтың шетелге шығуын шектеп, әуежайлар мен вокзалдардан кері қайтарады екен. Мұнымен ғана шектеліп қалмай, екінші деңгейдегі банктердегі есепшоттары да бұғатталады.
Еліміздің заңы бойынша тек алимент немесе жол айыппұлдарын төлемеген адамдар ғана емес, қаланың коммуналдық қызметтеріне де қарызы бар тұлғалар борышкер деп танылады. Яғни сот арқылы өндіру шешімі шығарылған кез келген тұлға қара тізімге енгізіледі. Олар сот арқылы санкцияланып, сот орындаушысының қаулысы қосылады. Бұл қаулының бір көшірмесі борышкерге беріліп, тағы бір данасы Қазақстан Республикасы ҰҚК Шекара қызметіне жіберіледі. Борышкер шетелге ұшар кезде дәл осы қызметтің қызметкерлері ортақ базада қарызы төленді деген белгі шықпайынша, шекарадан ешқайда өткізбейді.
Мұндай келеңсіз жайтқа түспес үшін кез келген тұрғын алдымен қарызының бар-жоғын тексеріп алу тиіс. Қарыздар болған жағдайда, борышыңызды «Әкімшілік құқық бұзушылық туралы» Кодексіне сәйкес, соттың шешімі мәжбүрлеп орындауға түскен күннен бастап 30 күн ішінде ерікті төлей аласыз. Сонымен қатар, аталмыш кодексте жеті күн ішінде жалпы айыппұл сомасының елу пайызын төлеу тәртібі қарастырылған.
Бүркіт НҰРАСЫЛ