Әлемде өзен жағалай қонған қалалар саны жеткілікті. Біле білсек, ең сұлу қалалар өзендердің бойында орналасқан. Нева, Мәскеу, Сена мен Темзадағы шаһарлар соның дәлелі. Осы орайда өзіміздің елімізде де өзен жағалай қоныстанған қалалар бар. Жайықтың жағасындағы Атырау,
Сырдарияны жағалай қонған Қызылорда, Тобылға табан тіреген Қостанай, Ертістің бойындағы Семей мен Кереку сол тізімге енеді.
Еуразияның кіндігінде орналасқан елордамыз Астананың да көз тартар көрікті нысандары – қала көпірлері. Шаһарды екіге бөліп жатқан Есіл өзенінің қос жағалауын жалғастырған бірнеше көпір бар. Әр көпір өзіндік, қайталанбас архитектурасымен ерекшеленеді. Осыдан бірнеше жыл бұрын қала көпірлері жаңартылып, қауіпсіздігін арттырған болатын. Содан бері сәні келіскен «Сарыарқа», «Тұлпар», «Марал» көпірлерінің көркі өзгеріп сала берді. Олардың сәулеті мен мүсіндік сипаты қазақ халқының және көшпенділер өркениетінің бай тарихи-мәдени мұрасынан таңдап алыныпты. Оны жасаушылар скифтердің зергерлік өнерінің бірегей әр алуандылығын көрсетіп, елордамыздың Сарыарқада – «Алтын далада» орналасқанын белгілеген екен. Көпірдің қос жақтауы скиф дәуіріндегі қолданбалы өнер туындыларына ұқсатып жасалып, ерекше үйлесімін тапқан. Оның беті мүсіндік тормен өрнектеліп, алтын түске боялған. Жақтау қоршаулары киіктің басы бейнеленген шамдармен безендірілген. Мұның бәрі жаңадан бой көтерген елордасын ежелгі тарихпен байланыстырып тұрғандай.
Бас шаһарымызды екіге бөліп жатқан Есілдің көпірлеріне шолу жасалық. Ол Сарыарқа мен Тұран даңғылдарын қосатын, Есіл өзені арқылы өтетін автожол көпірі – «Тұлпар». А.Бараев көшесі мен Қабанбай батыр даңғылын қосатын, Есіл өзені арқылы өтетін автожол көпірі – «Қараөткел». Желтоқсан көшесін қалалық саябақпен қосатын, Есіл өзені арқылы өтетін жаяу жүргіншілер көпірі – «Серуен», Сарайшық көшесі бойындағы Есіл өзені арқылы өтетін автожол көпірі – «Арқар», Орынбор көшесі бойындағы Есіл өзені арқылы өтетін автожол көпірі – «Марал», Сығанақ көшесі бойындағы Есіл өзені арқылы өтетін автожол көпірі – «Арыс», Ақбұлақ өзені арқылы өтетін автожол көпірі – «Беласар» деп аталады.
Есілдің әсем көпірлері туралы айтатын әңгіме көп. Бірде Орталық демалыс бағымен байланыстыратын «Серуенмен» өтіп бара жатып, жақтауына ілінген құлыпты көріп қалдым. «Сынықтан өзгенің бәрі жұғады» деген рас-ау. Көпірге құлып салып, кілтін өзенге лақтыру Еуропада орын алғанын естігенім бар еді. Дәлірек айтсақ, жас жұбайлардың бұл әдеті қала мэрлерінің бас ауруына айналғалы қашан. «Махаббат кілтінің» кесірінен Парижде бір көпір құлап, ортасына түскен болатын. «Серуеннің» жақтауындағы құлыпты көріп, егер махабаттарын мәңгілік еткісі келсе, жас жұбайлар көпірді емес, екі елі ауызы мен қызыл тіліне сақ болғаны маңыздырақ-ау деп ойладым. Бұл, әрине, менің ойым. Көпірге ілетін «махаббат кілті» деген не, оны ойлап тапқан кім? Бұл дәстүр Флоренциядан жеткен. Онда серттескен жас жігіттер мен қыздар атақты Понте Веккьо көпіріндегі Бенвенуто Челлинидің ескерткішіне құлып іле бастапты. Ал Римде бұл дәстүрді Федерико Моччианың романдары арқылы біледі. Алғашқы кезде жастар құлыпты фонарларға іле бастаса, кейіннен орын жетпегендіктен, көпірдің қос жақтауы іске асады. Бұл іске жастардың құлшына кіріскені соншалықты, Флоренцияда жылына бір көпірден ғана 400 кг темір жинап тұрады екен.
Естеріңізде болса, 2006 жылы елордамызда құрыш тросстардан аспалы сәулеті бар сәнді көпір ашылды. Оның Қараөткел аталуының да себебі бар. Бір кездері ұзақ жол жүріп келе жатқан керуен өзеннің жағасына тоқтап, тыныстап алады екен. Сарыарқаны жайлаған халық Қараөткелдің тайыздау жерімен жылқы айдап өтіп, жазда жайлауға, қыста қыстауға көшіп-қонып жүрген. Өзеннің осы тұстағы өзен арнасының қара түсті құмына байланыстырып Қараөткел пайда болған деседі.
«Арқар» көпірі Астананың дәл кіндігіне салынған десе болады. Көпір үстінен көз салсаңыз, Президент резиденциясы «Ақ Орда» қол созымдай жерде тұрғандай көрінеді, келесі шетінде құлап жатқан құмыраның бүйірін көресіз. Бұл – «Астана Мьюзик Холл» залы. Бұрындары шартты түрде «М1» деп аталатын, қазір мүйізі қарағайдай Арқардың аты берілді. Екі аркалы, жуан тостармен бекітіліп салынған көпірдің үстінде екі бағытқа ағылып жатқан төрт жолақ жолы мен оның шетінде жолаушыларға арналған сүрлеуі де бар.
Көпірлердің көркін түнде де тамашалаңыз. Түнгі жарық көпірдің қос жақтауындағы өрнекті түрлендіріп тұрса, енді бірінде мың құбылған түсі көзді баурайды. Олардың кейбірі жыл мезгілі мен мереке күндеріне де арналып, самаладай жарық, жүз құбылады.
Көпірлерді жаяу аралап өткен адамның ойына көп нәрсе түсетіні анық. Жағалай қармақ салып, суға үңілгендер де көзге жиі түседі. Бұл қысы-жазы өзгермейтін Есілдің бір көрінісі. «Тамаша жексенбі күн көл басында, тұнықтан балық аулап бала отырса» деген ән еріксіз еске түседі. Осы жолдарды тасқа қашап, балық аулап отырған баланың мүсінін неге Есілдің бір жағасына орнатпасқа деп ойладым. Сіз қалай ойлайсыз?
Айтқандай, осыдан бірнеше ай бұрын Сена өзені тасып, париждіктердің екі аяғын бір етікке тыққаны есіңізде бар ма? Сонда көпірдің астына орнатылған Зуавтың ескерткішіне үңіліп, «су Зуавтың балтырынан асты», «Зуавтың беліне келді» деген хабар жетіп жатты. Бұл Франциядағы Сена өзеніндегі Альма көпірінің тірегі әрі судың асып-тасығанының көрсеткіші қызметін атқарып тұр. Өткен ғасырдың басында тасқында су 8,62 метрге көтеріліп, осы Зуавтың құлағынан келіпті.
Дәл осындай болмаса да, тау көтерген Толағайдың мүсінін екі көпірдің бірінің астына орнатса ғой. Көпірлердің аспалы бейнесі тауды елестетіп-ақ тұр. Тек Толағайды сомдау қалды. Сонда қала тұрғындары мен қонақтарының Есілдің суының деңгейін анықтайтын көрсеткішіне айналдырып, бір туристік нысан ашылар еді. Мұндай көрсеткіштер көптеген өзендердің жағалауында орнатылған. Сөйтіп өзен арнасының деңгейін ескерткіштер мен арнайы сызықтарға қарап анықтап жүр.
Бұл жай ойымыз ғой, дегенмен көрікті көпірлердің иесіндей болған тас мүсіндер сейіліміздің сәнін келтірер еді деп ойлаймыз.
Айгүл УАЙСОВА
