Қаламыз қалай қазақыланады?
Астана арқаға көшкенде ел аузында «бұл қала орыстанып кеткен» деген сөз жиі айтылатын. Сөздің шыны керек, сол кездегі ахуал солай еді. Алайда, бұл – Ақмолада қазақша сөйлейтін бір адам болмады деген сөз емес. Жетпіс жыл бойы үстемдік құрып, келмеске кеткен кеңестік кезеңнен бізге «мирас» болып қалған мұраның бірі – орыс тілін көксеген, біздің мәдениетімізге, тұтас түсінігімізге қарсы келетін небір атаулар еді. Атап айтсақ, көшелерден бастап қала тіршілігіне қажеттілердің бәрі орысша аталып еді. Ал, соңғы он бес жылдың ішінде елорда мүлдем өзгерді. Себебі, қаланың кейпі қазақыланды.
Алғашқы қадам қандай-ды?!
Арқа төсіндегі жаңа әрі жас Астананың қалыптасуын әркім әрқалай топшылайды. Басын бүтіндеп алғаннан кейінгі басты міндет – қалаға қазақы қан жүгірту еді. Себебі, бұл қала – жай емес, қазақтың кіндік қаласы. Астананың ажарынан қазақылық лебі есіп тұруы тиіс. Әйтпесе, ол біздің ұлтымызға, тұтас тәуелсіздігімізге сын болар еді. Сонымен, нақты мысалмен айтайық. Тәуелсіздік алғаннан кейін таза қазақша оқытатын жалғыз-ақ мектеп болды. Сол кездегі қарадомалақ оқушылар қаланың бір шетінен екінші шетіне сабылып жүретін. Әйтпегенде, ана тілінде білім алу мүмкін емес. Ұлтының болашағын ойлаған ата-ана ұл-қызын қазақ мектебіне бергісі келетіні айтпаса да түсінікті. Дегенмен ата-аналардың ішінде баласының ресми тілде білім алғанын қалап, орыс тілін қолданушылар да жетерлік еді. Ондағы ойлары – болашақта баламыз тілден қиналмасын деген болар. Ал бүгінде бұл мәселеге көзқарас мүлдем басқа. Өйткені, бүгінде қазақ тіліне деген сұраныс біртіндеп артып келеді. Мәселен, он бес жылдың ішінде ашылған 70-ке жуық мектептің бәрі қазақ тілінде білім беретін болды. Бұған қоса, мектепке дейінгі білім беру мекемелерінің дені ұлт тілінде сөйлеп тұр.
Тіпті, ондағы топ атауларының өзі әр қазақтың өз баласын емірене иіскеп, еркелетіп айтатын «құлыншақ», «ботақан», «айналайын», «жанарым», «қарақат» сынды құлаққа майдай жағатын сөздермен айшықталған.
Көшелердің көркі кірді
Осыдан бес жыл бұрын қала басшылығы бір батыл қадамға барды. Бір мезгілде қаланың 300-ден астам көшесінің атауы ауыстырылды. Бұрынғы «ский», «ова»-мен аяқталатын атаулар қазір атымен жоқ десек болады. Мәслихат депутаттары бірауыздан көше атауларын қазақыландыратын құжатты қабылдағанда, «байырғы «тарихи» атаудан айырдыңдар» деп айқайға аттан қосып, қарсы болғандар да бой көрсетті. Бірақ, біз үшін оның қажеті шамалы. Себебі, біз бүгінгінің Астанасын, ертеңгі ұрпаққа аманат болып қалатын бас қаланың тарихын жасап жатырмыз. Егер біз қазірден бастап ұлтымыздың ұпайын түгендемесек, ертең кейінгі толқынның алдында ұятқа қаламыз. Болашақтың қамына бүгіннен кірісу қажет. Осыны ескеріп, бір мезгілде бүкіл қала көшесінің атауын алмастырдық. Жай атау емес, көрсең – көзің қуанып, естісең – құлағың сүйсінетін атаулар. Ұлтымыздың кіл қаймағының аты аталып, түсі түстелді. Ескерілмеген жер-су мен тау-тас қалмады. Алтай мен Атыраудың арасындағы игі жақсының есімі елордада жаңғырды.
Ел ескерткішімен мақтанады
Қаладағы қазақтың атын шығарған тағы бір құндылығымыз ұлт мақтаныштарына қойылған ескерткіштер екені даусыз. Керей мен Жәнібек ханнан бастап, Кенесары, Бөгенбай, Бауыржан, Абай, Жамбыл бабаларымыздың ескерткіштері ел еңсесін көтеріп тұр. Бұл – жердің иесі де, киесі де қазақ екенін айғақтағандай. Айтпақшы, елордадағы ескерткіштердің тең жартысын аймақтар әкеліп орнатты. Батыр Әлияның ескерткішін – Ақтөбе облысы, жыр атасы Жамбылдың тас мүсінін – Алматы облысы, ал баһадүр батыр Бауыржан атамыздың ескерткішін Жамбыл облысы сыйға тартқан еді. Елорданың есебі еселене түсуіне аймақтардың үлес қосып жатқанын айтуымыз керек. Ал, мемлекетіміздің басты ескерткішіне айналған «Қазақ елі» монументінің атауы айрықша тапқырлықпен қойылған.
Мәдениеттің мәйегі
Жердің иесі қазақ болған соң, ондағы бар тірлік ұлттық реңге боялуы керек. Иә, бірінші кезекте қала мәдениеттің ордасы болуы тиіс. Бұған қатысты айтарым, шаһардың шамы жағылған күннен бастап небір салтанатты сарайлар есік ашты. «Қазақстан», «Шабыт», «Тәуелсіздік», «Тілеп» деп аталатын зәулім сарайлар өз сахнасында дүйім жұртты ауызына қаратқан дүлдүлдерді сайратты. «Мыңжылдықтар тоғысындағы Астана», «Астана-Арқау» сынды шаралар сан ғасырлар бойы қазақпен жасап келе жатқан ұлт өнерін ұлықтап, алаштың абыройын шартарапқа асқақтатып отыр. Өнердің, тұтас мәдениеттің туын қазық еткен зиялы қауым Астанаға қоныс теуіп, орта толтырып жатыр. Орта демекші, елордалықтардың саны 700 мыңнан асып түсті. Қуаныштысы, келушілердің көбі – өзіміздің қандастарымыз.
Көлік те қазақша сөйлейді
Сенесіз бе, осыдан жиырма жыл бұрын қазақша сөйлесең, өзге ұлт «орысша айт!» деп дүрсе қоя беретін. Ал қазір ше? Жоқ, олай талап ете алмайды. Қызмет көрсету саласы да қазақылана бастады. Тіпті, қалыпты деңгейге жетті. Бәрін болмаса да, бірін мысалмен айтайық. Қоғамдық көліктегі қызмет қазақ тілінде көрсетіледі. Бұл – жай сөз емес, арнайы қабылданған қаулының нәтижесі. Аялдамалар алдымен қазақша айтылады. Мейрамхана мен мейманханалардағы мәзірде бәрі бар да, тек қазақтың тілі болмайтын. Қазір, алдымен өзіміздікі, одан соң өзгенікі деген принципке көштік. Қуанбағанда қайтеміз.
Ә дегенде қаланың қазақы келбетіне сын айтушылар көп болды. Бүгінде сол сыннан қорытынды шығып жатқанын іс жүзінде көріп, көзіміз жетіп отыр. Астана алты Алаштың айбынды кіндігіне айналды. Қалаға қарап, таң қалып, таңдай қағып жатқандар көп. Қазақтың қуанышына айналғанын мақтан тұтамыз. Ендеше, қуанышымыз көп болғай дейміз!..
Айнұр ШОШАЕВА