Кеше Оқушылар сарайында «Ұлы жұт – тарих сабақтары және құрбандар рухына тағзым» атты ғылыми-тәжірибелік конференциясы өтті.
Мемлекеттік органдар қызметкерлері, тарихшы ғалымдар, этномәдени бірлестіктердің жетекшілері, азаматтық қоғам институттарының өкілдері қатысқан жиында өткен ғасырдың жиырмасыншы-отызыншы жылдары ұлт басына төнген нәубет әңгіме өзегіне айналды. Қазақ жерінде қолдан жасалған ашаршылықтан 4 миллионға жуық адам бақиға аттанды. О дүниелік болған халықтың саны бертінде ғана ашыла бастады. 1988 жылы академик Манаш Қозыбаев бастаған ғалымдар ашаршалыққа қатысты ақтандақтарды ақтарып, бұл тақырыпқа тың көзқарас тұрғысынан қарады. Алайда, аталмыш тақырып толығымен зерттеліп бітті деп айта алмаймыз. Басқосуды ашқан Мемлекет тарихы институтының директоры, тарих ғылымының докторы Бүркітбай Аяған осыған назар аударды.
Ал, ел аштыққа ұрынғанда ұлт зиялылары не істеп отырды? Жиында осы жағы да сөз болды. Мәселен, тарих ғылымының кандидаты Амангелді Қашқымбаев көрнекті жазушы Ілияс Есенберлиннің аштық жылдарындағы өміріне тоқталды. Оның айтуынша, «Көшпенділер» сияқты ұлттың рухын оятқан шығарманы жазған қаламгер бозбала шағында қандастарының аштықтан қырылып жатқанын көріп, төзбестік танытты.
«Ілияс Есенберлин 1932-1934 жылдары Қарсақбайдағы аудандық атқару комитетінде кішігірім қызмет атқарды. Халықтың аштықтан өліп жатқанын көрген ол сол кездегі аудандық партия комитетінің хатшысы Теляевке хат жазады. Хаттың мазмұны мынандай: «Зауыттарда жұмыс істеп жүрген өзге ұлттардың күн көруіне жағдай жасалған. Олар карточка арқылы тамақ алады. Неге олай? Неге қазақтар ғана қырылу керек?» Бұл хаттың мазмұнын Ілияс Есенберлиннің інісі Раунақтың жазғанынан білдік» дейді ғалым.
Сондай-ақ, тарихшының зерттеуінше, Есенберлин екі рет аштықты көзімен көрген. Оның алғашқысы өткен ғасырдың жиырмасыншы жылдарына дөп келді. «Ата-анасынан ерте айырылуына осы жайт та себеп болған шығар» деп пайымдайды А.Қашқымбаев.
Сонымен қатар конференцияда көптеген ұлттардың Қазақстанға депортациялану мәселесі көтерілді. Мәселен, Әзербайжан этномәдени бірлестігінің басшысы, тарих ғылымының докторы Видади Салахов түрік, месхет және әзербайжан халықтарының жерімізге жер аударылуынан мәлімет берді. Қуғын-сүргін жайы да талқыланды. Соның ішінде, Ахмет Байтұрсынұлы, Ермұхан Бекмаханов, Кәрім Мыңбаев, Елдес Омаров сынды ұлтымыздың асыл азаматтарының есімдері аталды. Өзге ұлттан шықса да, академик Анна Панкратованың қазақ тарихына қосқан үлесі сөз болды. Баяндамашылар, әрине, «АЛЖИР» лагері жайлы да дәйекті әңгіме қозғады.
Аманғали ҚАЛЖАНОВ
