Қазақ мемлекеті боламыз
«Біз елімізді «ҚАЗАҚ МЕМЛЕКЕТІ» деп атайтын боламыз». «Қазақстан – 2050» Стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Жолдауында Елбасы тура осылай деді. Бұл сөз жүрегі «қазақ» деп соғатын ұлтжанды азаматтарды бейжай қалдырған жоқ. Жақсы сөзді жарым ырысқа балаған жанашыр жұртшылық: «бұл – елдігіміз бен мемлекеттілігіміздің нығайғанының, тұғырының биіктегенінің белгісі» деп қуанысты.
Елдігіміз Еуропадан ерте қалыптасқан
Қазақтың көрмегені жоқ. Ашкөздікті де, ашаршылықты да, зұлмат соғысты да, қуғын-сүргінді де көрді. Бірақ, халқымыз қанша жыл қырғын көрсе де қайыспады. Қайсар қазақ ақыры ата-баба арманына қол жеткізіп, тәуелсіздігін алды. Мұны не үшін айтып отырмыз? Жалпы, қазақ қандай ауыртпалықтарды көрсе де, миллиондап қырылса да, ұлт ретінде өзін сақтай білді. Басқа бір ел дәл қазақтай «мың өліп, мың тірілсе» жер бетінен жойылып-ақ кетер еді. Қазақтың басына бақ қонған халық дейтініміз сондықтан.
Кертартпа көзқарас тіпті қазақтың шығу тарихына, түп-тамырына, мемлекет ретінде қалыптасу тарихына да балта шапқысы келді. Мемлекеттілігіміздің қалыптасуын ХV ғасырдың 60-70 жылдары қазақ хандығының құрылуымен бастағысы келгендер табылды. Тіпті, бұған дейінгі Қазақстан тарихнамасында XV ғасырдың екінші жартысынан XIX ғасырға дейін өмір сүрген осы Қазақ хандығы да мемлекет ретінде саналған жоқ. Тек «қырғыз- қайсақтардың үш ордасы» деп есептелді. «Көшпелі қоғам рулық-тайпалық бірлестіктерден ғана тұрады» дегенді алға тартқан патшалық үкімет «көшпелілер отырықшы-егінші елдер мен халықтарды жаулап алмайынша, өз мемлекетін құра алмайды» деп, қазақты мемлекет ретінде мойындағысы келмеді. Кеңес дәуіріне дейінгі Ресей тарихшылары: «Қазақтарда мемлекет те, хандық та болған жоқ, хан деген сөз қатардағы ру, тайпа басы мағынасында ғана қолданылды» деген ұстанымын нық ұстанғаны тарихтан мәлім. Бірақ қазақ халқы бағына қарай, осы жолы да бар кедергілерді жеңіп шықты. Соңғы жылдардағы ғалымдардың зерттеулерінде қазақ халқының мемлекеттігі болғандығы толығымен мақұлданды. Мәселен, тарихшы ғалым М.Қозыбаев: «Ұлы далада мемлекеттік құрылымдар, тайпа одақтары мен қағанаттар Еуропадан да ерте пайда болды. Қазақ хандығында мемлекетке тән негізгі белгілер болған» деп атап көрсетті.
Кейін шетелдік зерттеушілер де өз еңбектерінде көшпелілерде мемлекет болғандығын ақыры мойындап тынды. Кеңес дәуіріндегі «Көшпелілерде мемлекет қалыптасып үлгерген жоқ, олар тек шаруашылық қауым деңгейінде өмір сүрді» деген зерттеушілердің аузына құм құйылды. Мемлекеттің мемлекет ретінде қалыптасуына қажетті өзіне тән мәдениеті, антропологиялық бет-әлпеті, ұлан-ғайыр жері, тілі, халықтық санасы, қазақ деген ортақ атауы бар халық бүгінде күллі әлемге танылды. Іргелі елге айналып, елдігін нығайтты.
халықты
Біріктіретін – тілі
Ұлттық сананы қалыптастыратын – ұлттық тіл екені сөзсіз. Ұлттық ой-сананы алға шығара білген елдің іргесі де берік болады. Елбасы Жолдауында: «Қазақ тілі жаппай қолданыс тіліне айналып, шын мәніндегі мемлекеттік тіл мәртебесіне көтерілгенде, біз елімізді ҚАЗАҚ МЕМЛЕКЕТІ деп атайтын боламыз» деп, мемлекетіміздің атауын тілмен байланыстыруы бекерден-бекер емес. «Тілге деген көзқарас, шындап келгенде, елге деген көзқарас». Қазақстан мемлекетін құраушы ұлт – қазақ халқының саны бүгінде 65 пайызды құрап, 11 миллионға жетіп отыр. Соған қарамастан, қазіргі қазақ тілі – мемлекеттік тілдің мәртебесі тиісті деңгейде емес. Бұл тілге деген дұрыс көзқарас, құрмет әлі күнге дұрыс қалыптаспағанын білдіреді. Президент айтпақшы, қазақ тілі туралы айтқанда, істі алдымен өзімізден бастауымыз керектігі ұмыт қалады. Қазақ қазақпен әлі күнге қазақша сөйлеспейді. Ресми тілде сөйлескенін өздерінше мансап көреді. Мұның түп төркінінде «өзіңді қор, өзгені зор» санаған құлдық сана жатқаны анық. Екінші жағынан, елімізде әлі күнге дейін тілді білуді міндеттеу талаптары әлжуаз. Тілге қатысты жұмыстардың барлығы тек қағаз жүзінде орындалады. Оның өзі аударма деңгейінде ғана. Сондықтан, қазақ тілі жаппай қолданысқа енгізіліп, мемлекеттік мәртебесін алуы үшін алдымен талапты күшейтуіміз қажет. Тіл мәселесіне келгенде неге Ресейдің тәжірибесін қолданбаймыз? Мысалы, Ресейде орыс тілін білмесең, күнің қараң. Ешкім сені адам қатарына қоспайды, жұмысқа алмайды. Осы елде тұрақты тұрам деушілер былай тұрсын, уақытша нәпақасын табуға келгендердің өзі орысша білуге тиіс. Мигрантттар кемі 850 орыс сөзін білмесе, онда Ресейде оған орын жоқ. Ал, Ресей азаматтығын алғың келсе, орыс тіліндегі сөздік қорың кемі 1300 сөз болуы міндет. Елімізде де осындай тәртіп орнатылуы қажет. Әйтпесе, елімізге кім келсе де, соның тілінде өзіміз сөйлеуге шақ жүрміз. Орыс, поляк, немістің бәрі мемлекеттік тілді тегіс меңгеруге тиіс.
«Тіліміз орысша шығып еді» деп желеулететін заман өтті. Қазақ мемлекетінің тұғырын биіктету үшін алдымен мемлекеттік тілдің тұғыры биік болуға тиіс. Елбасы атап өткендей, «қазақ тілі мен мәдениеті – біздің мемлекеттілігіміз тұрғызылып жатқан іргетас! Сондықтан, қазақ тілі мәдениетін одан әрі дамыту жұмыстары біздің ынтымақтастықтың ең маңызды бағыты болмақ!».
Толыққанды ұлт болудың тегеурінді тетігі
Еліміз «Қазақ мемлекеті» деген атқа лайық болуды әр қазақ өкілі өзінен бастауы қажет. Қазақ қазақпен айнымас дос болып, ұлттың көсегесін көгертіп, шашпауын көтеретін мәселелерді бірлесе көтеруге тиіс. Қазақ елінде тұратын әр азаматтың бойында өз еліне, туған жеріне деген сүйіспеншілігі, құрметі болса, әркім қазақ елінің келешегіне жауапкершілікпен қарай білсе, ұлттық санасы биік, іргелі мемлекетке айналарымыз хақ.
Қазақ мемлекеті деген атауға қазірден бастап халықты үйрете берген ләзім. Қазіргі таңда көптеген қазақ тілді ақпарат құралдарында «Қазақстан» ұғымы «Қазақ елі» деп айтылып, жазылып жүр. Бұл игі үрдісті біртіндеп сіңіре берсек, әлі-ақ «Қазақ мемлекеті» боларымыз анық.
Ұлттық мүддеге қызмет ету – әр адамның азаматтық міндеті. Өзін сыйлайтын, құрметтейтін ұлтқа өзгелер де құрметпен қарайтынын естен шығармағанымыз абзал.
Қымбат НҰРҒАЛИ