Әрбір адамның тарихы өзінің тамыры мен тегінен басталады, кейін келе ол ұлттың тұтас тарихына жалғасады. Әуелі адам болып жаратылу, белгілі бір ұлттың қанымен тұтасу – жазмыш жазған тағдыр. «Атамыз Алаш, керегеміз ағаш» болғалы қазақ өзінің қарғатамырлығына талай басқан, есебі, оны ұмытқан емес. Қазақтың сол тамырылылығы жеті атамен тікелей байланысты. Жеті ата халқымыздың дәстүрлі салт-санасындағы адамның ата жағынан тегі таратылуының нақтылы жүйесі болып ежелден есептелген. Жеті атасын тарата білу арқылы әр қазақ көрші рулармен байланыста болған, солай бүкіл қазақтың біте қайнасқан туыстығына көзі жеткен. Бұл ұстаным халқымыздың этнобиологиялық және этномәдени тұтастығын осы күнге дейін табиғи түрде қамтамасыз етіп келген. Қазақтағы туысқандық институттың қалыптасуына бұл ұстаным ерекше әсер еткен.
Ал, қазіргі таңда қазақтың туысқандық институтының жағдайына келсек, абдырап қалатынымыз анық. Себебі, бүгінгі адам санасын қала тәрбиелеуде. Қала дегеніміз – қалай айтсақ та, қоғамдық қарым-қатынастардың қатал көрінісі. Бұл күнде қазақ өмірінің моральдық кодексі, салт-дәстүр мен тыйым-жораларының негізі өзгерді. Бұрынғыдай емес. Сондықтан да бүгінде қазақтардың туысқандық генологиясында қалыптасқан жіктелімділік жүйенің кейбір белгілері бұзыла бастады. Мәселен, кейбір ғалымдардың дәлелдеуінше, қазақтағы туысқандық қарым-қатынас рулық құрылыстан басталған. Ол замандағы рулық құрылыстың әрбір мүшесінің қоғамдағы орны тең болған. Содан келіп туысқандық қарым-қатынас жалпы сипат алған. Осындай туыстық ауызбірлік Қазан төңкерісіне дейін қазақтар мен Орта Азия халықтарында ғана сақталды. Алайда, тарихтан білетініміздей, жеке меншік пен теңсіздіктің қоғамымызда бой көрсетуіне байланысты, өзара туыстықтың мәні өзгере бастады. Бұл қатынас ендігі жерде белгілі бір себеппен не есеппен жасалатын болды.
Қазір қарап отырсақ, жеке бастың мүддесі алға шықты. Заман талабы сондай, күйкі тіршіліктен көп ретте қол босай бермейді. Жамағайын түгілі, бір атадан тараған ұрпақтың өздері бірін-бірі тойда немесе белгілі бір жиында ғана көреді. Бірін-бірі жыға танымайтындары да баршылық. Қалада тұратын жеңге ауылдағы қайын інісін танымауы мүмкін. Не оның балалары жатбауыр. Оның себебі ұлтымыздың туысқандық институтының халықтық мәнге ие болмауында шығар. Ертеде ел ақсақалы мен сол елдің игі жақсылары екі рудың басы қосылған үлкен жиында жеті атаға толған кезді ескере отырып, боз биені құрбандыққа шалып, тойын өткізіп, екі жақтың жастарына баталарын беріп тарқасады екен. Яғни, қаны бір туыс ретінде тамаша қарым-қатынас желісі қалыптасқан. Сол бір замандағы нағашы мен жиеннің де туыстық мазмұны бір-біріне өте жақын. Одан бері талай заман өтті, туыстықтың маңызы бәсеңдеп қалды. Тіпті, бір жақыныңның өмірде бар екенін естен шығарып алатын жағдайлар да болады. Адамның рухын далалық емес, қалалық мінез биледі қазір. Бұған ешкімді кінәлі санаудың да реті жоқ шығар. Далалық дархандық санамыздан жылыстап, өзге бір беймағлұм әлемге кетіп бара жатқандай…
Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.) қиямет күні Алла Тағаланың үш адамға назарын салмайтындығын хадистерінде айтқан. Оның бірі туыстық қарым-қатынастан қол үзген адамдар. Адам болған соң, жұмыр басты пенде ретінде көңілде ағайынға деген не түрлі ойдың болуы мүмкін. Бірақ, қазақ халқы үшін туыстық байланыстың орны бөлек. Белгісіз данышпанның «Қайғыға ортақтасу үшін адам болу жетеді. Қуанышқа ортақтасу үшін періште болу керек» деген сөзі бар. Сол секілді қуанышта да, қайғыда да туысқанның жаныңда боларына бек сенген абзал. Асан Қайғы бабамыз «Қарындасты жамандап, жақсыны қайдан табасың» демей ме?!. Туыстан артық кімің бар?!
Хамит Есаман
