Құлпырған даламен күн шуағына рахаттанып, жаяу, шаршамай, шалдықпай келе жатырмын. Маңайым – жемістері әбден пісіп, жерге түсіп жатқан иран бақ. Көз ұшында шыңдарын қар басқан алып таулар көрінеді. Ол жақтан жанымды жадыратып, самал есуде. Құрма ағаштарының бұтақтарын мекендеген сайрауық құстар тамылжыта ән салуда. Жерде шашылып жатқан алқорылардан уысымды толтыра асап-асап аламын. Қарным тоқ, уайымым да жоқ секілді. Бірақ, көңілім неге екені беймәлім, алаңдаулы. Қорқыныш секілді суық бір сезім ішімді қалтыратып қояды. Жан-жағыма алаңдап, әлденені іздейтін секілдімін. Аңдар маған тиіскен жоқ. Әлгінде жолыққан жолбарыстың өзі азу тістерін ақситып, есінегені болмаса, мені жан екен деп елемеді. Арбаңдаған анау аю да қонжықтарына әлденені көрсетіп, қасымнан өтіп кеткен… Міне, адамдар көрінді. Манадан іздегенім солар екен. Қуанып, алдарына қарай құрақ ұштым. Неге екені белгісіз, олар сәлемімді алмады. Бәрі біртүрлі жансыз, сезімсіз сынды… Біреуімен сөйлеспекке талаптанып көрдім… Қолын алып едім, сұп-суық, жан жоқ.
– Біздер адам емеспіз, роботтармыз, – деді әлгім, дауысы қырылдап.
– Сонда адамдар қайда кеткен дедім, шошына айқайлап… Жауап орнына робот сықырлай басып, менен алыстап кетті.
– Біздегі бағдарламаға бұл сауалыңызға жауап жазылмаған, – деген темірдей шыңылдаған механикалық үнді естідім алыстан.
– Роботтардан жақсылық күтпе. Оларда сезім болмайды. Сондықтан, аяушылық, мейірім, қайырым секілді адамдарға ғана тән қасиеттерден олар ада, – деді санама жоғарыдан құйылған ойлар…
Енді бір уақытта қала ішінде автобуста келе жатыр екенмін… Жолаушылар әдеттегідей бір-бірімен сөйлесіп те отырған жоқ. Түстері суық. Бәрі де қымбат киінген. Саусақтарында алтын, гауһар, асыл тастар…
– Сендер де роботсыңдар ма? – деймін, қасымда отырған балаға бұрылып…
– Жоқ, біздер роботқа әлі айналып үлгерген жоқпыз. Робот болу үшін бойымыздағы бүкіл адами сезімдерден, кісілік қасиеттерден әбден арылуымыз керек, – деді ол маған түнере қарап…
…Қыстығып, жылап жатып оянып кеттім…
– Адамдар, қайдасыңдар! Роботқа айналмаңдар, бір-біріңе деген сезімдеріңді, қайырым, жақсылықтарыңды жоғалтпаңдар, – дедім күбірлеп, атып келе жатқан таң арайына табына қарап…
…Байлық деген кейде адамның басын айналдырып, кісіліктен жаңылдырады. Айтпақшы, байлық дегенде, Робинзоннан бай адам болмаған ғой. Мұхиттағы бүтіндей бір арал меншігінде. Аралдың аң-құстары, жемістері, қойнындағы барша қазыналары, мұхиттағы маржан, балықтары – бәрі Робинзондікі болды емес пе? Тек, жетпегені Адамдар ғой, Робинзонға! Естеріңізде болар, алғаш Пятница-Жұма қасына серік болғанда, Робинзон қалай қуанып еді…
Өмірде байлығың да, биік мансабың да айналаңда адамдар болмаса, түкке керек емес. Даңқың да, дарының да солай. Адамдар қоғамы ғана адамды бақытты ететін… Олай болса, бай бол, патша бол, алдымен маңыңдағы адамдарды сыйла. Арман, мақсаттарыңды, тіпті, өміріңді де соларға арна!
Мен Даниэль Дефоны адамзаттың ең ұлы да данышпан жазушысы деп ойлаймын… «Робинзон Крузо» атты тағылымы зор роман жазғаны үшін оған мың да бір рахмет!
…Адамдарсыз бақыт жоқ! .. Тіршілігіңнің тынысы үзіледі… Ей, адамдар, бір-бірімізді шындап қадірлейікші!..
Смағұл РАХЫМБЕК,
жазушы
