Басты ақпарат

Санкция сындыра алмаған ел

Президент Қасым-Жомарт Тоқаев жексенбі күні Иран Ислам Республикасының Президенті Ибрахим Рамсидің шақыруымен осы елге ресми сапармен барады. Тегеранда жоғары деңгейде екіжақты кездесулер өткізу және бірқатар үкіметаралық құжатқа қол қою жоспарланған. Осыған орай біз бүгін Каспий жағалауында қатар жатқан ежелгі көрші ел туралы әңгімелемекпіз.

[smartslider3 slider=3231]

Иран – Каспий жағалауында қатар жайғасқан Ресей, Қазақстан, Әзербайжан мен Түркіменстан сияқты елдерден артықшылығы Үнді мұхитына тікелей шығу мүмкіндігі бар жалғыз мемлекет. Иран Парсы және Оман шығанақтарындағы ең ұзын әрі ұтымды жағалауда жайғасқан. Сонымен қатар араб әлеміне жеткізетін жалғыз құрлық жолы бар. Иран Орталық Азия арқылы Қытай мен Қиыр Шығысқа шыға алады. Тоғыз жолдың торабында орналасқан Иранның артықшылығына байланысты Каспий аймағының мемлекеттеріне Иранның коммуникациялық әлеуеті – өздерінің көліктік жобаларын әзірлеу мен жүзеге асыруда таптырмайтын көрші. Содан да болар, өткен мамырдың ортасында еліміздің бірқатар ресми өкілдері осы елде болып, көлік-логистика саласында және сауда-экономикалық ынтымақтастықты кеңейту және екі ел арасындағы транзиттік әлеуетті жандандыру мәселелері бойынша келіссөздер жүргізді. Одан бөлек, елімізде ирандық инвесторлардың қатысуымен майлы дақылдарды қайта өңдеу, комбайндарды құрастыру және өзге де жобалар табысты іске асырылуда.

85 миллионнан астам халқы бар және әлемдегі үшінші, Венесуэла мен Сауд Арабиясынан кейінгі  ірі мұнай қоры бар Иран Ислам Республикасы 40 жыл бойына экономикалық санкциялардың астында қалып, оқшауланып, өз қазанында қайнап жатқан елдердің қатарына жатады. 1970 жылдардың соңынан бері әртүрлі елдердің, тіпті халықаралық ұйымдар тарапынан да Иранға бірнеше рет экономикалық санкциялар салынды. Ең қатаң шектеулерді Америка Құрама Штаттары 1979 жылдан бастап, Ислам революциясынан кейін бірнеше рет енгізді. 2010 жылы санкцияларды Еуропалық Одақ, сондай-ақ Канада, Австралия, Оңтүстік Корея және Жапония енгізді. БҰҰ Қауіпсіздік кеңесі бірнеше рет, атап айтқанда, 2006 және 2010 жылдары Иранға қарсы қарар қабылдады.

Алайда осы уақыт ішінде ел сыртқы санкциялар жағдайында шектеудің шырмауында  шөгіп қалмаудың бірегей тәжірибесін жинақтады. Бүкіл дүние  есігін жауып жатқанда Иранда ерекше бір тәжірибе «қарсыласу экономикасы» пайда болады. Бұл дегеніміз мемлекеттің санкция тұралатып тастайтын салаларды анықтап, салмақтың ауыр болмауын қадағалап, аса қатты зиян келтірмеуі үшін бақылауға алып, санкциялардың салқынын жаңа мүмкіндіктерге айналдырады. Ішкі ресурстарын дамыта отырып, сыртқы тәуелділікті азайтуды көздеп, баяулап болса да ешкімнің демеуінсіз өздігінен еңсесін көтеріп, шаруасын дөңгелетуге барынша күш салады.

Жан-жағынан қыспаққа алса да санкция салып отырған мемлекеттердің  Иранның ядролық бағдарламасы мен атом энергетикасын дамытуына  кедергі бола алмады. Бір кездері АҚШ-та, кейін Ресей мен Қытайдың оқу орындарында білім алған ядролық физиктер жұмысын жалғастыра беріп, ұлттық мектебін құра білді.

Иранның бас шаһары Тегеран – Азия­дағы ірі қаланың бірі. Елдің әкімшілік орталығы, саяси, экономикалық, көлік, сауда, қаржы және мәдени орталығы. Тұрғындары сегіз миллионнан асып кеткен. Әлемнің ірі мегаполистеріндей әсіресе жетпісінші жылдары Тегеран төңірегінде елді мекендер қалаға бірігіп, кеңейе түсті. Тіпті қалаішілік жолдардың ұзындығы 30-40 шақырымға дейін жетті. Ал тоқсаныншы жылдардан бастап қала периметрін кеңейту тоқтатылды.  Иранның ең маңызды экономикалық және өнеркәсіптік орталығында  өнеркәсіптік кәсіпорындары дамыған, ел жұмысшыларының шамамен 30 пайызы осында шоғырланған. Қолөнер өнеркәсіптері сақталған. Көне шаһардың көркі жасыл бағымен де ерекшеленеді. Қалада 800-ге тарта бақ бар, шеткері аймақтардағы жасыл белдеуде құрылыс жұмыстарын жүргізуге мемлекет тарапынан шектеу қойылған.

Қазақстан – Иран: қарым-қатынас көкжиегі

Қазақстан Республикасы мен Иран Ислам Республикасы достық және тату көршілік қарым-қатынастарды дамытуға өздерінің саяси ерік-жігері мен мүдделілігін бірнеше рет растады. Дипломатиялық қарым-қатынастар орнағалы бері құқықтық базаға 60-тан астам түрлі құжаттар енгізілді. Тараптар өңірлік және халықаралық ұйымдар (БҰҰ, АӨСШК, ШЫҰ, ЭЫҰ, Каспий теңізі бойынша Арнайы жұмыс тобы және т.б.) аясында тығыз ынтымақтастықта. Иран Астананың 2017-2018 жылдарға БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты емес мүшелігіне кандидатурасын қолдады, Астанада «ЭКСПО-2017» халықаралық мамандандырылған көрмесін өткізуге дауыс берді, штаб-пәтері Астанада орналасқан Ислам Азық-түлік қауіпсіздігі ұйымының Жарғысына қол қойды.

Қазақстан Республикасы мен Иран Ислам Республикасы арасындағы дипломатиялық қатынастар 1992 жылғы 29 қаңтарда орнатылды.

Қазақстан Республикасының Ирандағы Елшілігі 1993 жылдан бері жұмыс істеп келеді. 2007 жылғы 24 қазанда Горган қаласында Қазақстанның Бас консулдығы ашылды. 2018 жылдың екінші жартысында Иранның Бандер-Аббас қаласындағы консулдық жұмыс істей бастады. Қазақстандағы Иранның Елшілігі 1992 жылдан бері жұмыс істеп келеді. Ақтаудағы Иранның Бас консулдығы 2009 жылдың қазан айында, ал Алматыда 2012 жылдың тамызында ашылды.

2018 жылдың қараша айынан бастап Иран Ислам Республикасының ­Қазақстан Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі болып Маджид Самадзаде Сабер тағайындалды.

2021 жылдың 11 айында ҚР мен ИИР арасындағы тауар айналымы 406,2 млн долларды құрады, бұл өткен жылдың сәйкес кезеңінен 2,1 есе жоғары. Бұл ретте ҚР экспорты 2,6 есе өсіп, 264,4 млн долларды құрады. Импорт 49%-ға ұлғайып, 141,8 млн долларға жетті. Осы кезеңде ҚР-ға тартылған ирандық инвестициялар көлемі 13,2 млн долларға жетті. 2005 жылдан бастап 2017 жылға дейін Ираннан Қазақстанға келген тікелей инвестициялардың көлемі 123 млн долларды құрады, ал Қазақстаннан Иранға 10,2 млн доллар шамасында қалыптасты. 2020 жылы Ираннан Қазақстанға 4,3 млн АҚШ доллардың көлеміндегі тікелей инвестиция келген болса, 2021 жылдың 1 тоқсанында бұл көрсеткіш 1,7 млн АҚШ долларды құрады. Қазақстанда ирандық капиталы бар 523 заңды тұлға мен компания филиалдары тіркелген, оның ішінде 229-ы – қызмет атқарып жүргендер.

2021 жылғы 11 маусымда өткен Қазвин Коммерция палатасы басшылығының Ақтау қаласына сапарының қорытындысы бойынша «Ақтау теңіз порты» ЕЭА аумағында Каспий өндірістік-логистикалық кешенін салу туралы келісімшартқа қол қойылды. Бұл келісімге сәйкес, Иран тарапы аталған жобаны іске асыру мақсатында 4 млрд 400 млн теңгенің (шамасымен 10,3 млн АҚШ доллар) көлеміндегі инвестицияларын салып, 31.12.2023 ж. дейін жобаны іске қоспақшы. Осы мақсатта, «Ақтау теңіз порты» ЕЭА-ның қатысушы ретінде «Q&Q Holding Aktau SEZ LLP» компаниясы тіркелді. 2021 жылғы 9-13 шілде аралығында Тегеранда өткен «Еуразия ЭКСПО-2021» халықаралық көрмесіне қазақстандық компаниялар қатысты.

Өзен (Қазақстан) – Гызылгая- Берекет-Этрек (Түркіменстан) – Горган (Иран) теміржол желісін пайдалану екіжақты сауда-экономикалық қатынастарды дамытуда ықпал етеді деп күтілуде. 928 шақырымға созылатын Солтүстік-Оңтүстік халықаралық көлік дәлізінің 146 шақырымы Қазақстан аумағынан өтеді, 700 шақырымдық жол Түркіменстан арқылы, 82 шақырымы Иранды басып, Үндістанда тұйықталады.

Тағыда

Айгүл Уайсова

Ақпарат саласының үздігі

Ұқсас жаңалықтар

Пікір үстеу

Back to top button