Шахмат ханшайымы
Оңтүстік Қазақстандағы мемлекеттік педагогикалық институтында шахматтан Әлем чемпионатының төрт дүркін жеңімпазы Жансая Әбдімәлік атындағы шахмат академиясы ашылды. (www.alau.kz)
Жаңа ғасыр басы – 2000 жыл еді. 12 қаңтар. ОҚМПИ-де сабақ беретін химик, техника ғылымының докторы Әбдімәлік Манапұлына ұлы Данияр телефон шалды.
– Әке, келініңіз босанды! Қыз бала екен. Ат қойып жіберіңізші!
Әбдімәлік ақсақал құлық таныта қоймады:
– Қыз бала ғой. Атын өздерің ойластырсаңдаршы!
– Әке, сен үшін ұл немере де, қыз немере емес пе?..
Ғалым бұған дейін Даниярдың тұңғыш ұлына Санжар деп ат қойған. Немересі әжептеуір қабілетті. Оны Данияр өзі секілді интеллектуалдық спортқа баулып, шахматқа үйретіп жүр.
«Енді қыз балаға ат қой» дегенде, «жарайды, ойланайын» деп, тұтқаны ілді.
Түнде ұйықтап жатқан, таңғы төрттер шамасында шошып оянды. Баяғы Меккеге барып, Құрбан айт намазын оқу үстінде қайтыс болған діндар бабасы түсіне еніпті. Әлдеқайдан көрінді де: «Осы немерең сенің атыңды шығарады. Бірақ оның ататегін өзгерту керек!» деп аян берді.
Түсті жақсылыққа жорыған Әбдімәлік ақсақал ертесіне тұра сала қаладағы ұлына телефон шалды:
– Данияр. Қартайғанда жаныма сая болсын деп, немеремнің атын Жансая қойдым. Ататегін Әбдімәлік деп жазарсың…
* * *
Қыз туса, «қырсықтың келгені» деп қарайтын қасаң көзқарас қазақта да болған. Алайда, қаршадай ғана қыз ерте жастан бар елінің мақтанышына айналып үлгерді.
Әрине, ағасы Санжар шахмат тақтасында отырғанда оңынан – бір, солынан бір шығып, жағаласып жүрген кішкентай сәбиді ешкім ол кезде шахматшы болады деп ойлаған жоқ. Әкесі Данияр Әшіров бұл уақ көзге түсіп, шахматтан жақсы нәтижелер көрсете бастаған Санжарға үміт артушы еді. Бірақ, өмір құбылмалы екен. Алма Әшірова қызының ерекше қабілетін ерте танып, оны шахматқа беруді жөн көрді. Сөйтіп, 12 жасқа дейін шахмат ойнап, өз деңгейінде бірнеше мәрте чемпион атанған Санжар жеңіл атлетикамен әуестеніп кетті де, отбасындағы шахмат әлемінің үстемдігіне жету қаршадай Жансаяға бұйырды.
Жансаяға осынау спорт түрінің әліппесін үйреткен алғашқы бапкері – әкесі Данияр. Қыз сегіз жасында-ақ ойын тақтасында әкесін оңдырмай жеңіп, оза шапты.
Алайда, Жансая бұл кездің өзінде шахматшы ретінде танылып үлгерген. Қаршадай қыз ең алғаш рет 2006 жылы Алматы қалалық қыздар арасындағы чемпионатта жеңімпаз атанған еді. Одан кейін араға екі жыл салып, 2008 жылы Вьетнамда өткен турнирге барды. Ол жақтан «Әлем чемпионы» болып оралды. Содан кейін 2010 жылы Түркияда, 2011 жылы Польшада, осы 2011 жылдың қараша айында Бразилияда өткен халықаралық турнирде тағы да жеңіп шығып, жұлдызы жарқырай түсті…
Бүгінде он үш жасқа толып отырған Жансая шахмат ойынынан әлемнің төрт дүркін чемпионы. Өткен жылы Словенияда өткен жасөспірімдер арасындағы чемпионатта күміс жүлде иеленді. Ең бастысы, әлемдегі шахматтың ең кішкентай ханшайымы атанды. Иә, Жансая – ең жас гроссмейстер! Бұған дейінгі ең жас шахмат ханшайымы атағы Ресейдегі 14 жастағы Александра Горячкинада болса, Жансая бұл атақты 12 жаста иеленіп отыр.
«Қыз бала отбасының ырысын арттырады» дейді. Рас екен. Он үш жасқа толмай тұрып өзі әуестенген спроттың ең биік шыңдарына шығып үлгерген Жансая отбасының ғана емес, бүкіл қазақтың мақтанышына айналған. Оған Қазақстан-Британ университетінің білім гранты табысталды. Ал Ел Президенті қомақты стипендия бөліп, қаршадай қазақ қызына өз қолымен үш бөлмелі пәтердің кілтін табыстады…
* * *
Әрине, адам бақыты дүниеде емес. Бақыт жан-жүрек тыныштығы мен мейірім, махаббатқа ие болуда. Бұл тұрғыда бала жастан өзінің әрбір уақытын тиімді пайдаланып, ақыл-ойы мен сана-сезімін тәртіпке салуды үйренген Жансая – бақытты қыз. Өзінің айтуынша, уақыты ешқашан бос өтпейтін көрінеді. Әрине, еңбексіз мұншалық шынайы жеңістерге жету мүмкін емес. Соған орай, ол әр күнінің алты сағатын өз саласына арнайды. Оның төрт сағатын шахмат тақтасының басында өткізсе, екі сағатында суда жүзумен шұғылданады. Арманы көп қыз суда жүзуден де олимпиада чемпионы болуды көздейді.
Қазақта қыз бауырмал келеді. Жансая да Жәңгір есімді інісін жанындай жақсы көреді. Өзінің айтуынша, Жәңгір – оның ең берілген жанкүйері. Ерте есейіп, ерте жастан ересектерше ойлауға дағдыланған қыз інісіне уақыт бөліп отыруды өзіне бақыт санайды. Сондықтан да, кейде кішкентай Жәңгірмен шахмат ойнап, әпкелік мейірімін арнайды.
Нәзира САЙЛАУҚЫЗЫ