Үндістанның жаңа тарихын құрайтын еуропалықтар дәуірін ағылшындар тұйықтайды. Үндістанға бірінші болып жол ашқан португалдықтар болса, ағылшынның Ост-Индия компаниясының тарихы 1600 жылдан басталады. 1757 жылы Плессис шайқасы ағылшындардың Үндістанды жаулауының бастапқы нүктесі болып саналады, бұл кезде ағылшын қолбасшысы Роберт Клайв Бенгал билеушісі Сирадж-уд-дуланың әскерін жеңген. Үндістанда британ билігінің орнауы 1856 жылы аяқталды. Содан бастап Үндістан британдық отаршылдардың «інжу-маржанына» айналды. Үнділерді бұл жағдай қанағаттандыра қоймайды. ХХ ғасырдың ұлы ойшылы Мохандас Карамчанд Ганди (Махатма Ганди) бостандыққа апаратын жол «ахимса» (зорлық-зомбылықсыз) арқылы өтеді деп есептеді. Ол бойкот және әрекетсіздік күш пен қарулы күрес әдістеріне қарағанда әлдеқайда тиімді болып үнді халқы тәуелсіздігіне қол жеткізді.
Үндістанның Қазақстандағы Төтенше және өкілетті елшісі Шубдаршини Трипати ханыммен сұхбатымыз Үндістан Республикасы тәуелсіздігінің 75 жылдығы қарсаңында өтті. Осы орайда елші ханыммен бірге екі елдің бүгінгі күнгі қол жеткізген жетістіктеріне қысқаша шолу жасаған едік.
– Қазіргі Үндістан осы қысқа мерзімде барлық салада үлкен жетістіктерге жетті. Үндістан заманауи экономиканы, демократия негіздерін құрды, миллиондаған адамды кедейліктен шығарды, ғарышта, ғылымда әсерлі жетістіктерге жетті және сенімді сыртқы саясатты дамытты. Бүгінгі таңда Үндістан қарқынды дамыған әлеуметтік-экономикалық әлеуеті арқылы әлем санасатын алып елге айналды. Сол сияқты, Үндістан жаңартылатын энергия, телекоммуникация, климаттың өзгеруі мәселелері және ғылым мен технологияның басқа да сабақтас салаларында керемет жетістіктерге жетті.
– Осы 75 жыл ішінде Үндістан британдық колониядан тәуелсіз мемлекет болып қалай өзгерді?
– Үндістан ұзақ жолдан өтті. Жоғарыда айтқанымдай, Үндістан барлық салада өзінің өсуі мен дамуында орасан зор жетістіктерге жетті. Үндістанның өсу траекториясы оның әлеуметтік-экономикалық параметрлерін күрт жақсартудан бастап әлемдегі жетекші елге айналғанға дейінгі жолы әсерлі және назар аударарлық. Алғашқы сайлау әйелдер үшін тең сайлау құқығымен ересектердің жалпыға бірдей сайлау құқығымен өткізілді. Үндістан өзінің білімін, дағдыларын және мүмкіндіктерін Васудхайв Кутумбакамен іліміне сай бүкіл әлеммен бөлісу дәстүріне ие болды, бұл бүкіл әлем – бір отбасы екенін білдіреді және олардың әлеуетін арттыру үшін басқа елдерге жүгінді. Ең соңғы мысал, жаһандық пандемия кезінде Үндістаннан гуманитарлық көмек, сараптама, дәрі-дәрмек және вакциналар ретінде 150-ден астам елге жетті. Үндістан қазір әлемдегі ең жылдам дамып жатқан ірі экономикалардың бірі болып табылады, алдағы 10-15 жылда әлемдегі үздік үш экономиканың бірі болуға дайын. Бұл ел көптеген шетелдік компаниялар Make in India (Үндістанда жасалған) және Digital India (Цифрлық Үндістан) сияқты бағдарламалар арқылы бизнес ашатын шетелдік инвестициялар үшін тартымды орынға айналды. Бұл ел – ең ірі IT қызмет көрсету орталықтарының бірі. Үнді технологиялық компаниялары өсуді ынталандырды, жұмыс орындарын құруға, денсаулық сақтау мен білім беруге көмектесті.
– Екі елдің мәдени-гуманитарлық және әлеуметтік-экономикалық байланыстары қандай дәрежеде?
– Үндістан мен Қазақстан арасындағы мәдени-гуманитарлық және әлеуметтік-экономикалық аспектілердегі екіжақты қарым-қатынастар Ұлы Жібек жолы кезеңінен бастау алады. Біздің ежелгі мәдени, сауда және өркениеттік байланыстарымыз берік, оның ізі Орталық Азияда әлі де сақталған. Сол алғашқы күндерде сауда-саттық, ой-пікір, мәдениет пен ақыл-ой алмасу қызу жүріп жатты. Бүгінде осы бұрынғы «байланысты» заманауи мазмұнмен жаңғыртуға ұмтылыс бар. Жауапты стратегиялық серіктес ретінде Үндістан Қазақстанның әлеуетін арттыруға ұмтылады және әртүрлі мамандандырылған салаларда тұрақты түрде көмек көрсетеді. ITEC бағдарламасы аясында көптеген бағдарламалар мен курстар бар, оларда 1100-ге жуық қазақстандық өз ұлтының қалыптасуына сындарлы үлес қосуы үшін оқытылды. 2019 жылдың маусымында Арыс қаласындағы оқ-дәрі қоймасында болған жарылыстардан кейін Үндістан қалпына келтіру операцияларына көмектесу және одан әрі шығынды азайту үшін қазақстандық әскерилерді бомбаларды залалсыздандыруға арналған аса қуатты костюмдермен қамтамасыз етті. Қазіргі СОVID-19 пандемиясының өршуі кезінде Үндістан Үкіметі індетпен күресу үшін Қазақстанға гуманитарлық көмек ретінде гидроксихлорокин таблеткаларын тез арада жөнелтті. Сол сияқты, биыл дағдарыс кезінде Қазақстан Үндістандағы пандемия жағдайына қарсы тұру үшін арнайы медициналық құрал-жабдықтар әкелді, бұл үшін біз Қазақстан халқына алғысымызды білдіреміз.
Нұр-Сұлтан қаласындағы Свами Вивекананда мәдени орталығында үнді музыкасымен, классикалық билермен, йогамен және қойылымдармен үнемі шұғылдана отырып бүкіл Қазақстан бойынша үнді мәдениетінің жергілікті қоғаммен байланысын қамтамасыз етеді. Сонымен қатар, 2015 жылдан бастап біз халықаралық Йога күнін тойлай бастадық. Мұнда йогаға деген қызығушылық өте жоғары. Бастапқыда біз Нұр-Сұлтан және Алматы қалаларында Йога күнін тойлауды жобалаған едік. Алайда өткен жылы біз оны 10-нан астам қалада атап өттік. Біздің Алматыдағы өкілдігіміз йога сабақтарын да ұсынады. Сонымен қатар, бізде мәдени алмасу бағдарламаларымыз бар. Мұнда Үндістаннан музыкалық және би ұжымдары, сондай-ақ Қазақстаннан әртістер Үндістанға келеді. Сонымен қатар, Үндістан Қазақстан студенттеріне Үндістанның мәдени байланыстар жөніндегі кеңесі бағдарламалары арқылы түрлі пәндер бойынша гранттар ұсынады.
– Қазақстан нарығы үндістандық кәсіпкерлер үшін қаншалықты тартымды?
– Үндістанның соңғы онжылдықтағы экономикалық табыстары оның Орталық Азиямен қарым-қатынасының сипатын өзгертіп, жаңа деңгейге шығарды. Үндістанның аймаққа белсенді қатысуы үшін Орталық Азия нарығының тартымдылығы мен әлеуеті артты. Қазақстан нарығы үнділік кәсіпкерлер үшін сапаның ортақ құндылықтарына байланысты тартымды. Үндістандық инвесторлар да қазақстандық кәсіпорындармен бірлескен ұйымдар құруға мүдделі, өйткені бұл жергілікті және көршілес елдер нарықтарына кең жол ашады. Үндістан Сауда палаталары федерациясы мен Қазақстанның Сыртқы сауда палатасы екі ел арасындағы сауда-экономикалық және инвестициялық ынтымақтастықты дамыту мақсатында бірлескен іскерлік кеңес құрды және біз екі ел арасындағы сауданы одан әрі арттыру үшін әлі де зор әлеует бар деп есептейміз.
– Үндістан Қазақстаннан қандай өнімдерді алады?
– Өткен жылдағы екіжақты тауар айналымы 2,3 миллиард доллардан асты. Қазақстан – Орталық Азиядағы біздің ең ірі коммерциялық серіктесіміз. Үндістанның Қазақстаннан негізгі импорты мұнай өнімдері, уран және фосфор болып табылады.
– Сіздің елдің қандай өнімдері Қазақстанға әкелініп жатыр?
– 2020 жылы Қазақстан Үндістаннан дәрі-дәрмек пен фармацевтикалық өнімдерді, ұялы және сымсыз желілерге арналған телефондарды, сондай-ақ құмды әк кірпіштер мен блоктарын импорттады.
– Туризм саласына пандемия қандай өзгерістер алып келді?
– COVID-19 бүкіл әлем бойынша адамдарға да, бизнеске де зардабын тигізді. Үндістандағы індет қонақжайлылық пен туризм секторына айтарлықтай әсер етті. Халықаралық және жергілікті туристер табиғи, тарихи, діни және мәдени көрікті жерлерге бару бағдарламасынан бас тартты. Бұл әуе қатынасы мен қонақүйлерді броньдау қызметіне кері әсер етті. Осы сала қызметкерлерінің едәуір бөлігі жұмыссыз қалды.
Алайда 2021 жылдың 15 қазанынан бастап Үндістанға чартерлік рейстермен келетін шетелдіктер үшін жаңа туристік визаларды беруді бастау туралы шешім қабылданды. Тұрақты коммерциялық рейстермен келетіндер 15 қарашадан бастап мұны іске асыра алады. Осындай шешім жарияланды, өйткені індет өсімі әлдеқайда аз және Үндістан қаңтарда вакцинация бағдарламасы басталғаннан бері тұрғындарға екпенің 1 миллиард дозасын салды.
– Үндістан Үкіметі қоғамдағы діни төзімділік пен конфессияаралық келісім мәселелерін қалай шешеді?
– Ата Заңымызда барлық конфессиялардың теңдігі туралы нақты ережелер бар. Барлық діндер тең. Оларға бірдей қарайды. Дін өкілдері Үкімет пен мемлекет алдында бірдей жауапты. Ал бұл біздің тарихи-географиялық өлшемімізден туындап отыр деп айта аламыз. Үнділер діни толеранттылықты өз ұлтының түпқайнары деп санайды.
– Отандастарыңыз Қазақстанның тарихы мен мәдениеті туралы не біледі?
– Үндістан мен Қазақстан арасындағы мәдени байланыс жақсы дамыған. Бұл қазіргі заманғы мәдени байланыс қана емес, сонымен бірге 2000 жыл бұрын қалыптасқан тарихи-мәдени тәжірибе, тарихи жадымыз сақталған. Осы кезеңдерде екі ел арасында тұрақты тауар алмасу және одан да маңыздысы идеялар мен мәдени әсерлермен алмасудың өзіндік жолы өтті. Мұндай екі мысал – буддизмнің Үндістаннан Орталық Азияға саяхаты және Орталық Азиядан Үндістанға сопылық идеяларының көне үнді елінде насихатталуы.
Бүгінгі кезеңде де мәдени алмасу өз деңгейінде өткізіліп келеді. Әлемге әйгілі «Ұлы дала: Уақыт. Кеңістік. Мәдениет» атты 2020 жылдың наурыз-сәуір айларында өткен көрменің маңыздылығын айтқым келеді. Үндістанның беделді Ұлттық мұражайында «Алтын адамның әлем мұражайлары арқылы шеруі» халықаралық жобасы аясында өтті. Көрме үнді жұртшылығын Қазақстанның бай тарихи-мәдени мұрасымен таныстырды. Сондай-ақ танымал қазақстандық скрипкашы Марат Бисенғалиев Мумбайдағы Үндістанның алғашқы толық кәсіби симфониялық оркестрінің директоры болып қызмет етеді.
– Елші ханым, екі ел достығының алтын көпіріндей қызметіңізге табыс тілейміз!
Қысқаша өмірдерек:
Шубдаршини Трипати ханым Үндістанның дипломатиялық қызметіне 1994 жылы келді. Дели университетін бітірген, философия магистрі. Оның алғашқы шетелдегі дипломатиялық қызметі саяси және әкімшілік істерге жауапты болған Израильдегі Үндістан елшілігінде болды. 1999-2002 жылдар аралығында Үндістан Сыртқы істер министрлігінің әкімшілік бөлімінде қызмет істеді. 2002 жылдан 2005 жылға дейін Бутандағы Үндістан елшілігінде жұмыс істеді, онда әкімшілік және ақпарат бөлімін басқарды. 2005 жылы Куала-Лумпурдағы Үндістан елшілігінің бірінші хатшысы қызметін атқарды, саяси, ақпараттық және әкімшілік мәселелермен айналысты. 2006 жылы Париждегі Үндістан елшілігінде кеңесші болып жұмыс істеді және 2009 жылға дейін саяси бөлімді басқарды. 2009 жылы Еуропа елдері департаментінің директоры қызметін атқарды. 2011 жылдан 2014 жылға дейін Тимпудағы Үндістан елшілігі миссиясы басшысының орынбасары, 2014 жылдан 2016 жылға дейін Берлиндегі Үндістан елшілігі миссиясы басшысының орынбасары қызметін атқарды. 2016-2019 жылдары – Үндістанның Иорданиядағы елшісі қызметін атқарды. 2021 жылдан бастап Үндістанның Қазақстандағы Төтенше және өкілетті елшісі.
