Жуырда Су ресурстары және ирригация министрлігі Парламент мақұлдаған жаңа Су кодексі Мемлекет басшысына қол қоюға жіберілетінін хабарлады. Бұл жаңалыққа елеңдеген жандардың аз болғаны анық. Күнде өзгеріп-түзетіліп жатқан заңдардың бірі шығар дегендей немқұрайдылық танытатындар да бар. Алайда бұл жаңа Су кодексі бұрынғыдан өзгерек. Өйткені ел экономикасы тұрақты даму үшін, қарапайым азаматтардың өмір сүру жағдайын жақсарту үшін су мәселесі шешімін таппаса, бәрі сөз жүзінде болып қалады. Заң жобасын әзірлеушілер жаңа құжатта климаттың өзгеруіне бейімделуге және суды үнемдеу принциптерін енгізуге баса назар аударғанын айтуға тиіспіз. Алғаш рет жерасты және жерүсті суларын кешенді пайдалану қағидаты енгізілді, бұл еліміздегі су нысандарын біртұтас жүйе ретінде қарастыруға мүмкіндік береді. Енді осы тақырыпқа шағын сараптамалық шолу жасайық.
Сенаторлар қандай түзету енгізді?
Биыл 20 наурызда Сенат «Қазақстан Республикасының Су кодексі» және «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне су қорын қорғау және пайдалану мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы», «Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы» Қазақстан Республикасының кодексіне су қорын қорғау және пайдалану мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтыру енгізу туралы», сондай-ақ, «Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексіне су қорын қорғау және пайдалану мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» ілеспе заңдарды екі оқылымда қарады. Аталған кодекс пен заңдар елдің су ресурстарын тиімді пайдалануға, қорғауға және тазартуға бағытталған.
«Су ресурстарын тиімді басқару – еліміз үшін өзекті мәселенің бірі. Бұл сала мемлекеттің орнықты әлеуметтік-экономикалық дамуына, азық-түлік және энергетика қауіпсіздігін қамтамасыз етуге тікелей әсер етеді. Осыған орай, Мемлекет басшысы су ресурстары саласындағы заңнамалық базаны түбегейлі қайта қарау және институционалдық ортаны жетілдіру жөнінде нақты тапсырмалар берді. Қаралған Су кодексі және оған ілеспе заңдар осы тапсырмаларды орындау мақсатымен әзірленді» деді отырыста Палата төрағасы Мәулен Әшімбаев.
Сенаторлар қараған заңдар азаматтарды ауыз сумен үздіксіз қамтамасыз ету үшін халықтың тіршілігін қамтамасыз ету нысандары – иесіз су шаруашылығы құрылысжайларын сот оларды коммуналдық меншікке түскен деп танығанға дейін уақытша пайдалануды көздейді. Сонымен қатар су тасқыны, құрғақшылық және олардың теріс әсерінің алдын алумен қоса, ел экономикасының су секторын климаттың өзгеруіне бейімдеу жөніндегі норма енгізілді.
«Үкімет су қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі мақсаттарды, міндеттер мен тәсілдерді айқындайтын ұзақмерзімді арнайы интеграцияланған бас жоспар қабылдайды. Заңдарда салаға жаңа технологиялар мен цифрландыруды енгізуді ынталандыруға арналған ережелер топтамасы да бар. Заңдарды қарау барысында сенаторлар бірқатар ұсыныс айтты. Сол арқылы суды пайдалану талаптарының сақталуын мемлекеттік бақылау, осы саладағы рұқсат беру ережелері және кейбір мемлекеттік органдардың өкілеті нақтыланды. Алдағы уақытта жаңа кодекс су ресурстарын тиімді пайдалануға, сондай-ақ, жан-жақты ойластырылған су саясатын жүргізуге мүмкіндік береді деп сенеміз» деді Мәулен Әшімбаев.
Заңдарды талқылау нәтижесінде сенаторлар «Қазақстан Республикасының Су кодексін» және «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне су қорын қорғау және пайдалану мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» ілеспе заңды концептуалды тұрғыда мақұлдап, оларға бірқатар түзету енгізді және Мәжіліске қайтарды. Нақты айтқанда, Сенат депутаттары қолданыстағы заңнаманы жаңа Су кодексінің нормаларымен сәйкестендіруге және су ресурстарын қорғау мен пайдалану саласындағы қатынастарды құқықтық реттеуді жетілдіруге қатысты ұсыныстар енгізді. Осыған байланысты бірқатар заң мен кодекске өзгертулер мен толықтырулар енгізіледі.
Жаңа кодекстегі 5 қағидат
Су ресурстары және ирригация министрлігі жаңа кодексті 5 негізгі қағидат бойынша дайындаған. Бұл: суды қоршаған ортаның ажырамас бөлігі, азаматтардың тіршілік әрекеті мен экономика дамуының негізі ретінде тану, су қорын қорғау және оның сарқылуының алдын алу, жерүсті және жерасты суларын кешенді пайдалану, су үнемдеу технологияларын енгізу және климаттың өзгеруіне бейімделу, жұртшылықты су қорын қорғау және пайдалану жөніндегі міндеттерді шешуге тарту.
Жаңа кодексте алғаш рет «су қауіпсіздігі» деген ұғым енгізілді. Ол азаматтар мен ел экономикасын су тапшылығынан, ал су нысандарын ластанудан қорғау, сондай-ақ, Қазақстан Республикасының трансшекаралық су нысандарын қорғау және пайдалану бағытындағы мүддесін қорғауды қамтиды. Су көздері сарқылуының алдын алу үшін өзен-көлдер және теңіздердің экожүйесін қолдау мақсатында судың ең төменгі рұқсат етілген деңгейі айқындалған «экологиялық ағын» ұғымы енгізілді.
Тағы бір жаңалық – су нысандарын қорғау бойынша талаптар кеңейтілді. Ең алдымен, шағын өзендер мен көлдерді сақтауға назар аударылады. Атап айтқанда, шағын өзендерде су өткізбейтін бөгеттер салуға тыйым салынады. Сулы-батпақты жерлер мен мұздықтарды қорғаудың ерекше режимі қарастырылған. Ал жергілікті атқарушы органдар екі жыл ішінде барлық елді мекендегі су қорғау аймақтары мен белдеулерін айқындайды.
Сондай-ақ, жаңа кодекске сәйкес, құзырлы органдар су ресурстарын басқарудың бас жоспарын және бассейндік жоспарларын дайындайды. Бұл құжаттар су ресурстарының көлемі туралы болжамдарға сүйене отырып негізгі мақсат-міндеттерді, тәсілдерді және іс-шараларды анықтайды. Осы жоспарлардың қорытындысы мен ұсыныстары мемлекеттік жоспарлау кезінде ескерілуі тиіс.
Бұдан бөлек, жаңа Су кодексінің жобасы су тасқыны мен құрғақшылыққа қарсы күрес кезінде мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдардың өкілетін нақты ажыратуды көздейді. Атап айтқанда, Су ресурстары және ирригация министрлігі бассейндік су инспекциялары арқылы тасқын суды өткізу-қабылдау кезінде гидротехника құрылыстарының жай-күйі мен жұмыс режимін бақылайды. Сонымен қатар министрлік тасқынды су айдындарына жіберуді қамтамасыз етуі тиіс.
Төтенше жағдайлар министрлігі су тасқыны мен су тасқынынан туындаған төтенше жағдайлардың алдын алу және салдарын жою жұмысын жүзеге асырады. Жергілікті атқарушы органдар тасқын және еріген қар суының алдын алу және одан қорғауға бағытталған іс-шараларды іске асырады. Елді мекендерді, өнеркәсіп объектілерін, ауыл шаруашылығы алқаптарын және көлік инфрақұрылымын тасқын және еріген қар суынан қорғау үшін жерүсті су нысандарына санация (тазарту және тереңдету) жүргізеді.
Су ресурстары бойынша ақпараттың ашықтығын қамтамасыз ету үшін жыл сайын Ұлттық ақпараттық есеп жарияланады. Құжатта еліміздегі су ресурстарының жай-күйі, қорғалуы және пайдаланылуы туралы мәлімет болады. Су саласын цифрландыру үшін Ұлттық ақпараттық жүйе жасалады, оның жұмысын өткен жылы құрылған Су ресурстарының ақпарат-талдау орталығы қамтамасыз етеді. Бұдан бөлек, қолданыстағы редакцияда қарастырылмаған, су үнемдеуді ынталандыру тетіктері енгізілді. Мысалы, айналымдағы немесе қайта сумен жабдықтауға кезең-кезеңімен көшу жоспары болған кезде ғана су пайдалануға рұқсат беріледі. Ал оған ауысуға 5 жыл уақыт беріледі. Жоспар жаңа Су кодексі қолданысқа енгізілген күннен бастап 2 жыл мерзімде әзірленуі тиіс.
Жаңа құжаттың тағы бір ерекшелігі – гидротехника құрылыстарының қауіпсіздігі мәселесін жеке тарауға шығару. Онда гидротехника құрылыстарының тізілімін қалыптастыру және жүргізу, оларды пайдалану, сондай-ақ, қауіпсіздік декларацияларын әзірлей отырып, көп факторлы тексеріс жүргізу мәселелері жүйеленген. Сондай-ақ, гидротехника құрылыстарының қауіпсіздік регламентін әзірлеу қарастырылып отыр. Жаңа Су кодексінде су ресурстарын қорғау және пайдалану саласындағы қоғамдық бақылауға көп көңіл бөлінеді.
Сонымен қатар бассейндік кеңестердің рөлі күшейтілді. Олардың ұсынымдары мен шешімдері бассейндік, аумақтық, салалық және бас жоспарды, даму бағдарламаларын әзірлеу кезінде және суды пайдалану лимиттерін айқындау кезінде ескеріледі. Судың «қара нарығымен» тиімді күресу үшін бассейндік су инспекцияларының мемлекеттік бақылау функциялары күшейтілді. Оларға жедел ден қою шараларын қабылдау үшін қадағалау функциялары беріледі. Сондай-ақ, жергілікті атқарушы органдардың су қорын қорғау және пайдалану саласында оларға жүктелген функциялардың сақталуына мемлекеттік бақылау жүргізіледі.
Бұдан бөлек, Парламент Мәжілісінің депутаттары Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекске, Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы кодекске түзетулер енгізуге бастамашылық жасады. Атап айтқанда, суды заңсыз пайдалану үшін жауапкершілікті қатаңдату «гидротехника құрылыстарын пайдалану қауіпсіздігін бұзу» атты жаңа бапты енгізу, Арал теңізі аумағында қазбаларды өндіруге тыйым салу және жерасты су ресурстарын тиімді басқару үшін Су ресурстары және ирригация министрлігіне бірқатар функцияны беру ұсынылды.
Барлық бағытты қамтыған
«Жаңа Су кодексінің негізгі міндеттері – су үнемдеудің жалпыұлттық саясатын қалыптастыру және дамыту, ғылымды дамыту және ғылыми тәсілдерді пайдалану, елді мекендерде сумен жабдықтау мен су бұруды реттеу, тазартылған сарқынды суларды қайта пайдалану, сондай-ақ, су ресурстарын қорғау және пайдалану саласында тиімділікті арттыру. Құжат Қазақстанның су саласының барлық бағытын қамтиды» деп түсіндірді құжаттағы жаңашылдықтарды Су ресурстары және ирригация министрі Нұржан Нұржігітов.
Оның айтуынша, жаңа Су кодексі – бұл су саласының негізгі жүйесі болатын іргелі құжат.
«Құжат бөлігі көпшілікке әрдайым қызық бола бермейтінін түсінеміз, бірақ бұл кодекстің негізі Қазақстанның су заңнамасын өзектендіруге мүмкіндік беретіндей етіп әзірленді. Кодекс, шынымен, тиімді болуы үшін басқа құжаттарға да өзгерістер енгізіледі. Бұл ретте түзетулер ауыл шаруашылығынан бастап қоршаған ортаны қорғау мен электр энергетикасына дейінгі барлық мүмкін бағытты қамтиды» деді ол.
Астанада су тапшылығы қайталанбайды
Астана қаласының әкімі Жеңіс Қасымбек өткен жылы мұғалімдердің тамыз форумында қаладағы су тапшылығы қаупі туралы мәселеге қатысты пікірін айтты. Қала басшысы елордада қазіргі уақытта тәулігіне 95 мың текше метр артық су бар екенін тілге тиек етті. Сондай-ақ, әкім жаңа су құбырларының құрылысы жүргізіліп жатқанын, бұл судың қолжетімділігін арттыратынын мәлім етті.
«Қазіргі уақытта мұндай мәселе жоқ. Бүгінгі таңда бізде тәулігіне 95 мың текше метр ауыз су артық болып тұр. Бұл тіпті қала мен халық санының қазіргі өсу қарқынын ескерсек, алдағы 4-5 жылдағы профицит» деп түсіндірді ол.
Төлен ТІЛЕУБАЙ
