Адам баласы жылқыны бас білдіріп, темірден үзеңгі соғуды ойлап тапқалы бері жаяу жүргеннен гөрі көлікпен жүрудің артықшылығын ұққан болса керек.
Такси қызметінің алғашқы нышандары Еуропада XVII ғасырда пайда болған. Лондонда бұл қызметті 1625 жылдары арбакештер атқарған екен. Жақсы үрдіс көп ұзамай Парижге жетеді. Одан кейінгі ғасырларда жүргіншілердің атпен шауып алысқа бара алмайтынын ұққан кәсіпкерлер бұл қызметті түрлендіре түсті. 1907 жылдан бастап кәрі құрлықта «такси-бум» басталады. Көптеп арнайы моторлы көліктер шығарыла бастады. Гари Н.Аллен таксометрі бар арнайы көлікті Франциядан алып келіп, Нью-Йорк қаласындағы алғашқы қалалық жолаушылар тасымалы желісін ашқан екен. Бұл 1907 жылдың тамыз айы еді. Мұны айтып отырған себебім, осы уақыттан бастап барлық такси көлігі сары түске боялды. Алыстан көзге ұшырайтын сары түсті, жасыл шамы бар жеңіл мәшинелер кез келген қаланың келбетіне айналып, күндіз-түн демей діттеген жерімізге жеткізіп салады.
ЕЛОРДАда 18 ТАКСОПАРК ЖҰМЫС ІСТЕЙДІ
Елордамызда ресми тіркелген бес жүзге тарта көлігі бар, 18 таксопарк жұмыс істейді. Олардың жұмысы «Астанада жолаушыларды және жүкті автомобиль көлігімен тасымалдау ережесіне» сәйкес реттеледі. Оның талаптарына сай такси қызметін атқарушылар Қазақстан Республикасының заңына сәйкес заңды тұлға немесе жеке кәсіпкер ретінде тіркелуі тиіс. Қолданыстағы заң талабымен сәйкес сақтандыру шартын жасайды. Тапсырыстарды қабылдау үшін диспетчерлік қызметі болуы тиіс. Жүргізушілерді рейс алдындағы медициналық тексеруден өткізетін, олардың алкоголь ішпегенін, қан қысымының қалыпты екенін тексеретін медициналық қызметкерлер тағы керек. Ең бастысы, такси автокөлігі Астананың көлік органы бекіткен нысандағы бірыңғай түсті гаммада болуы тиіс. Жүргізушінің фотосуреті бар, тегі, аты, сондай-ақ тасымалдаушының ресми атауы көрсетілген куәлігі, тағы басқа анықтамалық құжаттары жолаушыға көрінетіндей жерде тұрғаны дұрыс. Байланысқа қажетті түрлі техникалық құрылғылармен жабдықталған көлік жүргізушісінен қаланы бес саусағындай білуі талап етіледі. Ал жүргізушінің классикалық бейнесі қандай болуы керек? Ол бір арнайы киім үлгісін киген, мұнтаздай таза салоны бар көлігімен белгіленген уақыттан қалмай, айтқан жеріңізге жеткізіп салады. Қажет болмаса, жол бойында тіс жарып әңгіме айтпайды, бар дауысына салып музыка қосып қою әдетінде жоқ. Кептелекте айналма жолдар арқылы өзінің де, жолаушының да уақытын үнемдейтін ұтқырлығы ескеріледі. Бәріміз үшін аса маңыздысы, қызмет көрсетуші мекеме жергілікті салық органында тіркелуі керек. Алайда, бірлі-жарымы болмаса, елордадағы ресми тіркелген таксилердің өзі бұл талапқа жауап бере алмайтыны анық.
– Қалалық такси қызметі көңіл көншітпейді. Астаналық дәрежемізге сай такси де өз деңгейінде дамуы тиіс. Біздің такси компанияларымыздың дені 20-40 көліктен тұрады. Олардың 80 пайызының лизингтік несиелері бар екенін айтуымыз керек. Сол себепті де «эконом» санатындағы көліктерді сатып алуға мәжбүр. Лизингке алған «Жигули», «Опель», «Хундай», «Фольксваген» жеңіл мәшинелері шығарылған шығынды бір-екі жылда зорға ақтайды. Одан бөлек, көліктердің техникалық қызметі, диспетчерлік орталық, жұмысшылардың әлеуметтік пакеті сынды тағы басқа шығындары бар. Такси бағасының жоғары болуының да себебі сол. Бірақ, сіз ресми тасымалдаушы компаниялардың көлігін шақыртқан кезде, олардың мінсіз қызметіне кепілдік аласыз. Алайда, нарықтың заңы бөлек. Елордамыздағы 500-ге тарта такси көліктері барлық сұранысты өтей алмайтыны белгілі. Олардың алдын заңсыз жолаушы тасумен айналысатындар орап кетіп жатады. Мұның бәрі жалпы алғанда қызмет көрсету сапасының төмендігіне, оның бір қалыпқа сай келмеуіне алып келеді. Қаламызға келген қонақтың елордаға деген көзқарасы әуежай мен темір жол вокзалында алғашқылардың бірі болып қарсы алатын таксишілерден басталатын білуіміз керек – дейді Астана қаласы таксопарктер қауымдастығының төрағасы Бауыржан Тайбергенов.
Сөздің шыны керек, әуежайдан қалаға дейін 2 мың теңгеге жете алмаймыз. Есілдің екі ортасы – мың теңге. Әудем жер деп аталатын сол жағалаудың ана шетімен мына шетіне 500 теңгемен жетсеңіз, қуаныңыз. Шатыраш белгілері бар таксилердің бағасы арзан емес. Бір ғана мысал келтірсек: вокзал мен әуежай арасы – 3000 мың теңге. Сіз тапсырыс берген сәттен бастап шақырған жеріңізге қауырт шақта жарты сағатта зорға келеді.
– Әрине, такси паркін жаңартып, қызмет сапасын арттыруымыз керек. Қаламызға келіп-кетіп жатқан қонақтардың еркін әрі қауіпсіз қозғалысы өз деңгейінде болғанын қаласақ, такси парктарын техникалық жағдайын жақсарту қажет. Елордалық таксопарктың әлеуеті артып, көлік саны көбейген сайын бәсекелестік артып, қызмет бағасында да өзгеріс болар еді. Әкімдік тарапынан қалалық көлік қызметінің жағдайын жақсартуға күш салынып отыр. «Бизнестің жол картасы – 2020» бағдарламасы бойынша бірнеше жобалар қаржыландырылып, жаңа көлік сатып алуға мүмкіндік алды, – дейді Астана қаласының жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары басқармасының жолаушылар тасымалын ұйымдастыру бөлімінің бас маманы Темірлан Қалиақпаров.
«БОМБИЛАЛАР» БӘСЕКЕ
Бес жүз такси жолаушылар тасымалы қызметін атқара алмайтыны анық. «Жүргенге жөргем ілінеді». Көшеге шығып, кетіп бара жатқан көлікке «жеткізіп сал» деп қолқалаймыз. Әрине, ақылы. Бірақ ресми таксилердің бағасынан көп-көрім арзан. Жолдан қосылған соң ба, ресми такси қызметі бұларды сыртынан «бомбила» деп те атайды екен. Олардың көліктерінде айырым белгісі болмайды. Бір кемшілігі, баратын жеріңізді айтсаңыз «жолды көрсетесің бе?» деп қарсы сұрақ қояды. Асығып тұрған соң, тәуекел дейсің. Артынша жүргізушінің көлікті ұршықтай үйіріп алып кете алмай, тасбақа аяңға түскеніне қынжылып, «қайдан кездесе қалды» деп қамығасыз. Ол аз десеңіз, «жайсаң» жүргізуші соңғы жаңалықтармен бөлісуге құмар. Көлікке кім отырды, жас па, кәрі ме, бәрібір. Өйткені мәшине пікір алысу алаңына айналған. Әңгімешіл жүргізушінің жол ережелерін қатаң сақтап келе жатқанына күмәндісіз. Ақыры қаланы шыр айналып, айтқан жеріңізге жеттіңіз-ау. Келісілген ақыға тағы қосып аламын деп әрнені сылтауратса, таң қалмаңыз. «Бензин қымбат», «осыншама ұзақ екенін білмедім» деп саудаласа бастайды. Амал жоқ, сұрағанын бересіз. Қырсық шалғанына ренжіп, барлық қолайсыздық осымен біткеніне шүкір дейсіз.
Өкінішке қарай, осындай тұрақты жұмыс жоқтықтан, бәлки күнделікті пұл табуды жөн көретін жеке көлігімен жолаушы таситындар жергілікті биліктің бас ауруына айналғаны рас.
Өйткені олар салық төлеуші ретінде тіркелмеген. Салық департаменті қанша жерден рейд жүргізсе де, реттей алмай қойған шаруаға тек қала тұрғындарының өзі түрткі болады деп ойлаймыз.
Айгүл УАЙСОВА
