Еліміздің бас ордасы Ақмола жеріне көшіп, астана Астана болған аз жылдың ішінде әкімшілік орталық ретінде ғана қалыптасып қоймай, сөз киесімен біте қайнасқан рухани ортаға да айналып үлгерді. Ал мұндай ортаны, әлбетте, астанаға ат басын бұрған әдебиет пен руханият қайраткерлері қалыптастырды. Олардың арасында шоқтығы биік жазушы, алаштанушы, зерттеуші ғалым Әнес Сарай да бар. Қабырғалы қаламгер, өзіндік тарихи және әдеби көзқарасы әбден толысқан азамат Әнес Сарай биыл 75 жасқа шықты.
Мемлекеттік сыйлықтың иегері, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, белгілі жазушы, драматург Әнес Сарайдың мерейтойы-на арналған «Ұлт. Тарих. Қаламгер» атты шығармашылық кеш Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінде өтті. Оған ҚР Мемлекеттік хатшысы Мұхтар Құл-Мұхаммед, ҚР Мәдениет және ақпарат министрі Дархан Мыңбай, жазушының қаламгер әріптестері және оның туындыларын сүйіп оқитын көпшілік қауым қатысты. Бұл шараны Астана қалалық Тілдерді дамыту басқармасы мен Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ұжымы бірлесіп ұйымдастырды.
Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Әнес Сарайды 75 жылдық мерейтойымен құттықтап, хат жолдады. Алдымен, жазушы шығармашылығының сан қырлылығына тоқталып, жазушы қаламынан көптеген очерктер мен мақалалар, әңгімелер мен повестер, романдар мен драмалық туындылар дүниеге келгенін, Ноғайлы және
Алашорда хақында тарихи зерттеулер жазылғанын айта келе, Мұхтар Құл-Мұхаммед Елбасының құттықтау хатын оқып берді.
Ресми құттықтаудан кейін Қазақстанның Халық жазушысы, Мемлекеттік сыйлықтың иегері, Еңбек ері Әбіш Кекілбаев сөз сөйледі.
«Мен Әнесті өз өмірбаянында айтылатын Алматыға келген күнінен бастап білемін. Университетте оқып жүрген кезінде ол үнемі қағаз бен кітаптан басын алмай, жұмыс жасаумен жүретін… 1963 жылы «Лениншіл жас» газетінде бірге қызмет істедік. Мұнда да ол еңбекқорлығынан танбады. Бір күні бір әңгімесін алып келді. Әңгіме жазатынын әуелден білетінмін. Бірақ дәл мұндай кәсіби деңгейде жаза қояды ғой деп ойлаған жоқ едім. Сөйтіп, ол үлкен прозаға із тастады» деген заңғар жазушы қаламдасына өзінің жүрекжарды сөзін арнап, өткен күндерден терең сыр шертті. Әнес Сарайдың азаматтық, қаламгерлік келбетін мейлінше аша түсті. Сондай-ақ, Қазақстан Жазушылар одағы басқармасының төрағасы, белгілі ақын Нұрлан Оразалин, қоғам қайраткері Сұлтан Оразалы, Халықаралық ТҮРКСОЙ ұйымының бас хатшысы Дүйсен Қасейінов, М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының директоры Уәлихан Қалижан секілді елге белгілі тұлғалар да жазушыны мерейтойымен құттықтап, иығына шапан жапты. Университет ректоры Ерлан Сыдықов ҚР Білім және ғылым министрі Бақытжан Жұмағұловтың құттықтау хатын оқыды. Мерейтойлық кеште жазушының төл тарихымызды терең зерттеген «Көнеліктер», «Ноғайлы» сынды тарихи-танымдық шығармаларының ішіндегі «Көк түріктер» атты шежірелі туындысынан үзіндіні халық әртісі Тілектес Мейрамов орындаса, белгілі жырау, Қазақ ұлттық өнер университетінің профессоры Алмас Алматов Тұрмағамбеттің «Нақыл сөз» толғауын нақышына келтіре шырқады. Ал, Қ.Қуанышбаев атындағы Қазақ академиялық мемлекеттік музыкалық драма театрының әртісі Қуандық Қыстақбаев «Махамбеттің хан ордасынан ажырауы» атты үзіндіні тебірене оқыды.
Қазақ халқы Әнес Сарайды тарихи шығармаларды дүниеге әкелген дарынды жазушы ретінде біледі. Әсіресе, «Қараша өткен соң», «Бозқырау», «Тосқауыл», «Алтын арал», «Ақ тымық түн», «Асылдың сынығы», «Мұхаммед пайғамбардың өмірі», «Исатай мен Махамбет», «Адайлардың арғы тарихы», «Ноғайлы», «Көнеліктер» атты кітаптарын оқырмандар ерекше ықыласпен қабыл алды. Сондай-ақ, қазақ өнерінің өркендеуі үшін тарихи маңызы зор драматургиялық шығармаларды тарту етті.
Қаламгердің шоқтығы биік шығармасы – «Еділ-Жайық» тарихи романы. Жазушы осы еңбегінде 1917-1920 жылдар арасындағы Каспий теңізі мен Атырау өңіріндегі төңкеріс оқиғаларына өзіндік көзқарас білдіріп, оның тарихына тың да тосын пайымдау-лар жасайды. Қаламгердің еңбегі жоғары бағаланып, 1992 жылы Қазақстан Мемлекеттік сыйлығына ие болды.
Жазушы тағдырдың бұйрығымен қазақ топырағынан жырақта дүниеге келсе де, ес біліп, етек жапқан жері Атырау өңірі болды. Теңіз жағасында қанатын қатайтқан жазушының 1963 жылы жарық көрген «Дау-ылда» атты тырнақалды әңгімесінен бастап «Еділ-Жайық» трилогиясына дейінгі барлық шығармалары теңіз тақырыбына арналып келді. Тіпті, жазушының қазақ әдебиетінде, өз қаламдастары арасында «теңіз жыршысы» атанып кеткендігі сондықтан.
Ал, бүгінде Әнес Сарай қазақ тарихының ақтаңдақ тұстарын зерттеп, тарихи жәдігерлерді кеңінен насихаттап келеді. Атап айтатын болсақ, осы күнге дейін «Атырау» дилогиясы, «Еділ-Жайық» романы, «Мұхаммед пайғамбардың өмірі» атты тарихи аударма еңбегі, «Исатай мен Махамбет» атты зерттеу еңбектері жарық көріп, оннан астам пьесалары Астана, Алматы, Қызылорда, Қарағанды теа-трларында сахналанып жүр. Қазір қаламгер ХVІІ–ХVІІІ ғасырлардағы қазақ өмірінен сыр шертетін «Қалмақ қырғыны» атты тарихи зерттеу еңбегін жазу үстінде екенін айтады.
