ТӨЛЕМНІҢ ДЕ ТИІМДІРЕК ЖОЛЫ БАР
Елімізде ақша төлеу мен аудару барысында туындайтын қарым-қатынастар 1998 жылғы 29 маусымда қабылданған Қазақстан Республикасы «Ақша төлемдері мен аударымдары туралы» заңымен реттеледі. Ақша төлемдерін және (немесе) аударымдарын жүзеге асыру тәсілдерін қолдану ережелері мен ерекшеліктері, көрсетілімдердің мазмұнына қойылатын негізгі талаптар заңи актілермен және Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің нормативтік құжаттарымен айқындалады.
Төлемдер мен аударымдарға қатысты операцияларға бақылау жасаудың тиімді құралдарының бірі қолма-қол ақшасыз төлем жүйесі болып табылады. Бүкіл әлем елдеріндегі сияқты Қазақстанда да бөлшекті қолма-қол ақшасыз төлем жүйесін оңтайлы түрде дамытуға баса көңіл бөлініп келеді. «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне заңсыз жолмен алынған кірістерді заңдастыруға (жылыстауға) және терроризмді қаржыландыруға және ақшаны қолма-қол ақшаға айналдыруға қарсы іс-қимыл мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» 2012 жылғы 21 маусымдағы заңымен «Ақша төлемдері мен аударымдары туралы» заңның 21-бабының 4-1 тармағына өзгеріс енгізіліп, заңи тұлғалар арасындағы мәмілелер бойынша төлемдер республикалық бюджет туралы заңда белгіленген әрі төлем жасалатын күні қолданыста болған 1000 еселік МЕК мөлшерінен асып кетсе, тек қолма-қол есеп айырысу есебімен ғана жүзеге асырылады. Бұрынғы берілген лимит 4000 МЕК шамасында еді. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасы әкімшілік тәртіп бұзушылықтар туралы кодексінің өзгеріс енгізілген 203-бабы да сомасы 1000 МЕК-тен асып кететін азаматтық-құқықтық мәміле барысында өзге заңи тұлғаның пайдасына қолма-қол ақша төлеген ретте жауапкершілікке тартып, төлем жасаған заңи тұлғадан төленген қаржының 5% мөлшерінде айыппұл өндіруді қарастырады.
Бұған қоса, 2013 жылдың 1 қаңтарынан бастап «Ақша төлемдері мен аударымдары туралы» заңның төлем карточкаларын пайдаланып, есеп айырысуға арналған жабдықтардың болуына қатысты өзгеріс енгізіп, қойылар талаптар шегі белгіленді. Осы өзгерістерге сәйкес еліміздің аумағында Қазақстан Республикасы Үкіметі бекіткен жекелеген қызмет түрлерін жүзеге асыратын жеке кәсіпкерлер мен заңи тұлғалар өздері қызмет жасайтын орындарда төлем карточкаларын пайдаланып, ақша төлейтін және алатын жабдықтарды (қондырғыларды) орнатуға міндетті. Бұл талаптар Қазақстан Республикасының салық заңдарына сай шағын бизнес субъектілеріне арналған салық режимін қолданатын және (немесе) ортақ пайдаланымдағы телекоммуникациялар желісі жоқ жерлерде жекелеген қызмет түрлерін атқаратын тұлғаларға қойылмайды.
Қазақстан Республикасы «Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы» кодексіне де өзгерістер енгізілді. Оның 161-2-бабының 1-тармақшасына сәйкес, Қазақстан Республикасының аумағында сауда қызметін жүзеге асыру (жұмыстарды орындау, қызмет көрсету) барысында төлем карточкаларын пайдалана отырып төлем қабылдауға міндетті жеке кәсіпкердің немесе заңи тұлғаның арнаулы төлем жабдығы (қондырғысы) болмаған жағдайда, жеке кәсіпкерлер – қырық, шағын немесе орта кәсіпкерлік субъектісі саналатын заңи тұлғалар – алпыс, ірі кәсіпкерлік субъектілері болып саналатын заңи тұлғалар сексен айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салынады. Мұндайда жабдық (қондырғы) қызмет көрсетуші банкпен немесе жекелеген банк операциялары түрлерін жүзеге асырушы ұйыммен жасалған келісімшарт негізінде орнатылады.
Қолма-қол ақшасыз есеп айырысуды кеңінен өрістету қолма-қол ақшаның қозғалыс аясын едәуір шектеп, олардың айналымындағы дайындау, тасымалдау, сақтап, есептеу шығымдарына қатысты іркілістерді қысқартуға мүмкіндік береді. Қолма-қол ақшасыз төлемдердің тиімді пішімдерін енгізу есеп айырысу ісіндегі ақша төлемі мен айналымын жеделдету ел экономикасының ашықтығы мен тиімділігін арттыруға жол ашады.
А.КЕНЖЕҒОЗИНОВА,
ҚР Ұлттық банкі Орталық
филиалының экономисі, бас маман