Абай атамыз «қазақтың міні – мал ұрлығы» деумен өтті. Ал қазір қазақта ұрлықтың бұдан өткен небір зұлым түрі «өсіп-өнгенін» естісе, абыз ақын не күйде болар екен?
Елімізде ұрланбаған не қалды? Мал ұрлығы, қалтаға қол салатын ұсақ-түйек ұрылар қазір «түйені жүгімен, биені бүгімен» жұтатындардың қасында «айналайын» болып қалды.
«Ұрлық» атты ауыр дерттің ішінде, әсіресе, «жемқор» синдромы асқынып тұр. Беттің арын белге түйгендер бүкіл бүтін бір елдің қоржынына қол салып, әбден құнығып алды. Жемқорлықпен күрес күшейген сайын олар да ерегісе түседі ғой деймін, айылын жияр түрі жоқ. Бюджет қаржысын талан-таражға салып, қалтасын қампайтқандардың алды шетелге қашып кетті. Қап-қап қаржы қымқырғандарды құзырлы органдар «болары болып, бояуы сіңгеннен кейін» ғана іздейтініне таңқалам.
Бүгінде ән, күй ұрланса да селт етпейтін болдық. Өнер зерттеушілердің айтуынша, ұрланған әндер де, бұрмаланған әндер де жетерлік. Ұрланған әуендер төңірегінде былтыр үлкен дау тұтанғаны есімізде. Композиторлар Мұратхан Егінбаев пен Марат Ілиясов «Аңсаған ауылым» мен «Қызым, саған айтамын» әндерінің ұқсастығына байланысты белгілі сазгер Алтынбек Қоразбаевты сотқа берген еді. Осы дау басылар-басылмаста Секен Тұрысбек елге кеңінен таралған «Көңіл толқыны» күйін ұрлап алыпты деген сыбыс бұрқ ете қалды. Бұл – ақын Жарылқасын Аманұлының «Боздақтар» атты күйі көрінеді.
Ең сұмдығы, қазір ұрылар адамға да ауыз сала бастады. Тапа-тал түсте адам жоғалатын болды. Күні кеше Шымкентте 6 жастағы қыз мектеп ауласынан жоғалып кеткен. Басына орамал таққан жасамыс әйел алып кетіпті. Он күн бойы баласын шарқ ұрып іздеген байғұс ата-ана қызды тауып бергендерге 50 мың доллар береміз деп те жар салды. Қайта аман-есен табылды. Әлгі ұры әйел баланы базарлардың біріне әкеп тастапты. Бүлдіршінді қайда, не мақсатпен алып кеткені әзірше белгісіз.
Мұндай сұмдықтарды естігенде балаларымыз үшін қорқатын болдық. Бара-бара бір-бірімізді жетектеп жүретін сияқтымыз.
Адам ұрлығы секілді ауыр қылмыстардың көбеюі – иманның жоқтығында. Жүрегінде жылт еткен жылылығы жоқ адам ешкімді де аямайды. Адам ұрлығымен, әсіресе, өмірдегі қулық-сұмдықтардан бейхабар бейкүнә балаларды ұрлаған, оларға зорлық-зомбылық көрсеткен азғындарға заң қатал болу керек. Ал, бізде керісінше. Сондықтан өз-өзімізге ғана арқа сүйеуге тура келеді. Психологтардың айтуынша, отбасында өзін қор санап, ұрыс-керіс пен ұрып-соғуды көп көрген бала ертеңкүні кекшіл, мейірімсіз болып өседі. Қылмыскерлердің көбі осындай балалардың арасынан шығатын көрінеді. Сондықтан әр отбасы тәрбиені уыстан шығармай, желкілдеп өсіп келе жатқан құлыншақтарының бойына адамгершілікті, парасаттылық пен имандылықты сіңіруге басты көңіл бөлгені жөн.
Қымбат
ТОҚТАМҰРАТ,
q.togtamurat@astana-akshamy.kz
