Елорда тұрғындарының басым көпшілігін студент жастар құрайды. Еліміздің түкпір-түкпірінен келіп білім алып жатқан жастар төрт жылдай астаналық атанып, туып-өскен жеріне кетіп жатады. Олардың орны мектеп түлектерімен толығып, студенттер өмірінің қызығы бір сәтке де толастамайды. Ішкі тірлігі өз алдына студент жастардың әр күні мерекедей өтсе де, күнтізбеде 17 қараша Халықаралық студенттер күні болып белгіленген. Әр адамның есінде қызықты сәттермен есте қалып, ешқашан ұмытылмайтын студенттік кезең бүгінде қалай өтуде? Іргелі оқу орындарында білім алып жүрген студенттердің тұрмысы қандай? Осы сұрақтарға жауап іздеп көрдік.
Ұлттық статистика бюросының соңғы мәліметі бойынша елімізде 2022-2023 оқу жылының басында студенттер саны 578,2 мың адамды құрады. Оның ішінде әйелдер – 308,6 мың адам немесе 53,4 пайыз. Студенттердің жалпы санының 98,5 пайызы күндізгі бөлімде, 0,7 пайызы сырттай, 0,8 пайызы кешкі бөлімде оқиды. Сонымен қатар бюро 2022-2023 оқу жылының басында елімізде жұмыс істеп тұрған 116 жоғары оқу орны тіркелгенін, оның ішінде 72,4 пайызы жекеменшік, 25,9 пайызы мемлекеттік және 1,7 пайызы шетелдік екенін мәлімдеді.
Ал республика бойынша (ұлттық не жекеменшік болсын) іргелі саналатын 15 жоғары оқу орны Астанада орналасқан. Сондықтан арман қуып, білім аламын деген жастар бас қалада оқуды құп санайды. Бүгінде қалада жалпы саны 67 мыңға жуық студент оқиды.
Студенттік шақ – жастық дәуреннің ең ыстық естеліктерімен таспаланатын кезең. Осы бір кезеңнің құндылығын жоймай, өмірдегі алтын дәуреннің бірі екенін сезу үшін студенттер оқудың әр жылын түрлі оқиғалармен толтыруға тырысады. Десе де ең әуелі сапалы оқып, білікті кадр атануды мақсат етеді. Бұл тұрғыда олар үшін толыққанды жағдай жасау жақсы оқуға да, маман атануға да әсер ететінін ескеру маңызды. Осы тұста Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев өткен жылғы Жолдауында: «Студенттердің шәкіртақысы екі есе артады. Студенттік жатақханаларда орын тапшылығы мәселесі шешіледі. Қазақстандық студенттер әлемдік цифрлық кітапханаларға тегін қол жеткізе алады» деп, студенттердің оқуы мен өмір сүру жағдайына тиісті көңіл бөлінуі қажеттігін айтып, нақты тапсырма берген еді.
«Түнде – жұмыс, таңертең – сабақ»
Бұл – студенттердің жиі айтатын сөзі. Университет қабырғасындағы төрт жылын білім алуға ғана емес, сабақтан тыс уақытын жұмысқа арнайтындар көп. Қазіргі нарық заманында студент түгілі, айлық жалақыға жұмыс істейтін мамандар қаражатын бір айға әрең жеткізеді. Ал студенттердің мәселесі тіптен бөлек. Әсіресе Астанадай алып шаһарда оқитын студенттер үшін бір шәкіртақымен күн көру мүмкін емес. Сондықтан бүгінде сабақтан қолы қалт етсе жұмыс істеп, жоғын бүтіндеп жүрген студент көп. Мәселен, hh.kz сайтына келіп түскен 18 бен 22 жас аралығындағы үміткерлердің түйіндемелері еңбек нарығына студенттердің көбірек араласқанын көрсетеді. Сайттағы деректерге сүйенсек, барлық үміткер түйіндемесінің 34 пайызын студенттер құрап отыр. Білім іздеп өңір-өңірден мегаполиске келген студенттер алғашқыда көп нәрседен жетік хабары бола бермейді. Өкініштісі, қалтамды қамдаймын деп жүріп сабаққа ынтасын қашырып алған студенттер де кездеседі.
Әлеуметтанушы Алмагүл Мусинаның сөзінше, біздің студенттер кампуста емес, тікелей нарықта жұмыс істеуіне байланысты олардың апталық жұмыс уақытын белгілеу қиын. Студенттердің аптасына 15 сағаттан артық жұмыс істеуі жүктеменің артуы мен уақыттың тапшылығы әсерінен оқу үлгерімінің төмендеуіне әкеледі.
Елімізде 2022-2023 оқу жылының басында студенттер саны 578,2 мың адамды құрады. Оның ішінде әйелдер – 308,6 мың адам немесе 53,4 пайыз. Студенттердің жалпы санының 98,5 пайызы күндізгі бөлімде, 0,7 пайызы сырттай, 0,8 пайызы кешкі бөлімде оқиды
– Студенттің сабақ үлгеріміне жұмыстың позитивті немесе негативті ықпалын бағалаудың негізгі факторы – GPA, яғни оқу үлгерімінің орташа коэффициенті саналады. Студенттердің жұмысбастылығы туралы сөз қозғалғанда, кері әсері туралы пікірлер жиі айтылады. Көптеген шетелдік зерттеуге назар аударсақ, жұмыс уақыты аптасына 15 сағаттан көп болған кезде ғана жұмыстың оқуға кері әсері болады. Отандық ЖОО-ларда студенттерге кампус ішіндегі жұмыс түрі қарастырылмаған. Сондықтан сабаққа аса көп кедергісі тимес үшін студенттің қосымша жұмыстардан гөрі мамандығына қатысты кәсіппен айналысу әлдеқайда тиімдірек. Өз мамандығына жақын жұмыспен айналысудың пайдасы тек қаржылық жағынан емес, білім тұрғысынан да дұрыс болмақ. Мамандық бойынша жұмысқа басты назар аударған жөн. Бұдан студенттің қосымша кәсіби дағдылары қалыптасып, біліктілігі артады. Ал қызмет көрсету саласында, әсіресе бейуақытта апталық жұмыс істеу режимін сақтамау оқуға кері әсер етеді, – дейді әлеуметтанушы.
Шәкіртақы жеткілікті ме?
Жыл сайын Қазақстанда мыңдаған білім гранты бөлініп, талапкерлер колледждер мен жоғары оқу орындарында тегін білім алуына жағдай жасалады. Білім грантына ие болған студент әр ай сайын мемлекеттен белгілі бір мөлшерде стипендия алып отырады. Мемлекеттік стипендия студенттің оқу үлгерімі мен әлеуметтік санатқа жатуына байланысты көтермеленеді. 2023 жылы колледж бен ЖОО-да білім алушылар 20 мыңнан 224 мыңға дейін стипендия алады. Мемлекеттік стипендия түрлері мен олардың мөлшерлері Үкіметтің №116 қаулысына сәйкес бекітіледі. Елімізде шәкіртақының 3 түрі бар. Олар: ең төменгі стипендия, жоғарылатылған стипендия және президенттік стипендия. Мемлекеттік білім грантына ие болған ЖОО студенттері ғана емес, сонымен қатар кәсіптік-техникалық оқу орындарында (колледждер, кәсіптік-техникалық лицейлер) оқитын білім алушылар да стипендия алуға үміткер бола алады.
Елімізде жоғары оқу орнында оқитын студенттер орташа есеппен 41 мың теңге шәкіртақы алады. Айтқандай, бұл ақша бүгінде студенттердің шайлығына да жетпейтіні айдан анық. Сол себепті жұмыс істеп, қосымша ақша табады. Бірінің шәкіртақысы киіміне не тамағына жетпесе, ақылы бөлімде оқитындардың жай-күйі тіптен қиын. Әсіресе тез байып, ақшаға кенелемін деген олардың бірінші орынға материалдық жағдайды қойып отырғанына қарап жаның ашиды. Әрине, жастарды да түсінуге болады. Олар да ортасына, жан-жағына қарап сәнді киініп, түрлі сауық кешіне барғысы келеді. Осы мақсатта биыл қыркүйек айынан бастап бакалавриат студенттерінің шәкіртақысы 20 пайызға артқан еді. Яғни студент енді ай сайын 41898 теңге алады. Педагогикалық бағыттарда білім алатын студенттерге – 67200 теңге, интерндерге – 75890 теңге, магистранттарға – 97024 теңге және докторанттарға 217500 теңге көлемінде шәкіртақы төленеді. Алдағы жылы да шәкіртақы көлемі өспек. Бұл туралы Ғылым және жоғары білім министрлігінің Жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім комитеті жауап берді.
«2025 жылға дейін бакалавр бойынша стипендияны жыл сайын 20 пайызға, магистранттар мен докторанттарға жыл сайын 15 пайызға көтеру көзделген. 2024 жылы стипендия мөлшері былай деп көрсетіледі:
* бакалавриат – 47135 теңге (педагогикалық бағыттар бойынша – 75600 теңге);
* магистратура – 107061 теңге;
* докторантура – 240000 теңге» делінген комитет жауабында.
Алайда елімізде шәкіртақы, жәрдемақы, жалақы өскенмен, артынша тұтыну тауарларының бағасы да аспандайды. Студенттер оқу ақысынан бөлек, жатақхана, пәтер бағасы үшін қосымша шығынға батады. Одан өзге сабақ уақытындағы күнделікті ішіп-жемі, жолақысы тағы бар. Қаржылық дағдарыс студентті қала кезіп, жұмыс іздеп кетуге мәжбүрлейді. Дегенмен шәкіртақының өсуі студенттерге демеу болары сөзсіз.
Қарым-қабілеті шыңдалады
Студенттік шақ жастардың рухани-мәдени өмірге етене араласуымен ерекше есте қалады. Университеттегі өмірді қайталанбас және жарқын етуде білім алушылар интеллектуалды клубтар, спорт командалары, қайырымдылық ұйымдар, сонымен қатар тұлғаның жеке және ұжымдық шығармашылықта өзін-өзі көрсете білуіне демеуші болатын үйірмелер және дебат клубтарға қатысады. Жастардың қарым-қабілеті осындай ортада қалыптасып, мықты оратор, қайырымды волонтер, жалпы білікті маман атануына ықпал етеді.
Л.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті «Жастар» департаментінің директоры Жамбыл Тілепов әр оқу жылында студенттер шығармашылық ұйымдарға көптеп қызығады дейді.
– Еуразия ұлттық университеті қабырғасында әртүрлі бағыттағы 85-тен аса студенттік клуб пен ұйым тіркелген. Бұл ұйымдардың басты көздегені – озық ойлы, креативті, патриот студенттерді бір ортаға жинап, дарынды жастарды тәрбиелеу. Иә, студенттер қоғамдық жұмыстарға белсене атсалысады. Бұрын «активист» деп атаған жастарымыз бүгінде волонтерлікке бет бұруда. Қайырымдылық іс-шараларға ерікті жастарымыз көп тартылады. Соңғы жылдары студенттер кәсіпкерлікке ден қойып, бизнес жобалардан да көрінуді мақсат етеді. Яғни жастар өзінің сүйікті ісінен ақша табуды қолға алып жатыр. Әрине, бұл тұста жастардың тез қаражат тауып, байып кетемін деген пікірі де бар. Артынша лудомания секілді проблемаларға тап болып жатады. Сондықтан біз шығармашылық ұйымдар барысында еңбек етумен ғана жақсы нәтижеге қол жеткізуге болатынын көрсетуге тырысамыз. Студенттердің жетістігі көп. «Шаңырақ» театры, «Жеті жарғы», «Оратор» дебат клубтары, «Дара» және «Studquiz» интеллектуалды жобаларына қатысушалардың барлығы да университеттің оң имиджіне әсер етіп қана қоймай, өздерінің студенттік шағын мақсатты түрде өткізіп жатқанын байқауға болады» деді спикер.
Ырысты ҚЫЗЫХАН,Астана медицина университетінің 4-курс студенті:
Отандық медицинаны дамытқым келеді
– Студенттік шақ жастың қуаты тасып, шаршау мен уайымды білмей, жаңаны үйренумен, білімге талпынумен өтеді екен. Осы аралықта өтетін қалтқысыз шақты белсенді студент болып өткізбеу бекер-ақ. Мен бас шаһардағы Астана медицина университетінің фармация факультетінде оқимын. Оқу ордасы қабырғасындағы ENACTUS халықаралық студенттік-кәсіпкерлік ұйымда вице-капитанмын. Мұнда өзге достарыммен түрлі стартап жобаларды іске асырамыз. Мен фармация саласында кәсіби маман атанып, отандық медицинаны дамытқым келеді. Осы мақсатта бүгінгі таңда мен нутрициология бойынша жеке кәсіпкерлікпен айналысамын. Оқушыларға химия және биология пәндері бойынша ҰБТ-дан сәтті өтуге кеңес беремін. Иә, оқумен қатар жұмысты да қатар алып жүрмін. Белсенді болуға оқу орнындағы жоғары курстың студенттері үгіттеді. Бірі алғаш келгенде бастан кешкен қызықты оқиғаларын баяндаса, енді бірі жеткен жетістіктерін айтып, «талпынсаң – жетесің» деп қанаттандырды. Қолдап, ақыл-кеңесін айтып отырды. Мен де алғашқы курс студенттеріне төрт жылдағы біліммен бөліскен дұрыс деп санаймын.
Әлімжан АЯПОВ, Л.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің 1-курс студенті:
Жаңа өмірге қанат қақтық
– Күні кеше ғана мектепті тезірек бітіріп, студент болсақ екен деген арманымыз бар еді. Міне, сол мақсатымызға да қол жеткіздік. Қазір барлығымыз жаңа өмірге қанат қағып, еліміздің түкпір-түкпірінде оқуға мүмкіндік алдық. Мен де таңдаған мамандықтың иесі атану үшін Астанадағы Л.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетіне оқуға түстім. Жасым 18-де, «Экономика және кәсіпкерлік» бағыты бойынша 1-курста білім аламын. Оқу жылы басталмас бұрын оқу орнына барып, құжат тапсырып, топтастарыммен таныстым. Алғашқы емтихандарды тапсырып та үлгердік. Сондай-ақ мен 7 жасымнан шахматпен айналысамын. Жақында Ханчжоу қаласында өткен IV пара Азия ойындарындағы командалық есепте шахматтан қола медаль алып, елге оралған соң Президенттің Алғыс хатына ие болдым. 2026 жылы Жапонияда өтетін келесі Азия ойындарына дайындалудамын. Марапат алғаннан кейін университет те жылы қарсы алып, салтанатты іс-шараға қатысып, бір қуанған едім. Студенттік өмірдің не екенін толық білмесек те, студент атанудың өзі бақыт емес пе?!
