مىنەكي, تاريحتىڭ تاعى ءبىر پاراعى اۋدارىلىپ, قۋانىشى مەن قايعىسى, جەڭىسى مەن جەڭىلىسى يتجىعىس تۇسكەن قويان جىلى دا زىمىراپ وتە شىقتى. بىرەر كۇننەن كەيىن قويانعا قول بۇلعاپ, ۇلۋعا ەسىك اشامىز. تابيعاتى دا تاڭعالدىرىپ, ساياساتى دا سان قۇبىلعان كەتىپ بارا جاتقان جىل نەسىمەن ەستە قالدى؟ بيىل ەلىمىزدى ەلەڭدەتكەن نەگىزگى وقيعالارعا شولۋ جاسايىق.
- سايلاۋ ناۋقانىمەن ەستە قالدى
19 ناۋرىزدا ەلىمىزدە مەرزىمىنەن بۇرىن ءماجىلىس دەپۋتاتتارى مەن بارلىق دەڭگەيدەگى ءماسليحات دەپۋتاتتارىنىڭ كەزەكتەن تىس سايلاۋى ءوتتى. ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ مالىمەتى بويىنشا Amanat پارتياسىنا 3431510 ادام داۋىس بەردى, بۇل – سايلاۋشىلاردىڭ 53,9 پايىزى, 40 ماندات الدى; «اۋىل» حالىقتىق-دەموكراتيالىق پاتريوتتار پارتياسى 693938 داۋىسقا يە بولدى, بۇل – سايلاۋشىلاردىڭ 10,9 پايىزى, 8 ماندات الدى; قازاقستاننىڭ «اق جول» دەموكراتيالىق پارتياسىنا 535139 ادام داۋىس بەردى, 8,41 پايىز, 6 ماندات الدى; «قازاقستان حالىق پارتياسىنىڭ» جيناعان داۋىسى – 432920, 6,8 پايىز, 5 ماندات الدى; Respublica پارتياسى 547154 داۋىس الدى, 8,59 پايىز, 6 ماندات; جالپىۇلتتىق سوتسيال-دەموكراتيالىق پارتيانى 331058 ادام جاقتادى, 5,2 پايىز, 4 ماندات الدى; «بايتاق» جاسىلدار پارتياسى 146431 داۋىس جينادى, بۇل – سايلاۋشىلاردىڭ 2,3 پايىزى, بۇل پارتيا ماجىلىستەن ورىن الا المادى. «بارلىعىنا قارسىمىن» دەگەن باعاندى 248291 قازاقستاندىق تاڭداعان, بۇل – ەلەكتوراتتىڭ 3,9 پايىزى. ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسى ءبىرمانداتتى وكرۋگتەر بويىنشا دەپۋتات بولعانداردىڭ ءتىزىمىن جاريالادى. ولاردىڭ قاتارىندا حالىقتىڭ ەڭ كوپ داۋىسىن جيناعان استانالىق داۋلەت تۇرلىحانوۆ (71698 داۋىس) پەن داۋلەت مۇقاەۆ (51769 داۋىس) بار.
5 قاراشادا ەلىمىزدە اۋدان مەن وبلىستىق ماڭىزى بار قالا اكىمدەرىنىڭ سايلاۋى العاش رەت ءوتتى. 17 وبلىستىڭ تۇرعىندارى 3 قالا مەن 42 اۋداننىڭ باسشىسىن سايلادى. مەملەكەتتىك كەڭەسشى ەرلان قارين بۇل سايلاۋ قوعامدا زور قىزىعۋشىلىق تۋعىزعانىن ايتتى.
«قازاقستاندا تۇڭعىش رەت اۋدان جانە وبلىستىق ماڭىزى بار قالا اكىمدەرى سايلاندى. اۋدان اكىمدەرىنىڭ سايلاۋى قوعامدا زور قىزىعۋشىلىق تۋعىزدى. 45 اكىم لاۋازىمىنا 125 ۇمىتكەر تالاستى. بۇل سايلاۋ – ورتالىق ازيا ايماعىنداعى العاشقى وسىنداي ساياسي تاجىريبە. وسىلايشا, پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ساياسي رەفورمالارى وڭىردەگى ساياسي جاڭعىرتۋ ءىسىنىڭ جاڭا باعدارىن ايقىنداۋدا» دەپ جازدى سايلاۋ تۋرالى ە.قارين الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشاسىندا.
- تۇركىستان تورىندە – ۇلتتىق قۇرىلتاي
ماۋسىم ايىندا تۇركىستاندا وتكەن ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ ەكىنشى وتىرىسى «ادىلەتتى قازاقستان – ادال ازامات» تاقىرىبىنا ارنالدى. جيىننىڭ العاشقى كۇنى ەلىمىزدىڭ ءاربىر ايماعىنان ارنايى كەلگەن دەلەگاتتار ۇلت كەلەشەگى ءۇشىن وزەكتى ماسەلەلەردى تالقىلادى. ال ەكىنشى كۇنگى نەگىزگى جيىندا قاسىم-جومارت توقاەۆ جينالعان قاۋىم الدىندا ءسوز سويلەپ, ەل دامۋىنىڭ باعىت-باعدارىن ايقىندايتىن وي-تولعامدارى مەن ۇسىنىستارىن ورتاعا سالدى.
پرەزيدەنت قۇرىلتايدا جاساعان بايانداماسىندا مەملەكەتتىك نىشانداردى جەتىلدىرۋ, ۇلتىمىزدىڭ تاريحي سانا-سەزىمىن جاڭعىرتۋ, مادەني مۇرامىزدى جان-جاقتى دارىپتەۋ, جاس ۇرپاقتىڭ تاربيەسىنە ايرىقشا كوڭىل ءبولۋ, اقپارات ساياساتىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ, كرەاتيۆتى يندۋستريانى دامىتۋ سياقتى وزەكتى ماسەلەلەرگە جەكە-جەكە توقتالدى.
«يدەولوگيا جۇمىسىنداعى باستى باعىتتىڭ ءبىرى – كىتاپ باسىپ شىعارۋ ءىسى. قازاقستان نارىعىندا شەتەل ونىمدەرى باسىم ەكەنى جاسىرىن ەمەس. ادەبي كىتاپتاردىڭ 90 پايىزعا جۋىعى سىرتتان كەلەدى. بۇل ءۇردىستىڭ سالدارى قانداي بولاتىنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. ۇلتتىق مۇددەگە ساي كەلەتىن كىتاپتاردى كوپتەپ باسىپ شىعارۋ وتە ماڭىزدى. سمارتفون بالانىڭ قولىنداعى كىتاپتىڭ ورنىن باسپاۋى قاجەت. قازىر ەلىمىزدەگى مەكتەپ كىتاپحانالارىندا 130 ميلليوننان استام كىتاپ بار. بىراق ونداعى كوركەم ادەبيەتتىڭ ۇلەسى ماردىمسىز. شىن مانىندە, كىتاپ وقيتىن ەل زيالى ۇلتقا اينالادى. ءبىز جاس ۇرپاقتىڭ كىتاپقا قۇشتارلىعىن وياتۋىمىز كەرەك. بۇل قيىن ماسەلە ەكەنىن تۇسىنەمىن. اسىرەسە ولاردىڭ بار نازارى الەۋمەتتىك جەلىدە بولعان كەزدە, ءتىپتى, قيىن. بىراق بۇل ماسەلەمەن اينالىسۋ كەرەك. باسقا جول جوق» دەدى جيىندا قاسىم-جومارت توقاەۆ.
- قايتقان مالدا قايىر بار
12 شىلدەدە پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ «زاڭسىز ساتىپ الىنعان اكتيۆتەردى مەملەكەتكە قايتارۋ تۋرالى» زاڭعا قول قويدى. ونىڭ ماقساتى – زاڭسىز ساتىپ الىنعان اكتيۆتەردى مەملەكەتكە قايتارۋ نەمەسە ولاردى قازاقستانداعى زاڭدى ەكونوميكالىق اينالىمعا تارتۋ, ولاردى زاڭسىز الۋعا جانە شىعارۋعا ىقپال ەتكەن سەبەپتەر مەن جاعدايلاردى جويۋ, سونداي-اق قوعامداعى الەۋمەتتىك ادىلدىكتى قالپىنا كەلتىرۋ. باس پروكۋراتۋرادا ەكونوميكالىق رەسۋرستاردىڭ زاڭسىز شوعىرلانۋىنا قارسى ءىس-قيمىل ماسەلەلەرى جونىندەگى ۆەدومستۆوارالىق كوميسسيا قۇرىلىپ, ەرەكشە قارقىنمەن جۇمىس ىستەدى. 5 قازاندا پرەزيدەنتتىڭ جارلىعىمەن باس پروكۋراتۋرانىڭ اكتيۆتەردى قايتارۋ جونىندەگى كوميتەتى دەگەن جاڭا مەملەكەتتىك ورگان قۇرىلدى.
ال كوميسسيا جۇمىسىنىڭ العاشقى 7-8 ايىندا مەملەكەتكە 760 ملرد تەڭگەنىڭ (شامامەن 1,7 ملرد اقش دوللارى) اكتيۆتەرى قايتارىلدى, سونىڭ ىشىندە شەتەلدەن – 575 ملن اقش دوللارى, ونىڭ 260 ملن اقش دوللارى – ليحتەنشتەيننەن, 82 ملن اقش دوللارى – اۆستريادان, 1 ملن اقش دوللارى – گونكونگتان, 1,7 ميلليون اقش دوللارى – ءباا-دەن قايتارىلعان قاراجات. قىلمىستىق ىستەر بويىنشا زالالدى وتەۋ سوماسى – 360 ملرد تەڭگە, ونىڭ 324 ملرد تەڭگەسىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل اگەنتتىگى, 28,6 ملرد تەڭگەسىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قارجى مونيتورينگى اگەنتتىگى, 7,65 ملرد تەڭگەسىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى قايتاردى. قىلمىستىق ىستەردىڭ فيگۋرانتتارى جالپى سوماسى 172 ملرد تەڭگەگە (ق.ساتىبالدىۇلى – 144 ملرد, ق.بورانباەۆ – 14,5 جانە ت. ب.) زالالدى ءوز ەركىمەن وتەدى.
قايتارىلعان اكتيۆتەر ەلىمىزدىڭ ءار سالاسىنا جىبەرىلەدى. مىسالى, كوميسسيا 100 ملرد تەڭگەنىڭ سالىعىن قايتاردى, ول سالىق ورگاندارىنىڭ ءوز شوتىنا تۇسەدى. وعان قوسا, زاڭسىز الىنعان, ءوز ماقساتىنا پايدالانىلماعان 460 مىڭ گەكتار جەر قايتارىلدى.
بيىل قاڭتاردا پارلامەنت دەپۋتاتتارى «قر تۇڭعىش پرەزيدەنتى – ەلباسى تۋرالى» زاڭنىڭ كۇشىن جويىپ, نۇرسۇلتان نازارباەۆ ەلباسى مارتەبەسىنەن ايىرىلدى.
- قىركۇيەكتەگى جولداۋ. اەس قاشان سالىنادى؟
2023 جىلدىڭ 1 قىركۇيەگىندە پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ «ادىلەتتى قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق باعدارى» اتتى حالىققا جولداۋىن جاريالادى. بۇل جولعى جولداۋدىڭ جاڭالىقتارى مىناداي: 2024 جىلدان باستاپ قازاقستاندا ەڭ تومەنگى جالاقى 85 مىڭ تەڭگەگە كوتەرىلەدى. پرەزيدەنت بۇل باستاما 1,8 ميلليون ادامنىڭ تۇرمىسىنا وڭ اسەر ەتەتىنىن ايتتى. بيۋدجەت ۇيىمدارىندا جۇمىس ىستەيتىن مىڭداعان قىزمەتكەردىڭ جالاقىسى كوتەرىلەدى. پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ اۋىر جانە زياندى وندىرىستە جۇمىس ىستەيتىن ازاماتتارعا ارنايى الەۋمەتتىك تولەم ءتولەۋدى تاپسىردى. سونداي-اق بالالارعا ارنالعان «كەلەشەك» اتتى بىرىڭعاي ەرىكتى جيناقتاۋ جۇيەسى ەنگىزىلەتىنى جاريا بولدى. مەملەكەت باسشىسى بۇل باعدارلامادا مەملەكەت تاراپىنان ۇسىنىلاتىن باستاپقى ءبىلىم بەرۋ كاپيتالى, جىل سايىنعى مەملەكەتتىك سىياقى جانە ينۆەستيتسيالىق تابىس قاراستىرىلۋعا ءتيىس ەكەنىن ايتتى. قاسىم-جومارت توقاەۆ بالالارعا جاسالعان زورلىق-زومبىلىققا قاتىستى جازانى كۇشەيتۋدى تاپسىردى. پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ «وتباسى بانكتىڭ» قىزمەتىن قايتا قاراۋعا تاپسىرما بەردى. وبلىس ورتالىقتارىنا ەمەس, اۋداندارعا, مونو-قالالارعا جانە اۋىلدارعا ەرەكشە نازار اۋدارۋدى قاداپ ايتتى. وسى جولداۋداعى تاعى ءبىر جاڭالىق قازاقستاندا سۋ رەسۋرستارى جانە يرريگاتسيا مينيسترلىگى قۇرىلدى. قازاقستاندا اتوم ەلەكتر ستانتسياسىن سالۋ ماسەلەسى جالپىۇلتتىق رەفەرەندۋمعا شىعارىلاتىنى دا وسى جولداۋدا ءمالىم بولدى. تامىز ايىندا الماتى وبلىسى جامبىل اۋدانى ۇلكەن اۋىلىندا اتوم ەلەكتر ستانتسياسىن سالۋ ماسەلەسى بويىنشا العاشقى جاريا تالقىلاۋلار وتكىزىلدى.
- جىل وكىنىشى جانە «قارمەتتىڭ» قايتارىلۋى
كوستەنكو شاحتاسىنداعى الاپات اپات اي-كۇننىڭ امانىندا 46 كەنشىنىڭ ءومىرىن قيدى. 29 قازان پرەزيدەنتتىڭ جارلىعىمەن جالپىۇلتتىق ازا تۇتۋ كۇنى بولىپ جاريالاندى. پرەزيدەنت ۇكىمەتتىك كوميسسياعا كەنشىلەردىڭ قازا تابۋىنا اكەپ سوقتىرعان جارىلىستىڭ ءمان-جايىن تەرگەۋدى, بارلىق كىنالىلەردى جاۋاپقا تارتۋدى تاپسىردى.
«ارسەلورميتتال تەمىرتاۋ» كومپانياسىمەن ينۆەستيتسيالىق ىنتىماقتاستىقتى توقتاتۋ جونىندە تاپسىرما بەردىم. بۇل مەكەمە ۇكىمەتپەن جانە كاسىپورىنمەن ىنتىماقتاستىق تۇرعىسىنان ءبىزدىڭ تاريحىمىزداعى ەڭ ناشار كومپانيا بولدى. ەندى كاسىپورىننىڭ وزىنە قاتىستى شارالار قابىلداۋ تۋرالى ويلانۋىمىز كەرەك» دەدى پرەزيدەنت تەمىرتاۋعا بارعان ساپارىندا.
«ارسەلورميتتال تەمىرتاۋ» كومپانياسىنىڭ جاڭا ينۆەستورى قازاقستاندىق كاسىپكەر اندرەي لاۆرەنتەۆ بولدى. بۇل جونىندە ونەركاسىپ جانە قۇرىلىس ءمينيسترى قانات شارلاپاەۆ ۇكىمەتتەگى بريفينگتە مالىمدەدى. لاۆرەنتەۆ – Allur كومپانيالار توبى ديرەكتورلار كەڭەسىنىڭ توراعاسى. ArcelorMittal-عا رەبرەندينگ جاسالىپ, كاسىپورىن جاڭادان بۇرىنعىشا «قارمەت» دەپ اتالاتىن بولدى.
- 20 ميلليونعا جەتتىك!
بيىل قاراشا ايىندا قازاقستان حالقىنىڭ سانى 20 ميلليون ادامعا جەتتى.
«حالقىمىزدىڭ سانى 20 ميلليونعا جەتتى! بارشاڭىزدى اقجولتاي جاڭالىقپەن قۇتتىقتايمىن! باقىتتى وتباسى – باقۋاتتى ەلدىڭ نەگىزى. مەملەكەت وتباسى قۇندىلىقتارىن نىعايتۋعا, انا مەن بالانى قورعاۋعا باسا ءمان بەرەدى» دەپ قۇتتىقتادى مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ وتانداستارىمىزدى.
ءسال كەيىنىرەك ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسى ەلىمىزدىڭ 5 وڭىرىندە 2023 جىلدىڭ 14 قاراشاسىندا تۋعان 5 بالا قازاقستاننىڭ 20 ميلليونىنشى تۇرعىنى اتانعانىن حابارلادى. ۇلىتاۋ, جەتىسۋ, اتىراۋ, اقمولا جانە تۇركىستان وبلىستارىندا تاڭعى ساعات 8.10-دا ىڭگالاپ دۇنيە ەسىگىن اشقان 5 ءسابيدىڭ ۇشەۋى – ۇل, ەكەۋى – قىز بالا. «وتباسى بانك» اق ەلىمىزدىڭ 20 ميلليونىنشى تۇرعىنى اتانعان بالالاردىڭ اتا-اناسىنا 2 ميلليون تەڭگەنىڭ سەرتيفيكاتىن بەرۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى.
تاعى ءبىر جاعىمدى جاڭالىق, مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ حالقىمىزدىڭ سانى 20 ميلليونعا جەتكەن كۇنى ۇلتتىق قوردان بالالارعا اقشا تولەۋ تۋرالى زاڭعا قول قويدى. مۇنىڭ سيمۆولدىق ءمانى بار ەكەنى ءسوزسىز. 2024 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ ۇلتتىق قوردىڭ ينۆەستيتسيالىق تابىسىنىڭ 50 پايىزى جاس جەتكىنشەكتەردىڭ ارناۋلى ەسەپ-شوتىنا اۋدارىلادى.
- تۇركىنىڭ بىرلىگى نىعايا ءتۇستى
قاراشا ايىندا استانادا قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ توراعالىعىمەن تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنىڭ مەرەيتويلىق X ءسامميتى ءوتتى. قاسىم-جومارت توقاەۆ جوعارى دەڭگەيدەگى جيىنعا قاتىسۋ ءۇشىن تۇركى حالىقتارىنىڭ قاسيەتتى قارا شاڭىراعى – قازاقستانعا ارنايى كەلگەن مەملەكەتتەر باسشىلارىنا ايرىقشا ءىلتيپات بىلدىرە وتىرىپ, ەلىمىزدىڭ باستاماسىمەن قۇرىلعان تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەر ىنتىماقتاستىعى كەڭەسى قازىر تولىققاندى, بەدەلدى حالىقارالىق ۇيىمعا اينالعانىن اتاپ ءوتتى.
بۇل جيىندا تۇركى الەمىندەگى باۋىرلاس ەلدەردىڭ بىرلىگى نىعايىپ, «تۇركى الەمىنىڭ كەلەشەگى-2040» اتتى قۇجات بەكىتىلدى. قازاقستاننىڭ اتالعان ۇيىمعا توراعالىعى «تۇركى ءداۋىرى!», ياعني «TURKTIME!» ۇرانىمەن وتەتىنى ءمالىم بولدى. بۇل رەتتە مەملەكەت باسشىسى ەلىمىزدىڭ سالت-ءداستۇر (traditions), بىرىزدەندىرۋ (unification), رەفورمالار (reforms), عىلىم (knowledge), سەنىم (trust), ينۆەستيتسيا (investments), مەدياتسيا (mediation) جانە ەنەرگيا (energy) اتتى 8 ماسەلەگە باسىمدىق بەرەتىنىن اتاپ ءوتىپ, سامميتتە ولاردىڭ ارقايسىسىنا جەكە-جەكە توقتالدى.
